КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Таго дня быў я адзіны лівенец, якога лёс пашкадаваў. У дом да нас уварваўся сам кавурскі ваявода, а з ім яшчэ двое. Маці заспелі яны ў кухні, якраз грэла ваду, каб мяне памыць. Адзін з тых дваіх пытаецца: Што, ваявода, сячы ? — хацелася яму, мабыць, галаву яе зварыцьу тым гаршчку, але ваявода кажа: He чапай! Калі мы ўжо ніводную кабету не пасеклі, дык не будзем і гэтуто. А маці маўчыць, слова не вымавіць, толькі стаіць і глядзіць, як бурбалкі паветра ўздымаюцца да паверхні вады. Так прыйшлі і да мяне. Ляжу я такі, якім яна мяне пакінула, голы, як і ў самы першы дзень, а варухнуцца не магу, каб прыкрыць сорам. Памагай Бог, гаспадару, засмяяўся ваявода. А тыя двое стаяць на парозе і не наважваюцца ўвайсці. Спалохаліся галізны. Я маўчу. А што, у гэтым доме не вітаюцца, як прыйдуць госці? Я зноў маўчу, што я яму скажу. Тады ён нахіліўся і паглядзеў мне ў твар, бачыў я ў яго ў воку кожную жылку, а вочы чорныя, зрэнкі не разгледзець. Кажа ён: Учыніў бы я табе ласку, калі б цябе зарэзаў! А я гляджу на белую плеўку ў яго на языку, чую ягонае дыханне, а ў ім няма ні ракіі, ні цыбулі. Падумаў я, зусім як у майго бацькі. Так, кажу я, учыніў бы ты ласку, калі б мяне зарэзаў. Э, бачыш, гаспадару, не туркі мы, каб чыніць ласку. Сказаў ён гэта, выправадзіў тых дваіх, і выйшаў следам за імі. А маці кінулася да мяне, уся ў слязах, кажа: Сыне мой родны, што б маці без цябе рабіла, якая жтутласка... Я маўчу і ведаю, што і ёй гэтак было б лягчэй. Менш бы ёй балела, калі б яна жыла смуткам, чым тройчы мыць мяне штодня, як мыла яна ў мой першы дзень. Кажуць, што няма большага шчасця, чым калі маці ўпершыню накорміць дзіця, але я так думаю, што няма большага няшчасця, калі яна робіць гэта да канца жыцця. Перад мячэццю сабралі ўсіх жанок і дзятву, што засталіся ўЛіўне. Бадай што кожнае Божае стварэнне, апрача нас з маці. I тады ваявода пачаў хадзіць ад дзіцяці да дзіцяці, аднаго пагладзіць па галоўцы, другому кажа: Глядзіце, плача, такі вялікі хлапчына, а плача! — трэцяе дзіця ўзяў на рукі і двойчы падкінуўутору, і дзіця засмяялася. Жанчыны маўчаць і глядзяць, слёзы ў іх перасохлі ад жаху, калі яны ў іх і былі, і баяцца нават падумаць, як усё гэта можа скончыцца. А ён, абышоўшы дзяцей, узняўпозірк на матак. I аглядае іх усіх, як добры мяснік аглядае зарэзанае цяля, перш чым яго разабраць. Адной засунуў руку ў грудзі, схапіў за цыцку, жанчына скамянела, а ён пытаецца: Корміш, ці ў цябе заўсёды такія? Калі заўсёды, тады будзеш маёй жонкай. I так ваявода дайшоў да Фаты Атлагічанкі. А яна спаміж тых бядачак выглядае, нібы на Байрам выстраілася. Шапачка ўся ў срэбных нітках, рассыпаецца па ёй шоўк, пояс ззяе і дражніць, а на нагах чаравікі, чырвоныя з залатой ніткай, нібы толькі ўчора прывезлі з Сараева. Толькі што няма цёмнага пакрывала на твары, маўляў, каб кавуру не было чаго зрываць. Глядзіць ваявода на Фату, глядзіць яна на яго. Ён глядзіць, чакаючы, пакуль Фата не апусціць позірк. Ад страху ці ад сораму, ваяводуўсё роўна. Але як Ахма мог паўдня вытрымаць, пакуль яго той Шэхаб душыць, так і Фата магла б паўдня вытрымаць ваяводаў позірк. Пакуль у яго не выцекуць вочы. I, каб не прынізіцца перад сваімі жаўнерамі, а можа і перад самім сабою, ваявода прамовіў: Вось табе, ханума, крыніца. Ану, учыні сабе ты турэцкі абдэст. Бо ў мяне, дальбог, больш не давядзецца. Фата ўскочыла, вочы яму вырвала б, калі б магла, і вымавіла, што ёй сэрца падказала: Ану пачакай, ваявода! Калі прыйдзе Вялагічаў Ахма, вой выбраны, любы мой каханы, дык яшчэ й табе можа абдэст спатрэбіцца. I калі тады ўсё Ліўна не ператварылася ў камень, дык ужо ніколі й не ператворыцца. Грымнуў пляц маўчаннем, ад якога вушы забалелі б мацней, чым ад гарматаў, і невядома, у каго была большая моц, у кавураў ад сілы, што робіць іх каменем, ці ўжанчын ад страху, што іху камень ператварае. Ваяводу заставалася толькі адно. Сарваць шоўк з жанчыны, кінуць яе голую ў пыл, пасячы яе і кожны кавалак косці і мяса ўбіць у зямлю. Інакш прападзе ўсё ягонае ваяводства і ўся сіла ягоная. Ён ведаў, што калі гэтага не зробіць, грэх ягоны вырасце да неба. Адпомсціцца яму кожнае зло, што ён учыніў у жыцці. Быў бы ён манахам, не мог бы ён нешта такое дапусціць. Але кавурскі ваявода не загубіў Фату Атлагічанку. I не кпіў з яе з сваёй вышыні, бо мудры быў і ведаў, што нічога гэта не дасць. А не рабіў бы гэтага, і калі б дало. Ён глядзеў на яе, яна глядзела на яго. Як гэтае глядзенне скончылася, невядома. Кавуры пагналі жанчын і дзяцей перад сабою, змушаючы збіваць ногі аб каменне, а самі конна іх аб'язджалі і пільнавалі, каб хто не ўцёк, а на чале скакаў ваявода на гнедым кані. Перад сабой у сядде ён пасадзіў Фату, нібы яна яму была нявеста. Добры мусіў быць конь, які вытрымаў на сабе дзве такія лютасці і нёс іх да роўнай Раманіі. Той вясною Ліўна загойвала раны, лячылася ад сораму і хавала мёртвых. Чыніліся пахавальныя намазы і чыталіся надмагільныя малітвы, пакуль і апошні мужчына не вывучыў іх напамяць. Ад золата не засталося нічога, дый мала было дамоў, якія не згарэлі б дашчэнту. Кавуры спалілі ўсё, што здолелі, каб лівенцам было чым заняцца і каб у іх не было часу на помсту. Чаршыя ўжо ніколі больш не вырасла такой, якою некалі была, і засталася толькі легенда, што не было ёй роўнай аж да самога Прызрэна. Але, на шчасце, год быў ураддівы, дык галоднымі засталіся толькі тыя, хто звыкнуўся галадаць. Праз месяц-два пачалі вяртацца жанчыны. 3 паламанымі насамі, зраненымі нагамі, нейкая і без вока, прыходзілі яны позна ўначы і пракрадаліся ў хаты ўпотай. Нейкую Бэлкісу муж выгнаў прэч, дык яна цэлымі днямі звар'яцелая бадзялася па Ліўне, пакуль адной раніцай яе не знайшлі засіленай у слівавым садку за хатай. Няшчасная вельмі хацела памерці, бо дрэўца было яшчэ маладое, а галіна, на якой яна павесілася, сагнулася амаль да зямлі. Калі яе знайшлі, яна стаяла на каленях, язык выпаў з вуснаў, абрабілася, як гэта бывае з павешанымі, а ліхія языкі, не буду казаць чые, расказвалі, што й не дзіва, што Бэлкіса была на каленях, скаштаваўшы кавурскіх звычаяў. Вялікі сорам прыйшоўразам з жанчынамі, бо было важна, каб забыўся той яшчэ болыпы сорам, калі мужчыны пусціліся наўцёкі. Дык той хутка й забыўся, а жанчынам пра іхні нагадвалі аж да смерці. Ніводнае дзіця не вярнулася, кавуры ўзялі даніну крывёю. Вялагічы на Юр'е пацярпелі найгорш. Загінуўкожны другі мужчына, але ніводзін без стрэльбы або кінжала ў руках. Ахма, кажуць, біўся з дзесяццю і дзевяць з іх раскідаў па полі, аледзясятыўсадзіўямуножуспіну. Рыкнуўён, як бык, і павярнуўся, але рана забрала ўяго сілу, і таму кавур лёгка яго адолеў. Невядома ці праўда, але людзі гамоняць, што яго сам ваявода паваліў, найперш усадзіў яму штылет між рэбраў, тройчы яго павярнуў, і дзеля таго, што Ахма яшчэ неаддаўБогудушу, рэзаўяго, пакульдвое трымаліяму рукі. I зноў вытрымалі жылы, што былі мацнейшыя за рукі Шэхаба Місірца. Думалі, што ён мёртвы, а ён здолеў дапаўзці да лесу. Знайшоў яго непрытомнага Муя Берберавіч і яшчэ з пяццю памагатымі занёс да горнай пашы Вялагічаў. Там ён некалькі дзён ляжаў на саломе і аўчынах ні жывы, ні мёртвы. Толькі й чакалі, калі ў яго душа адляціць, таму й не спрабавалі яго лячыць. А калі б і хацелі, дык не ведалі як. Пасля ён расказваў, што да яго ў сне прыходзіў нябесны гадзіншчык. Хто ж гэта такі, дружа Ахма, дзівіліся людзі, няма такога. Ёсць, ёсць, пабачыце, калі прыйдзе ваш час пайсці з гэтага свету. Кажа, што той прыйшоў з вялікім чорным ключом і сказаў: Ахма, я зрабіў усё, што меўся зрабіць, а зараз, бадай табе ўсё будзе прабачана, збірайся на той свет. Маўляў, накручваў яму сэрца, пакуль яно хадзіла, а як ужо не ідзе, дык мусіць яму пра гэта сказаць. Кожнаму гэта будзе сказана, запэўніваў Ахма. Але ён спытаўся, ці той можа пакінуць яму свой ключ. Ніхто мяне яшчэ не прасіў пра гэта, нават найгоршы злачынец, які раю не пабачыць. Нікому не мілыя перадсмяротныя пакуты. Але калі ўжо ты так хочаш, вось табе ключ, дык і накручвай сваё сэрца, калі табе так прыемна пакутаваць. Але ведай, што некалі ты ўсё ж саступіш. Каму адлічана, той не вяртаецца. I так, кажа Ахма, накручваў ён сваё сэрца, а гадзіншчык да яго кожнай ночы прыходзіў і пытаўся, ці ўжо хопіць і чаму ён так трымаецца за зямное жыццё. Каб Фату з кавурскіх рук уратаваць. Калі зраблю гэта, дык магу тады хоць у пекла, калі трэба. Гадзіншчык дзівіўся, казаў, што Алах яе ўратуе, але нічога не дапамагала. He было ў Ахмы часу чакаць Алахавай дапамогі. Вучоныя людзі казалі Ахму Вялагічу, што ніякага гадзіншчыка няма і што ніхто да яго падобны не згадваецца ў Кні- зе, а ўсё гэта ў яго ад страты крыві і ліхаманкі, але ён не здаваўся і паўтараў, што яны самі пабачаць, як прыйдзе час. Да сярэдзіны лета ён ужо зусім ачуняў і ўжо збіраўся ісці шукаць Фату па ўсёй Босніі, як раптам у Ліўне з'явілася Зэйна, удава Шэфкіі Атлагіча, жанчына, якая найдаўжэй заставалася ў кавураў, аўадрозненнеадтых, што вярталіся раней, яе не прагналі, а яна сама ўцякла. Скрала каня і палову Босніі праскакала ды прайшла праз чаршыю з узнятаю галавою. Калі нешта й было, дык яно застанецца паміж мною і маім мёртвым мужам. Калі ж нехта іншы мне нешта скажа, выдзеру яму вочы і пракляну ўсё ягонае патомства. Так яна казала, і, дальбог, усё ў яе абышлося добра. Абмінуўяе сорам, хоць на твары ейным не было ні следу ад знявагаў. Добра даглядалі яе тыя, у каго яна была. Зэйна параіла Ахму, каб не шукаў Фату, бо калі яе й знойдзе, сам будзе не рады. Нічога больш не хацела яму сказаць, апрача як, што Фата захавала свой гонар, але яго ў сэрцы не захавала. I лепш бы яна нічога яму не казала, бо ўтой самы момант Ахма Вялагіч скочыў на каня і не развітаўшыся выехаў з горада. Былі, хто паехаў бы з ім, былі, з кім ён ужо быў і дамовіўся, але таго, што сказала Зэйна, аказалася дастаткова, каб ён паехаў адзін. Далёка роўная Раманія, і шмат мінула часу. Падарозе ваявода пільнаваў, каб Фаце нічогане бракавала, хоць бы й птушынага малака. Траіх чалавек прыставіў, каб яе даглядалі, а яна шііурнула ў пыл сыр, якім яе частавалі, плюнула на баранчыка, якога ёй упяклі, а аднаго кавурына так ударыла нагой у галаву, калі той хацеў дапамагчы ёй злезці з каня, што давялося вяртаць яго з непрытомнасці. Але не дай Божа, каб нехта ёй запярэчыў.