Іншала, Мадона, іншала...
Міленка Ергавіч
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 466с.
Мінск 2012
Урэшце Белкіса ўстала са сваёй скалы і накіравалася ў горад. Па дарозе яна кляла і лаялася, страўнік вывяргаў прэч усё, што яна ў сабе мела, бо такую млосць і агіду яна яшчэ ніколі не адчувала дый не адчуе, пакуль будзе жывая. Расказала яна Мую ўсё, што бачыла, згадала і выслоўі з Карана, якія Омэр выпісваў у паветры, на што Муя падумаў, што тытуннік Ёза зусім не варят, дый вераўяго не кепская, і ўрэшце сумленна заплаціў ёй золатам. Белкіса развіталася з маці, а маці, як і ўсе маці, заплакала, бо не пабачыць яе дачка больш Мостара, ды яшчэ, як абяцала, будзе старацца заўсёды павярнуцца да яго задніцай.
Вырушыла яна на світанні па беразе Нярэтвы, у мужчынскіх портках і з пістоляй за поясам, на найлепшым Муевым кані. Перакідныя торбы, поўныя золата, з часам раслі, і чым больш забывалася сапраўднае здарэнне, тым больш прыхарошвалася гісторыя, і дайшло да таго, што Муя Чарымавіч даў падчарцы столькі золата, што ім з канца ў канец можна было пазалаціць мост. Той, стары, з якога падалі восем булак і малы Омэр у дадатак. I стрымала Белкіса абяцанне. Прайшло пяць гадоў, а яна нікому не азвалася і не было пра яе ніякіх вестак. Распытваў Муя сярод комінскіх рыбакоў, але ніводзін яе не бачыў. Калі б бачыў, дык запомніў бы дзяўчыну, якая плюецца і лаецца, падарожнічае ў мужчынскіх портках і ператвараецца
з прыгажуні ў пачвару. Аднак гаварылася і пра тое, што вясною ў Нярэтву заплыў вялікі пірацкі карабель, і на носе ў яго стаяла прыгажуня з шабляй у руцэ.
Яна, яна, мая Белкіса, якая ж іншая магла яшчэ быць такая! — зарадавалася маці.
Былі ўяе валасы да пояса, порткі французскага жаўнера і глыбокія бліскучыя вайсковыя боты, а паверх усяго гэтага цыганская сукенка. Галава была абвязаная хусткай, чырвонай, як агонь, якім гарэла Магбула з Манастыра...
Яна, яна, мая Белкіса, дзіця маё роднае!
У Коміне барадатыя піраты з касымі вачамі і чорнымі валасамі, што аддівалі сінню, перагружалі нарабаванае майно на другі, меншы карабель. Вялізныя скрыні з венецыянскім гербам на замках, скруткі найлепшага шоўку, куфры з высакароднага дрэва, поўныя мяхі вырваных залатых зубоў, шлюбных і запаветных пярсцёнкаў, царкоўныя званы і залатыя распяцці, апраўленыя ўзолата рэліквіі і разнастайныя каштоўнасці, патроху ад кожнага народа і кожнай веры. У аднаго марака выпаўз рук гліняны збан і разбіўся аб набярэжны брук. Разліўся з яго ружавы алей, і было яго столькі, што ад Каіра да Багдада і ад Варны да Дамаска няма гэтулькі ружаў, ды так запахла навокал, што людзі ў сваіх дамах непрытомнелі, а бадзяжныя каты і сабакі здыхалі па ўсім Коміне. Дні і месяцы парахнелі іхнія целы, і ў паветры мяшаліся два саладжавыя пахі, пах падлы і пах ружы. Пройдуць гады, перш чым у Коміне развеецца гэты дух. А яна стаяла на носе карабля і, назіраючы за перагрузкай, не звяртала ўвагі ні на якія пахі. Перш чым абодва караблі выплывуць, яна загадала, каб у горадзе палавілі ўсіх дванаццацігадовых хлопцаў. Піраты кідалі хлопцаўу пустыя вантробы болыпага карабля і секлі матак, якія насмельваліся іх праклінаць, і так ніводзін дванаццацігадовы не застаўся ў Коміне. Каму яны былі прададзеныя ў рабы, пра тое мы ніколі не дазнаемся.
He, гэта не мая Белкіса, не маё роднае дзіця! — абурылася Белкісіна маці ў канцы гісторыі, а Муя Чарымавіч маўчаў, гладзіў бараду і думаў, ці добра патраціў сваё золата.
A i добра, бо лепшага, за што можна было даць золата, прынамсі ў Мостары, і не знайшлося б. Ён расказваў усім, каму быў нешта вінаваты, і яму за ягоную гісторыю прабачалі доўг, расказваў кожнаму, хто хацеў плаціць, а хто б не захацеў! — абы паслухаць, што дзеецца ў Омэравым мектэбе, ды пасмяяцца з суседа, чыя дачка адна з тых трохсотдзяўчат, — пераказваў ён і тое, што Белкіса яму казала, і тое, чаго не казала — калі не хапала таго, што казала, — і так за нейкі месяц Муя Чарымавіч зрабіўся ў чаршыі найгалаўнейшым. Каб быўМостар бандай гайдукоў — ая не здзівіўся б, калі б некалі гэтак і сталася, — і гайдукі выбіралі сабе атамана, дык ім стаў бы Муя.
Атады насталі тыя два месяцы зімы, людзі пахаваліся па хатах, клянуць надвор'е і вецер, які то спусціцца з Вележа, то падзьме ўздоўж Нярэтвы, а тады раптам павее з поўдня так, штоіракапацячэназад. Праклінаюцьлюдзіўвесьдзень, вымаўляюць словы, якія хай лепш не чула б чалавечае вуха, або яшчэ іншыя словы, у якіх няма страху Божага, і ніхто не ўспомніць, колькі было ветру і снегу да Омэравых часоў, калі Мостар быў лепшы й бліжэйшы міласэрнаму Алаху і калі печы ў хатах паліліся шэсць месяцаў на год. Ці ж ім тады было холадна? He, вядома ж, бо не ведалі яны, што можа быць інакш. I вось, кожны дзень я хаджу па чаршыі, расшпіліўшы кашулю, чаго і сярод лета не раблю, толькі каб паказацца, калі хто на мяне глядзіць, зазірну ў нейкую крамку, спытаюся ў гаспадара, ці шмат мукі гэтай зімою, ці хопіць, ці ёсцьу ёйчэрві і якія, тоўстыя славонскія ці нашыя, дробныя баснійскія, а гаспадар смяецца, і бачу я, прыемна яму, што ў Мостары ёсць яшчэ мостарцы з былых часоў. Прынамсі адзін. Адзін, але Нісімавіч!
I чую я, як яны ад няма чаго рабіць, бо нельга ж увесь час толькі наракаць на зіму, пачалі разважаць, чаму час ад часу нейкая адна дзяўчына, вярнуўшыся ўвечары з Омэравага мектэба, возьме й заплача. Ці ўсе яны яму аднолькавыя, як кажа Муя Чарымавіч, або ўсё ж ён робіць між імі нейкую розніцу? I як так, што кожная з трохсот чуе, піто кажа
Омэр на сваёй скале? I чаму іх менавіта трыста, ці Муя не памыліўся? Абоцінехлусіцьён? Моўчаршыііняматрохсот дзяўчат на выданні ? А калі й ёсць, дык не кожная маці такая, каб пусціла сваё дзіця да Омэра, дый не кожнаму бацьку Каран — апошняя дзірка на дудцы, што пусціў бы дачку, каб хадзіла па вуліцы адкрытая. А што калі Муя Чарымавіч усё выдумаў, абы толькі выгнаць падчарку з хаты?
Э, бачу я — як Муя ўзвысіўся, так ён і знізіцца! Калі б Мостар быў Стамбулам, візіраў бы зімою абгаворвалі, а ранняй вясною кожнаму прыйшоў бы смяротны ліст. He нарадзіўся яшчэ той, хто ўвайшоў бы ў зіму царом і каго вясна не сустрэла б як апошняга валацугу! Нічога я нікому не кажу, а маўчу, расшпільваю кашулю і гуляю. I што мне за вуха зачэпіцца, расказваю вам. He баюся я, што вы перакажаце каму не трэба, бо, дзякуй Богу, не можаце. Калі б вы й накіраваліся ў Мостар, каб аднаму Нісімавічу плюнуць утвар, а іншым расказаць, пра што вы ад яго пачулі, пустая гэта была б справа! Бо калі вы, паслухаўшы маю гісторыю, даберацеся да Мостара, дык пройдзе ўжо дзвесце трыццаць гадоў, цяпер няма ўжо ні тых людзей, пра якіх я тут расказваю, ні мяне самога, ні імя Нісімавічаў. Кажу я вам гэта дзеля вашага ж дабра. He хадзіце, бо спозніцеся. А грэх, што вы хацелі пайсці, хай застанецца на вас!
I прагуляў я так два Раствы, адной і другой кавурскай няверы, і адзін Байрам нашай турэцкай, як бы, веры, а там і вясна настала. Цяпер магу зашпіліць кашулю і паслухаць, што ж там такое кажа Хазім Чолпа, жалязар, які аднойчы перасяліўся да нас з Нявесіння. Людзі сустрэлі яго як наіўнага дзівака, бо як ён будзе па Мостары прадаваць цвікі, калі ў нас сваіх жалезароў больш, чым трэба. Але не мінула шмат часу, і ўсе зразумелі, што Чолпа не толькі не дзівак, але каля дзівака ніколі й блізка не стаяў. Ягоныя цвікі былі большыя, ляскоткі на дзверы цвярдзейшыя, а сякеры вастрэйшыя, хоць усе цвікі, ляскоткі і сякеры ў гэтым свеце аднолькавыя. Але Чолпа ўмеў сваё лепш пахваліць, і так мясцовыя жалезары пачалі бяднець, а гэты нявесінскі
ўзбагаціўся. I ўсё гэты Чолпа на сабе і вакол сябе пазалаціў, апрача таго адзінага, што ўрэшце было яму найважнейшым, — імя! Акабзрабіцьігэта, наказаў ён, каб прывялі яму сваячку з Нявесіння, такую самую бядоту, як некалі быў ён сам, але з дастаткова яснай галавой, каб пайшла ў Омэраў мектэб і выведала, наколькі хлусіў Муя Чарымавіч, ды пашукала адказаў на пытанні, што назбіраліся за зіму.
Калі ўжо я гэтага не выведаю, тады ўжо не выведае ніхто. А што не выведаю, дык заплачу, каб нехта выведаў за мяне. Няма такога дзіва на зямлі і пад зямлёю, якога не можна было б выведаць золатам! — так казаў Хазім Чолпа.
Прывялі малую, дробную і ўбогую, усе рэбры тырчаць. Волас радчэйшы, чым дрыстачка, калі наясіся кавуна і зап'еш халоднай вадою, але вочы жывыя, так і танчаць навокал, скачуць з аднаго дзіва на другое, так што і сам захочаш нарадзіцца ў Нявесінні, спаць на саломе і накрывацца каменем, абы толькі трапіць аднойчы ў Мостар і ўбачыцьяготакім, якім бачаць вочы, што глядзяць на яго ўпершыню. Хацеў бы і я, схлусіў бы, калі б сказаў, што не хацеў бы, бачыць гэтак мой горад. Як бы ён мне ні быў нямілы і як бы я ні ведаў, што няшмат Алах стварьгў людзей горшых за гэтых, калі нейкіх ён зрабіў з гліны, дык гэтых, пэўна, зляпіў з гаўна, але аддаў бы я свой розум і ўсе свае веды, толькі каб мост і горад вакол яго пабачыць упершыню. Як гэтая Чолпава сваячка. А завуць яе Ўміхана. I хто ж ёй у Нявесінні даўтакое імя! Сваё дзіця, калі б я такое меў і калі б Бог даў, каб я мог мець дзяцей, я не наважыўся б так называць. He дай Бог вымавіць гэтае імя ў той самы дзень, у які прамоўленая нейкая лаянка!
He глядзіце вы на яе так, я яе адкармлю, жанчыны давядуць да ладу яе валасы, і праз які месяц будзе Уміхана гатовая да Омэрава мектэба! — сказаў Чолпа, і не веру я, што былі такія, хто яму не паверыў. Калі ён мог той самы цвік прадаваць як лепшы, тады зробіць нешта і з гэтай дзеўчынёхі.
А што ж на гэта Муя Чарымавіч? А нічога, маўчыць сабе, узяў мятлу і ўсё мяце ды мяце перад сваім складам. Маўляў,
ёсць у яго важнейшыя справы за зімовых лайдакоў і Омэраў мектэб. He паверыў бы, што гэтатой самы Муя, які падчарцы Белкісе плаціў чыстым золатам, каб яна яму шпіёніла, і які пасля гаварыў пра мектэб як пра найважнейшае, што здарылася ў Мостары з тых часоў, як быў закладзены першы чаршыйскі камень. Ён распавядаў і добра на тых расповедах зарабіў, з ім і візір не зраўнаваўся б, калі ён інюў па злотніцкім завулку, ды цяпер скончылася Муева візірства, і робіць ён, чаго ніколі не рабіў, падмятае, як нейкі яўрэй, каб было чыста перад складам. Бо ведае, што ад сённяшняга дня і аж да самай смерці гэты склад будзе ддя яго найважнейшым з усяго, што ён мае. Больш ніколі Муя не пакажацца на людзях з нечым, што будзе не з ягонага склада. Уся ягоная слава і сіла, упартасць і папрокі на наш адрас будуць цяпер толькі ад таго, што ён багаты, што майстэрня ў яго заўсёды поўніцца таварам, а залатая галінка, з якой пачаў вырастаць яго скарб, так разгалінавалася, што з яе верхавіны, калі б ён не пабаяўся пасадзіць яе ў садзе, можна было б пабачыць сіняе мора. А вось што да добрага імя, то яго больш няма. He будзем мы яго болей слухаць, нават калі яму будзе што сказаць. Каго чаршыя хоць раз выслухае як прарока і пасля адрыне, таму ўжо гамон на ўсе часы. Ну вось, дык пара нам і развітацца з Муем Чарымавічам. Мяці сабеймяці, кабтабе мятла да рук прырасла!
КНІГІ ОНЛАЙН
