Іншала, Мадона, іншала...
Міленка Ергавіч
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 466с.
Мінск 2012
I вось, думаю, не дарма было маё доўгае загляданне. Перабрала я вясельнае ўбранне, што справіла мне нябожчыца маці, і сказала бацьку, што выходжу замуж. Добра, дачушка, ацідобратыўсёразважыла? — спытаўся ён, ці падумала б яшчэ год-два ? Пасля пайшла я да бабы Каты, каб і ёй сказаць і ўзяць з яе абяцанне не паміраць, пакуль я не нараджу і не вырасце маё дзіця, каб яна скончыла сваю гісторыю пра
маю прабабу Аяджу, анёла і Акрапавічаў. Але хай расказвае далей ад таго месца, на якім спынілася расказваць мне, і тады мы складзем жыццё з двух канцоў.
Усё я патрапіла і залагодзіла, апрача найважнейшага. He сказала я маладому, дзе мой дом, каб ён мог па мяне прыйсці. Але я думала, што ён спытаеццаўчаршыі пра Мару Анёлавічаў, і кожны яму скажа. А яго не будзе хваляваць, каліяму скажуць: А, вар'ятка Mapa? Анаштоянатабе? Калі я яму толькі заглядзенне, тады гэта яго не будзе хваляваць. А калі я яму буду жонка, тады хай хвалюе, і калі яму нехта нешта такое скажа, дык атрымае тым ягоным сярпом у спіну.
Назаўтра ён не прыйшоў. He было яго і паслязаўтра, a я ўсё думаю — прыйдзе ён у святую нядзелю, якраз дзень для сватоў. Але нядзеля прыйшла і мінула, а яго няма. У базарную сераду не было яго й на рынку. Месяц я яго чакала, спалохалася, ці ён у той дзень не ўпаў у бурлівую Босну, але мне сказалі, што не. Жывы й здаровы, але з бацькам у яго нядобра, дык кузня не працуе. Таму й не прыходзіць на рынак, бо няма чаго прадаваць. Добра, пачакаю я, пакуль бацька не ачуняе, і тады прыйдзе па мяне мой жаніх.
3 усяго чым я была і што рабіла, найлепей у мяне выходзіла чаканне. Ніхто ў гэтым не быў лепшы за мяне. Каб чакаць было тое самае, што дамы будаваць, дык пра Мару казалі б ужо ад Вены і да Стамбула, бо чаканнем збудавала б вежу да неба. А так нічога, маўчаць будуць і пра мяне, і пра маё вяселле, дык і мне будзе неяк лягчэй. А ўсе тыя слёзы, што я чакаючы выплакала, хай будуць яму за падарунак. Але цяжарам яму я ніколі не буду.
Цэлы год кожную сераду я хадзіла на рынак, спадзеючыся яго сустрэць. I больш ні разу ў базарную сераду ў Добаі не было дажджу. А ў яго ці памёр бацька, які каваў сярпы і косы, ці, можа, знайшоў ён іншую чаршыю — хадзіць на той рынак і каб там вакол яго круцілася іншая дзяўчына з сенажаццю.
Так надышло і лета, калі ў мяне ўжо скончыліся ўсе слёзы і ўжо чатыры месяцы не ўпала ні кроплі дажджу. Вось жа
так дамовіліся мы з небам. Згарэла жыта ў палях, пасохла бульба ў зямлі, надыходзіць цяжкая восень, а за ёй яшчэ горшая, галодная зіма. Каго ні спаткаеш у чаршыі, ведаеш, што ў наступным годзе гэтай парою яго ўжо не ўбачыш. I ён на цябе глядзіць тужліва, бо думае, што і ты не дажывеш да другога лета. А калі ў найбліжэйшым часе не пойдзе дождж, дык цалкам верагодна, што не будзе ні яго, ні цябе, ні гэтай чаршыі, ні тых, хто пра яе мог бы нешта расказаць. Некаму, можа, было й шкада, а мне дык не. Адзінае, што мне яшчэ хацелася б ведаць, гэта што з ім сталася і чаму ён мяне пакінуў.
I так дайшла я да Босны, а яна абмялела так, што немагчыма паверыць, каб гэта была тая самая Босна, па якой завуцца і горы і ўсе чаршыі навокал. Скінула я чаравікі, падкасала спадніцы і ступіла. Да паловы ракі я ўжо ўзняла спадніцы да грудзей, вада мяне амаль зносіла, жартавала з маімі цыцкамі, аж я адчувала яе пальцы і мала што не крыкнула і не ўдарыла яе паміж ног, каб толькі Босна мела ногі і нешта паміж імі. Праўда, якое б сухое ні было лета і плыткая рака, вада лёгка магла б мяне знесці і ўтапіць, так што і магіла мая не знайшлася б.
Або мяне знайшлі б і казалі б пасля, што вар'ятка Мара ўтапілася ў тое лета, калі ўсе іншыя здыхалі ад смагі. Тады б хоць нешта ад мяне засталося, а так не застанецца нічога.
Ледзьве выбралася я на друті бераг. Да ягонага сяла была яшчэ гадзіна хады, дык я спынілася адпачыць і высушыць спадніцы. Думала я прыйсці да яго і спытацца, у чым справа, чаму ён не азываецца, бацька кожную нядзелю чакае, што ён мяне папросіць, а баба Ката доўга не працягне. I не за цябе я хвалююся, схлушу я, а за тое, каб нарадзіць дзіця, якому баба Ката паспее расказацьда канца сваю гісторыю! Гэта, думаю, яго размякчыць, калі яго сэрца тым часам зацвярдзела.
Прыхінулася я так да елкі — высокае дрэва, глыбокія карані, перажыве і гэтую сухмень, але вакол яе ўсё завяне, думаю я, і заглядзелася на вершаліну дрэва. Ад стомы закруцілася ў мяне ў галаве, ці ад нечага іншага — ад раз-
умення, што адтуль, згары будзе відаць ягонае сяло. Відаць кузню і як ён нешта робіць перад кузняй, выносіць на сонца косыісярпы, кліча... Дзяцей? Гэтакпадумалая, штомаёзаглядзенне дасталася іншай. Закалыхалася пада мною зямля, і я напэўна ўпала б, каб елка мяне не падхапіла. Як і чым яна мяне падхапіла? He ведаю, Богам клянуся, бо не было ў яе рук, не было такіх нізкіх галінаў, каб тымі галінамі абхапіць мяне вакол стану. Але ні тады, ні пазней я ў сябе шмат пра гэта не пыталася. Дый не сумнявалася, бо й нашто, калі я з Анёлавічаў, а не з Акрапавічаў.
Так, бедная Мара, ажаніўся ён! I нарадзіўся ў яго сын. I ведаеш што? Ён даў яму тваё імя!
Плакала я, пакуль яна мяне трымала і лашчыла, рукі і твар у мяне засталіся падрапаныя ад кары і шыпулек, якімі елка мяне суцяшала. Надвячоркам вярнулася я дадому і толькі тады прыгадала, што не спыталася ў яе, якое ж маё імя ён даў свайму сыну? He надышлі яшчэ такія часы, каб хлопчыкам давалі жаночыя імёны. Але гэта было не адзінае, што я хацела ў яе спытацца. Назаўтра я зноў перайшла б Босну, калі б у тую ноч не прайшоў моцны дождж і да раніцы рака не ўзбуяла. Людзі радаваліся, добрая зямля, маці наша, уродзіць яна да восені, і перазімуем мы зіму сытыя! He радавалася толькі вар'ятка Мара!
Я была гатовая заплаціць за паром, каб мяне перавезлі на той бок, але своечасова ўспомніла прабабу Анджу і анёла, які ўпаў у ейным садзе. Нічога елка мне больш не сказала б, калі б я зноў да яе прыйшла. Дрэва не гаворыць, як і анёлы не падаюць з неба. Калі яны ўжо аднойчы пойдуць, дарэмна клікаць іх і думаць пра тое, што ты яшчэ забылася спытацца. Трэба маўчаць і нікому нічога не расказваць, бо ліхія людзі ў цуды не вераць, а добрым цуды не патрэбныя. Так я думаю сёння, калі ўжо не выйшла замуж і, мабыць, не выйду ніколі. Я вам і пра гэта не казала б нічога, калі б сёння ўначы не памерла баба Ката. Толькі ўскрыкнула ў сне, як маладая ў скоках, і ўжо была нежывая. Заўтра будзе пахаванне, і мы яе прыгожа правядзем. He пабачыла яна маё вяселле, і не
пачую я ад свайго дзіцяці канец той гісторыі. Ён ажаніўся, а вось у мяне дзяцей ужо не будзе. Я Мара, з Анёлавічаў, але пройдзе не так шмат часу, і я ўжо буду такая старая, што ўсе былыя жаніхі будуць пра мяне казаць, што я брыдкая, як скарпіён. I гэта будзе праўда, але эгэгэй! адзін мужчына ўсё жыццё будзе насіць маё імя.
ТЭМАН1
Неба — вялізны блакітны сувой, і часам бывае, што чалавек дойдзе да месца, на якімтой сувой прылеплены да зямлі. I заўжды ў яго будзе крэсіва або запалкі ў кішэні, і кожнага разу тое самае ўчыніць чалавек, які дойдзе да месца, дзе пачынаецца неба. Або толькі злы можа дайсці да таго месца, або добры ўзлуецца, пакуль дабярэцца туды. 1 так кожныя дзесяць-пятнаццаць гадоў неба ўспыхне, і заўсёды вядома, хто яго запаліў. А імя ягонае пасля апынецца сярод імёнаў герояў або імёнаў злачынцаў. Усё залежыць, ці паспеў ён зваяваць тых, каму запаліў неба.
Неба — вялізны блакітны сувой. Каб схавацьгэта, кавуры2 выдумалі, што Зямля круглая. Калі гэта так, тады неба не прылепленае да Зямлі, неба няма, а нам толькі здаецца, што над намі ёсць нешта сіняе, а вайна здараецца сама па сабе, як нейкі землятрус.
Неба — вялізны блакітны сувой. Над кожным з тысячы сусветаў, якія стварыў Бог і якія чалавек назваў Зямлёю, расцягнута тысяча блакітных сувояў. Калі нейкі з іх згарыць, Ён, плачучы, разгортвае новы. Нейкія загараюцца раз на сто гадоў, нейкія раз на пяцьдзясят, але нідзе гэта не здараецца так часта, яку нас. Зашматя сказаў — дзесяць-пятнаццаць гадоў. Яшчэ й часцей гарыць над намі, але прызвычаіліся мы, а таму й не заўважаем.
’ Тэман (тур./араб.) — прывітанне, пры якім кончыкамі пальцаў правай рукі дакранаюцца да вуснаў і лба.
2 Кавур — кафір, гявур, нявернік, пагардлівая назва хрысціянаў.
Неба — вялізны блакітны сувой, чый адзін край пачынаецца недзе на гары Радушы над Бугойнам, і калі неба зоймецца агнём, яно разгарыцца над Ліўнам. Я ведаю, бо жыву тут унізе вось ужо шэсцьдзесят гадоў. Усю зіму я гляджу ў столь, назіраю, як старэюць бэлькі, трэскаецца драўніна і не памятае ўжо, калі была жывым дрэвам. А калі ўвесну растане снег, тады мяне выносяць у двор, і там перад хатай я гляджу ў неба, аж да восені, калі яно раней не загарыцца. Некалі мяне выносіў бацька, але ён памёр. Пасля мяне выносіла маці, але яе пакінула сіла. Цяпер мяне выносяць хто як можа. Дзеці вакол мяне гуляюць на выгане, а калі мне сонца ўдарыць у вочы, я іх паклічу і яны мне пасунуць галаву на іншы бок неба. Добрыя ў Ліўне дзеці, хай ім Бог дапаможа.
Неба — вялізны блакітны сувой, кажу я, і ўсякі, каму б я гэта ні казаў, адказвае тымі самымі словамі: Што ты, Бог з табой! Пасля спахмурнее, трошкі пастаіць нада мною, а тады пойдзе і не вернецца, пакуль не забудзецца. А забываецца такое не хутка, некаторыя не прыходзяць тыднямі, некаторыя месяцамі, а былі й такія, што не вярнуліся ніколі. I толькі дзеці не ўцякаюць, калі я кажу, што неба — вялізны блакітны сувой. Углядаюцца ўгору і думаюць. I не ведаюць, каму верыць — мне, які ведае пра неба найбольш, бо паўгода ў яго гляджу, ці сабе, бо ім неба такім не здаецца. I добра, што не ведаюць, бо інакш мусілі б спалохацца і ўцячы.
Неба — вялізны блакітны сувой. Гэтак я парадкую сваё жыццё. Калі б нехта хацеў мяне пашкадаваць, хай шкадуе ў сябе дома. Нада мною ніхто болып стаяць не будзе. Няздары. Хто хоча гаварыць з чалавекам, таму не важна, ці варушыць той рукамі і нагамі і ці схіляе галаву набок, калі сонца ўдарыць у вочы. Калі ніхто, апрача лівенскіх дзяцей, пра гэта не ведае і не хоча ведаць, тады я кожнаму буду казаць, што неба пачынаецца над гарою Радушай, і той да мяне больш не вернецца.
Але ўсё роўна я спадзяюся, што нехта аднойчы прыйдзе да мяне і праз тое неба не пойдзе прэч. Мужчына ці жанчына,
КНІГІ ОНЛАЙН
