КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
А ці ведаеш ты, пытаецца ў мяне Алага, што я табе ўратаваў жыццё. He зарадзіў пісталет. Калі б зарадзіў, цябе ўжо не было б. Ці табе гэта ясна? Ясна, але ці ты трошку не перабольшваеш? Ты не жыццё мне ўратаваў, а забыўся зарадзіць пісталет. Усё роўна, паціснуў ён плячыма, ты мусіў бы мне быць удзячны. Ну вось, Алага, я табе ўдзячны аж да неба! А мог бы ты нешта зрабіць для мяне? Мог бы паспяваць на маім развітанні? Накшталт, я заспяваю дваццаць сваіх, а тады ты выходзіш да аркестра, а я памалу адыходжу. Было б файна, калі б ты захацеў... Ага, восьяно што, восьчамуты прыйшоў, думаю я. Ніколі з іншымі не дзяліў славу, а цяпер хацеў бы падзяліць сорам. Маўляў, калі людзі не прыйдуць у пятніцу ў «Цэнтраль», дык выйдзе, што не прыйшлі на нас, а не толькі на цябе. Але я згадзіўся, што мне, а паклаўшы руку на сэрца, было мне і шкада Алагу. Я пабачыў учора, як ён старэе, і быў бы я дурань, калі б да сёння пра гэта забыўся. А яму прыемна, гатовы стол перакуліць ад шчасця, кажа: Прыйдуць яны, пабачыш, будзе поўны «Цэнтраль»! Будзе, будзе, думаю я, прыйдуць, як на цыганскае пахаванне, і ты гэта ведаеш, як і я, але цяпер падзеліш са мной і надзею. Э, кінь, Ідрызавіч, калі ты яшчэ хоць трошкі Алага! Гэтак настала і пятніца, я прачнуўся каля сёмай, зірнуў у акно, а там было на што паглядзець. У сярэдзіне красавіка за ноч нападала столькі снегу, што здавалася, нібыта Богусё Сараева накрыў сваёй найтаўсцейшай коўдрай. Заторы на вуліцах, людзям на працу не дабрацца, трамваі стаяць. He было ў каго спытацца, але я не здзівіўся б, калі б і пятнічную малітву адмянілі. Ледзь я выйшаў з хаты, як не зрабіўшы й двух крокаў, стаў. Далей ніяк. Бачу, і з іншымі тое самае. Апрануліся і ўцяпліліся, а цяпер стаяць перад брамамі і глядзяць. Стары Франя, чыгуначнік, ссунуў капялюш набакір і ўсміхаецца. Кажа: Што ж гэта, Сэя, дружа мой, чый жа Бог нас гэтак засыпаў? У Франі заўсёды былі такія пытанні, ён любіў, каб нехта на іх злавіўся, і тады ён гадамі кпіў з яго. Быўу яго сшытак з імёнамі тых, хто злавіўся, каб не забыцца пра іх, калі каго сустрэне на вуліцы. Таму я маўчу, нічога не кажу, але ўсё роўна ўсміхаюся яму. Як два вар'яты з Ягаміра, заваленыя снегам па шыю, так мы стаялі і ўсміхаліся. I скажы тады некаму, іпто ты не любіш снег! Як жа яго не любіць, гэта ж можна здзяцінець ад шчасця, калі наваліць столькі ў сярэдзіне красавіка. Толькі недзе каля трэцяй гадзіны пратапталіся нейкія сцежкі, прыехалі і вайскоўцы з лапатамі, і я накіраваўся ў рэстаран. Там сядзіць Алага і таксама ўсміхаецца, але ад гора. Бог не дае мне адыйсці з гонарам, кажа, калі хто і збіраўся сёння прыйсці, дык цяпер напэўна не прыйдзе. Мы выпілі каву моўчкі, бо тут ужо больш і не было чаго казаць. Пабачымсяў «Цэнтралі», сказаўя, а ёнкіўнуў, апасля паклікаў афіцыянта Руду, каб прынёс яму ракіі. He трэба, дружа Алага, не хапала яшчэ, каб я цябе сёння прынёс у смерць п’янага! I сорам трэба ўмець перанесці на нагах... Але я нічога яму не сказаў. I ён мне таксама. Я прыйшоў да «Цэнтраля» перад восьмай гадзінай, а там было на што паглядзець. Штурхаюццалюдзі, топчуцца адно аднаму па нагах, а Хілмія, вялізны, як сямейная шафа, стаіць на дзвярах і крычыць: Паслухайце, людзі, няма больш месцаў, яблыку нямадзе ўпасці! Ён крычыць, а яго ніхто не чуе, і толькі ўсе штурхаюцца да дзвярэй, так што гатовыя біцца з тымі, хто ўжо ўсярэдзіне, каб заняць іх месца. Вось табе і людзі, кожны герой сказаць Алагу ў твар, што не прыйдзе на развітанне, а цяпер во прыйшлі ўсе, нават і тыя, хто за жыццё ні разу ў рэстаран не зазірнуў. Я не здзівіўся б, каб тут і камітэт імамаў прысутнічаў. Бачу, што і мне не ўвайсці, дарма што трэба спяваць, бо не магу ж я людзям па галовах лезці ды пасля яшчэ Хілмію тлумачыць, чаго мне трэба, таму я адразу павярнуў за рог гатэля. Пераскочуагароджуіўлезупраз акноўпрыбіральні. Тройчы я падаў у снег, збіў кулак, пасля мне цэлы месяц балеў, пакуль дабраўся да таго акна. А там ужо чалавекі тры спрабуюць гэтак сама ўлезці. Я кажу, адыдзіцеся, людзі, я музыкант, я мушу там быць. Пусцілі яны мяне і яшчэ ў акно падштурхнулі, ледзь плечы прайшлі. Маўляў, калі ўжо музыканты туды гэтак рвуцца, тады Алага большы за Сінатру і Марыё Ланцу разам узятых. Дзежтыходзіш? — закрычаўнамянеакардэаніст. Кажа, што Алагу забалела галава ад хвалявання, што мяне няма. Там ён, схаваўся ў пакойчык трошкі адпачыць перад пачаткам. Адміністратар даў яму ключ. Але ж і хітрун быў Алага Ідрызавіч! Пайшоў у пакойчык прылегчы перад канцэртам. Толькі каб пасля ўсе пра гэта расказвалі. Праз паўтадзіны ён выйшаў да аркестра, на ім белы гарнітур, лакавыя чаравікі, зялёная кашуля, быццам толькі ўчора з Парыжа, а замест гальштука на шыі шаўковая хустка, чырванейшая за кроў, каб выглядала, нібы яна тут знайшлася выпадкова, вылілася ў яго з душы між двух расшпіленых на кашулі гузікаў. Ну ты, Алага, фарсун, хоць бы нас усіх паслалі апрануцца да англійскай каралевы, усё адно нам было б да цябе далёка! Але ж я не дурань, не даю яму форы, а гляджу на яго як звычайна, тым самым позіркам, а ён усё паварочваецца да майго століка, бачу, пытаецца маёй думкі. Давай, давай, пытайся, нічога табе Сэя не скажа. Ён не нябожчык Ізэт Камуіпын, каб нешта табе казаць! Зайгралі музыканты, пляце карункі акардэаніст без канца і краю, а ты ўсё чакаеш, калі ж азавецца Алага. Думаеш, ну вось, зараз, аяно ніяк. Але калі прайшоўчас начной малітвы і ён заспяваў, было добра чуваць, як людзі ў той самы момант затрымалі дыханне, дакладна як калі апускаюцца з галавой пад ваду. Можа і я зрабіў тое самае, не ведаю, не магу сказаць, бо Алага спяваў, як ніхто ўжо ніколі не заспявае. Гэты чалавек не гаворыць, не дыхае і не робіць нічога, што робяць іншыя людзі, ён — гэта толькі спеў, і інакш яго немагчыма сабе ўявіць. I хай я тысячу разоў з Алагам размаўляў і больш начэй з ім правёў, чым яшчэ пражыву з маёй Айкай, хай слухаў, яку яго п'янагаязык заплятаецца, і нагарбудвойчы насіў яго дамоў на Кавачы, усё гэта здавалася нерэальным, калі ён тою ноччуў «Цэнтралі» спяваў апошні раз. Эх, калі так адыходзіць, дык людзі запісваліся б у чаргу да Алаха — каму раней памерці. Прызнаюся, я заплакаў. Але плакалі і іншыя, нават не ведаю, хто не плакаў. Кожную з тых песень я так добра ведаў, што мне было б нудна і слухаць, і спяваць, нават калі раніцай галюся, я іх не спяваю, а прыдумляю нейкія дзіцячыя, але калі я цяпер яго слухаў, мне здавалася, што я сам ператвараюся ў тыя песні. Калі каханая ляжала паміраючы, а каханы прасіў яе, каб яго не пакідала, дык я быў тая каханая і той каханы. Калі некага вялі на загубу, дык я быўі той, каго вялі, і тыя, хто вёў. Вось так у тую ноч спяваў Алага Ідрызавіч. Але калі прыйшла мая чарга, высахлі слёзы, развеяліся чары, а той Алагаў белы гарнітур выглядаў як на нябожчыку Ізэту Камушыну. Прабудзілася ўва мне сіла, і я сказаў, зараз я цябе з зямлёю змяшаю, як Джо Луіс1 таго фашыста. Грай Джулзулейху! Бог з табой, Сэя, не трэба Джулзулейху, кажа мне акардэаніст. Грай! — кажуя. 1 Джо Луіс — афраамерыканскі баксёр-цяжкавагавік, удзельнік двух славугых матчаў з немцам Максам Шмэлінгам (1936 і 1938). He трэба, Сэя, не пасуе яна! Так, я ведаў, што не пасуе. Таму і хацеў Джулзулейху, тую адну-адзіную сэўдалінку, створаную для сілы. Усе іншыя такія, што сілы не любяць, як сілу не любіць Бог, і калі спявак мае ў сабе сілу, дык мусіць сам з сабою змагацца, калі іх спявае. Змардуеш сабе душу, горш чым прайшоўшы ўсе пакуты пекла, каб заспяваць тое, што Алага і такія, як ён, спяваюць без ніякіх пакутаў. I колькі б ты ні змагаўся, усё дарма, бо сіла табе не дае. Але тую адзіную, Джулзулейху, бач, Алага не можа заспяваць, таму яе і не спявае, хіба што пад канец гулянкі, калі ўсе п'яныя і ён думае, што ніхто не пачуе. Але назаўтра, вядома ж, усе гавораць, што ён не выцягнуў Джулзулейху як мае быць. I ўсё жыццё Алага толькі й рабіў, што пераконваў сам сябе, быццам можа, а таму спрабаваў зноў і зноў. Ды ўсё дарма, бо няма ў ім сілы. Джулзулейха якраз і прыдуманая, каб народ пра сапраўдных спевакоў мог сказаць, што яны нічога не вартыя, ці каб хоць аднойчы сіла пераважыла ў спевах душу. А можа яна прыдуманая і дзеля чаго яшчэ горшага, пра што я не здагадваўся, калі тою ноччу ў «Цэнтралі» рыхтаваўся ўзняць голас. Кажуць, што дрыжалі іпыбы ў вокнах, а вушакі ўдзвярах ледзь не вырваліся са сценаў, кажуць, што грымела так, як рэдка грыміць у непагодны дзень, і што зямля трэслася так моцна, што з яе павыскоквалі мёртвыя краты з тых часоў, калі горад яшчэ не быў горадам, расказваюць, што мяне было чуваць за сем кварталаў і што ў восьмым старыя бабы расчынялі вокны, каб пачуць, ці то ўжо настаў судны дзень, апавядаюць, што такая сіла не праходзіла праз Сараева ад таго дня, калі Эўген Савойскі запаліў Боснію, і грымела яна рокатам дзесяць доўгіх хвілін, на колькі я расцягнуў Джулзулейху. Столькі спатрэбілася часу, каб яна прайшла па садзе, паразмаўляла з мядовай расою, а калі ўжо ўсё было вядома, і што з Джулзулейхай, і што са мною, пусціў я голас на адным дыханні і так трымаў яго і трымаў, што людзі маглі б схадзіць дахаты, праверыць, ці вярнуліся дзеці са школы, і вярнуцца, перш чым я зноў вазьмудыханне. Я спяваў і ўсё паглядаў на Алагу Ідрызавіча, як яму непрыемна, але не так з прычыны, што мяне столькі людзей чуе і зараз будзе казаць, што я лешпы за яго, — ён ведаў, што людзі могуць казаць не тое, што думаюць. Алагу мучыла, што я магу тое, чаго ён ніколі не мог і не зможа. Калі я скончыў, ён падышоў, пацалаваў мяне і шапнуў: мае кампліменты! — а было б лепш, каб сказаў: каб ты здох, сяло засранае! — ці не было б лепш, а мне было б прыемней і, можа, жыццё маё не павярнула б у такі бок. Але я не вінавачу Алагу, Божа барані, а толькі кажу, як было б лепш і яму, і мне. Хто ведае, колькі было тых, хто мяне асуджаў, што я на развітанні Алагі Ідрызавіча ў гатэлі «Цэнтраль» спяваў Джулзулейху і што спяваў яе як не трэба было спяваць і як нельга спяваць, але я ведаю, што мне ніхто не сказаў дрэннага слова. Але і каб мяне хваліць, не было шмат часу, бо не прайшло і месяца, як Алага памёр. Пачалося з таго, што на другі дзень пасля развітання ён прастудзіўся, кажа мне афіцыянтРуда — прывітаннетабеадспевака, наягонапалі вірусы, але не вірусы гэта былі і ніякая не прастуда, бо Алага не ўстаў і праз дзесяць дзён. Урэшце яго завезлі на Падхраставы ў лёгачную клініку і сказалі — ачуняе. Неяк у суботу я сабраўся яго адведаць, купіў апельсінаў, паклаў у кішэню біклажку з ракіяй, маўляў — можа пасядзім, але мяне да яго не пусцілі. Доктар кажа: Перадае табе Алага, што прыме цябе, калі яму будзе лепей. А калі гэта будзе? — пытаюся. Паводлетаго, чамунасвучылінафакультэце — ніколі! Вось так сказаўтой доктар. Плюнуў бы ямуўтвар, калі б і сёння сустрэў на вуліцы.