КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
А мы вернемся да Чолпавай хаты. Прыгожая яна і вялікая, з дзявочага пакоя відаць Мостар як на далоні, а з Хазімавага верху, дзе гаспадар па нядзелях сядзіць і курыць кальян, які для яго вырабілі егіпецкія майстры, від як з Вележа. Назірае зверху Чолпа, што робіцца ў чаршыі, а мне здаецца, што ён, назіраючы, спрабуе прагнаць Нявесінне з сваіх вачэй і з галавы. Хто хоць раз спаў з клапамі, лежачы на саломе і прыкрываючыся каменем, той да канца жыцця не зможа нагледзецца на багацце. Але трэба мне пра ўсё гэткае забыцца, бо калі я ўвайду ў ягоны двор, то мушу быць чысты, як сляза. Калі Чолпа засумняваецца, ці напраўду я думаю тое, што думаю, дык другі раз мяне не пусціць, а я не хацеў бы, каб гісторыя пра Омэраў мектэб прайшла міма мяне. Таму я тройчы плюну і выплюну з галавы і з сэрца ўсё, што не трэба, каб прыйсці да Чолпавага палаца вольным ад злосці. I чыстым, як чыстае халальнае мяса, калі яго рэжа Куртавічаў Мэха! Па двары разлівалася сонца, чорныя вочы збялелі б, гледзячы на белы камень, а на крэсле, тым панскім, з падпоркаміпадспінуірукі, сядзіцьУміхана. Ваколяе семжанчын, кожная робіць сваю справу. Адна падпілоўвае на руках пазногці, другая наносіць на валасы хну, трэцяя кончыкамі пальцаў пляскае Ўміхану па шчоках — разагнаць кроў, каб яна зарумянілася і з сялянкі ператварылася ў сапраўдную мостарскую паненку. Чацвёртая ўзяла брытву і голіць Уміхане галёнкі, а пятая падладжвае пад кашуляй цыцкі, каб выглядалі большымі, чым ёсць. Шостая Ўміхану корміць гусінай пячонкай, лоем і мёдам, а пасля дае шарбет з ружаў, каб усё добра запіць. А сёмая назірае, ці ўсё ідзе як мае быць, і пільнуе, каб нечага не забыцца. Хазім Чолпа стаіць у акне, абапершыся локцямі на падушку, і глядзіць на Ўміхану. Быццам бачыць сябе самога, калі прыйшоў сюды з Нявесіння. Толькі што не меў ён тады сямі жанчын, каб зрабілі з яго чалавека. Вітаю, суседзе! Вітаю, адказваю я. I прыемна мне, што ён назваў мяне суседам. Ведае гаспадар, як трэба з людзьмі. I думаю я, што б яму сказаць, чаму я прыйшоў. Э, суседзе, трэба ж, каб і ты да мяне некалі зайшоў. A то я ўсё думаю, ці прыйдзе калі да мяне мой панок, ці абыдзе свайго Чолпу стараною! Дык усё часу няма. Так, так, а і што б рабіў панок у жалезара. Як толькі бачыш жалезара, дык прыпамінаеш, што трэба нешта забіць ці адбіць. Дык лепш Чолпу й не бачыць, a то адно праца будзе ў галаве. Э, добра ты сказаў! Але гэта не пра мяне. Я сваё ўжо даўно ўсё забіў. Тваімі цвікамі. I ці былі добрыя? Найлепшыя, дружа мой Чолпа, калі б імі пякельнуто браму забіць, ніводзін грэшнік не ўцёк бы! Гаворым мы так, а яму і неў галаве запрасіць мяне ўдом, хоць, наваткаб ён запрасіў, я не пайшоўбы. Ведаем мы, і ён і я, што не гасцяваць я прыйшоў і не пра цвікі з ляскоткамі балакаць, а пабачыць яе. I пачуць, як мне скажуць, калі ж яна пойдзе да Омэра ў мектэб. I нічога мне не сказалі. Я не пытаўся, атолькі яшчэ трошкі падгледзеў, як сямёра іх скачуць вакол яе адной, а тады напала на мяне нейкая млосць, калені мае два-тры разы здрыгануліся, і каб не ўпасці сярод Чолпавага двара, я павярнуўся і пайшоў. Нават не ведаю, ці развітаўся! Каліне, дык яямускажучаму. Інебудухлусіць. Напала на мяне нейкая млосць, ці ад таго, як запахла хна, ці ад сонца, якое зацямніла мне вочы і закалыхала зямлю пад нагамі, ці ад нечага, пра што цяпер і не прыгадаю. Уваччуўмяне Уміханавы валасы. Пальцы, якія прабягаюць па іх, і думка ў іх, у тых пальцах, што неўзабаве валасы будуцьчырвоныя.Яспускаюся, крокза крокам, адЧолпавага палаца, калі б мяне нехта пабачыў, падумаў бы, што гэта нейкі стары, а я не ведаю, каторы з іх будзе апошні. Крок. Або ўздых. Або і адно і другое. У галаве пуста, а ўвесь розум у пальцах. Гэтыя пальцы не мае, як не мае і валасы. Хоць маглі б быць. Такія самыя валасы. Толькі каб міласэрны Алах захацеў або калі б я меў адвагу. Я Нісімавіч. Усе, што ні ёсць, Нісімавічы — мае родзічы. I не так шмат іх ужо засталося. Старыя — і я паміж імі. Адзін стрыечны брат другі год не вяртаецца з Расеі, дык цётка рассыпае гарох, каб пабачыць, ці малы ўжо мёртвы. Адзін дзень мёртвы, другі дзень жывы. Другі стрыечны брат, небарака, застаўся такі, які быў у калысцы. А яму ўжо дваццаць. Ёсць яшчэ такія, хто меў, а пасля не меў дзяцей. А я іх не маю, і ведаю, што ніводнага Нісімавіча на зямлі не будзе, калі гэтая гісторыя дойдзе да вас. Або міласэрны Алах не схацеў, або я не набраўся адвагі. Уваччу ў мяне Ўміханавы валасы. Дакладна такія мела б сёння мая дачка, гэтым летам ёй было б пятнаццаць і хадзіла б яна ў Омэраў мектэб, а я ёй забараняў бы. Так забараняў бы, кабтолькі ёй не забараніць. ААміна маябедавала б, што дні ўсё даўжэйшыя, а вечары ўсё пазнейшыя. I мая дачка аднойчы прыйшла б дадому заплаканая. Чаму? He ведаю, Уміхана мае выведаць, а пасля сказаць Чолпу, а я буду сярод тых, хто будзе Чолпу слухаць. Ад няма чаго рабіць буду яго слухаць, і не будзе ад гэтага нікому ніякай карысці. Hi мне, ні маёй Аміне, ні Богу, які не даў мне болып мець дзяцей. Я быў малады, толькі споўнілася дзевятнаццаць, а год перад тым мы ажаніліся. Злучыліся дзве бядоты, Амініна адвеку і мая з таго часу, як мой бацька, Хамзалія Нісімавіч, прадаўусё, што ў яго было лішняга. I засталася толькі хатка, у якой Нісімавічы трымалі слугаў. А золата, Бог ведае куды падзелася Хамзаліева золата. Або ён яго ад нас схаваў, або нехта яго скраў. Я гэтага не ведаю, дый не буду я суддзём бацьку свайму. Аміна зацяжарала ў пару, не чакалі мы, як некаторыя, не баяліся сурокаў і не разганялі цыганак каля хаты. Спярша я быў рады, але праз два месяцы мяне ахапіў страх. Як я буду карміць жонку і дзіця? У тым часе скінула Фата Хуршыдава. Пайшла ўдвор набраць вады і толькі падняла збан, як на брук хлынула кроў. Вялікі смутак быў у Хуршыдавым доме. I толькі крыху меншы смутак сярод суседзяў. Трэці раз Фата скінула, трэці раз разлілася кроў па дваровым бруку. Глядзеў я, як ён плача, і падумаў: Божа, чаму яму, а не мне! У мяне няма чым карміць жонку і дзіця, а ён бы сваё мяса рэзаў са сцёгнаў, каб накарміць сваё, але ж вось, няма каго. Так падумаў я, і была пачутая мая думка на небе! Прыйшоў дзявяты месяц, у Аміны жывот да носа, ледзь ходзіць па хаце, а я сяджу пануры. Што ты такі пануры? — пытаецца жонка. А я тады ўсміхнуся. Каб не думала, што я пануры. Атады пачала нараджаць. Адзін дзень, другі, трэці. Тонкія сцены ў хатцы, дзе Нісімавічы трымалі слугаў, дык па цэлай чаршыі чулася, як стогне мая Аміна. Ці разарвалася тады маё сэрца? Ці ўспомніў я Хуршыдаву Фату? Ці зноў пашкадаваўя, піто мая і Амініна кроў не пралілася ў нашым малым дворыку? Божа мой, шаптаў я. А яму не спадабалася, што я яму сказаў — мой! Або што не зрабіў гэта раней. У трэцюю Амініну ноч прыйшоў Фуад Зэрынаглу. Сусед, родам з Анкары, а дуіпою невядома адкуль. Адтуль, дзе жывуць людзі, якіх ты не бачыш, калі табе добра, і якія з дабром прыходзяць, калі табе дрэнна. Кажа Фуад: Ёй я не магу дапамагчы, але табе магу, хоць бы трошкі. Прынёс ён кальян з опіюмам. Пакуль ён быў тут і пакуль не скончыўся опіюм, лягчэй мне было чуць Амініны стогны. Але Фуад каля поўначы пайшоў, а я застаўся сам у змроку святліцы. Святло месяца лілося праз вокны, але асвятляла толькі тое, што я не хацеў бы бачыць. Амініны пустыя чаравічкі, хустку, якую яна скінула з галавы, перш чым пачала нараджаць, пярсцёнак з чырвоным каменем. Усё астатняе ў цемры, а толькі не гэта. I раптам я перастаўчуцьяе стогны, хата пачалаўзнімацца, а пасля нахіляцца. Думаю, зараз паляціць або разваліцца, перш чым паляцець, але ж не. Узнялася на метр над зямлёй і так стаіць у паветры. Ці адчувае гэта нехта яшчэ, апрача мяне? Ці нехта гэта бачыць, або гэтай парою ўсе спяць? I тады нехта ўваходзіць у хату. Увайшоў і сеў на лаву no634 з акном. Выйдзі, кажу, каб я пабачыў твой твар. Няма чаго глядзець, мой твар не для тваіх вачэй, адказаў мне мужчынскі голас. А чаму ж ты тады прыйшоў? Прыйшоў, каб сказаць табе што і як. I як? Жонка твая цяжка нараджае. Ледзь застанецца жывая, народзіць дзяўчынку. Дзіця будзе жывое, або Алах адразу забярэ яго да сябе. Хай будзе жывое! Ты не так казаў. Хай мяне возьме, каб толькі дзіця было жывое! Цябе не возьме, але калі хочаш жывое дзіця, дык аддай мне твой зрок. Будзе ў цябе дачка, якіх у Мостары яшчэ не было. Прыгажосцю, прыстойнасцю і сэрцам ніводная ёй не будзе роўнай. Добра выйдзе замуж, але будзе і цябе і жонку даглядаць і берагчы, пакуль будзеце жывыя. Ніколі вам нічога не будзе бракаваць. Будзеш ты шчаслівы чалавек, а шчаслівыя найраней трапяць у рай, бо не маюць прычыны рабіць зло. Толькі ты аддасі мне свой зрок. Табе выбіраць, да раніцы маеш час на роздум. Калі хочаш жывую дачку, я пракалю табе вочы голкай танчэйшай за найтанчэйшы волас. Ты нічога не адчуеш, але больш не будзеш бачыць. Вось, пакідаю цябе з Богам і з тваім дзіцем. Як ён пайшоў, дык і хата спусцілася на зямлю, а Аміна зноў застагнала і пачуліся галасы дзвюх бабак. Будзе добра, казала адна, усё будзе добра, дасць Бог... А мне, здаецца, лепш было б іх не чуць, не чуць нічога, прынамсі пакуль не зразумею я, што здарылася, чаму лётала мая хата і хто быў той, што сядзеў на маёй лаве. А можа мне гэта ўсё здалося? Я ўстаў, зямля пада мною была нерухомая, а ў галаве было ясна, ясней, чым калі я цяпер вам гэта расказваю, і я падышоў да акна і гляджу на лаву, на тое месца, дзе ён сядзеў. Цвёрдая ў мяне лава, я зрабіў яе з дошак, што засталіся ў суседа Фуада, калі ён будаваў хату, а паверх дошак толькі дзве посцілкі, і цяжка ўбачыць, ці на іх хто сядзеў. Але зноў жа пад месячным святлом мне здалося, што месца як бы трошкі прымятае. Я кладу на яго руку, а яно — гарачае! Быццам Аміна забылася і паставіла на лаву мангал з вутоллем. Магла б так і хату падпаліць! Але не Аміна гэта, Аміна стогне ў іншым пакоі, бабка ёй кажа, што ўсё будзе добра, кажа ёй, каб штурхала, штурхай, дачушка, штурхай! Калі не яна, дык нешта іншае. I не месячнае святло, бо яно халоднае. А што, калі ён усё ж быў? I што калі праўда тое, што ён мне казаў? Народзіцца ў мяне мёртвае дзіця, бо я жывога не хацеў і шкадаваў, што наша кроў не разлілася па двары, або я за жывую дзяўчынку аддам свой зрок і ніколі не пабачу ні яе, ні ўсё, што я дагэтуль бачыў і не бачыў. Хто ж гэта, хто паставіў бацьку перад такім выбарам? He насмельваюся я вымавіць ягонае імя, бо калі гэта Ён, тады я да раніцы мушу выбраць. Вястун кажа, што я буду шчаслівы сляпы і што ні мне, ні маім блізкім да смерці нічога не будзе бракаваць.