КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
I прыгадаў я тады, як малы стаяў пад вежай каля моста, а бацька паказваў мне пальцам нешта, чаго я не бачыў. Чайкі, сказаўён. Прайшла зіма, зноўз мора прыляцелічайкі. Так ён сказаў. Нічога не бачу, адказаў я, хоць і бачыў тры чорныя кропкі ўдалечыні, паміж небам і ракою. Але не ведаў я, што кропкі могуць ператварыцца ў птушак. Пачакай, пабачыш, сказаў бацька. I праўда, я ўбачыў чаек. Дзіўныя птушкі, зусім не падобныя да сарок, вераб'ёў і сокалаў. Пазней бацька замаўчаў, больш ужо не глядзеў ні на мяне, ні на маці, усё распрадаў, а золата адышло разам з ім, у цішыню. Калі ён яшчэ быў жывы, я думаў пра тое, як быў маленькі, меншы за ягоны кій, але верыў, што тры кропкі ператворацца ў трох птушак. Думаў я і не верыў, што гэта быў ён і гэта бьгў я. Чайкі і пасля прыляталі кожны год, аж пакуль не насталі Омэравы часы, але я на іх ужо не глядзеў. А цяпер, калі я чакаў раніцы і слухаў Амініны стогны, мне ўявілася, што няма нічога горшага, калі я болып ніколі не ўбачу чаек. Пра жыццё я не шкадаваў бы, але без зроку не магу. Я так яму і сказаў, калі на світанні ён прыйшоў і зноў сеў налаву. ВястунДжыбрыл1. Ядрыжаўадстрахуісораму, аён на развітанне сказаў: не бойся, больш ты мяне не пабачыш. Ніколі? Так, ніколі. Дзень пачаўся Амініным крыкам. Першым, другім і трэцім. Скура ў дзяўчынкі была блакітная, як летняе неба, а вочы заплюшчаныя, каб не пачала бачыць і ніколі не ’ Джыбрыл — анёл, Божы вястун. У хрысціянскай традыцыі — арханёл Гаўрыіл. ажыла. Нехта мусіў бы адчытаць малітву, сказала бабка. Якуто малітву? Я пацалаваў Аміну ў лоб і выйшаў у двор. Нарадзіла? — спытаўся Фуад Зэрынаглу. He, сказаўя. I не народзіць. Ёй я не магу дапамагчы, зноў сказаў ён. He можаш і мне. Больш яна не магла зацяжараць, а я два разы хадзіў у Меку, спадзеючыся, што гэта магло б нам дапамагчы. Ведаю, што калі б не было таго, што было, я нікуды не хадзіў бы. Піў бы ваду ў рамазан, абыходзіў бы стараною тых, хто бяднейшы за мяне, не рабіў бы мілых Богу справаў, быў бы як усе іншыя. А так. што б я ні рабіў на волю Божую, думаў я толькі пра тое, каб Аміна зацяжарала і каб неяк забыцца пра сваю мёртвую дзяўчынку. Пра тое, што я не мог аддаць ёй свае вочы. Стаю я, вось ужо паўтадзіны, над вулічнай крынічкай і ўмываюся. Калі хто падыдзе, пушчу яго. Калі адыдзе, я зноў умываюся. Ад халоднай вады робіцца добра, а мне было б лепш, каб не хадзіў я да Чолпы і не бачыўУміхану і яе валасы. Апрытомнеўшы, я накіраваўся дадому. Аміна ўжо хвалявалася, бо мяне доўта не было, даўжэй, чым мне здавалася. Я расказваю, дзе быў і што рабіў, пра Ўміхану, якая з нявесінскай дзеўчынёхі ператвараецца ў прыгажуню і пра хну на яе валасах, але прапускаю пра тое, каго яна мне нагадала. Аміна слухае мяне, нешта хоча спытацца, але не можа, бо я не закрываю рота. Закароткае ў мяне дыханне, каб яна магла ўставіць слова. Што ж сабе думаў бацька, які назваў дзіця Ўміханай, кажу я. Як жа ён будзе на яе з такім імем сварыцца, калі яна прыйдзе са студні з разбітым збаном? Як хто-небудзь можа на яе скоса паглядзець, калі яна завецца Ўміхана? Гавару я, гавару і гавару, і бачу, што яна мяняецца ў твары. Радавалася яна мне, як заўсёды, але цяпер блізка што не плача. Я б спытаўся ў Аміны, што з ёй, але не маю часу, бо яшчэ й далей гаварыў бы ёй пра Ўміхану. Толькі не ска- жу я, што мяне мучыць. I наша дачка мела б такія валасы. I сапраўды яна такая, Уміхана? Так, сапраўды. Чолпа пашле яе ў Омэраў мектэб, каб яна ўсё там выведала. Дык а ты пайшоў пазаглядацца на яе? I тут у мяне адкрылася душа, схапіў я Аміну за рукі, сціскаю іх так, нібы яны не ейныя і не жывыя. Жанчына божая, ці ты маеш розум? Хіба глядзеў бы я на дзіця? Хіба глядзеў бы на некага, калі ў мяне ёсць ты? Нам і гэтак пасцель вузкая... Крычу я і пырскаю слінай Амінеўтвар. Аяна нічога, і не наракае, што я цісну ёй рукі, і не міргае, калі сліна трапіць у вока. Адна кропля засталася ўяе паміж веек, і я гляджу, калі яна саслізне і знікне, і я яе больш не пабачу. I такое са мной некалі бывае. Што пашкадую і кроплю сліны. He плач, сказала яна. Калі табе цяжка са мною, я пайду. Вярнуся да маці. А ты знайдзі сабе маладую, завядзі з ёй дзяцей, каб супакоіцца. Змарнееш ты са мной! Так сказала Аміна. Я выбег з хаты, бягу і не ведаю куды. Бягу праз чаршыю, людзі на мяне азіраюцца, глядзяць, за кім я ганюся ці хто гоніцца за мною, а калі бачаць, што няма нікога ні ззаду, ні спераду, разумеюць, што тут нешта такое, пра што заўтра ўсе будуць гаварыць. Будуць згадваць усіх Нісімавічаў да сёмага калена, хто кім быў і колькі меў і да чаго яны цяпер дакаціліся... Каб апошні з апошніх уцякаў, калі за ім ніхто не гоніцца. Добра, будзе людзям пра што гаварыць, пакуль Чолпа не выправіць Уміхану. Я вярнуўся да вячэры. Спакойны. Яна сядзела на лаве каля акна. На тым самым месцы, дзе сядзеў Джыбрыл. Рукі заматаныя мокрымі анучамі. Каб жа толькі я не зламаў ёй нейкую костачку. Ану, устань на хвілінку! Устала яна і не спыталася нашто, а я прыўзняў край посцілкі і паказаў ёй месца, на якім дрэва падгарэла. Ці ты ведаеш, ад чаго гэта? He палохай мяне да смерці, сказалаяна. Ітады я замаўчаў. I зноў не расказаў ёй, што адбывалася да раніцы таго дня, калі яна нарадзіла мёртвую дзяўчынку. Як мне здаецца, дык ніколі й не раскажу. He трэба гэта Аміне. Я сеў за стол. Яна дастала плоў і запаліла свечку. За акном была чорная ноч. Дзясяты дзень я не выходжу з хаты. Калі трэба ісці па ваду, Аміна кажа: He трэба, я схаджу! Калі скончыцца мука: Нічога, адпачні, я сама! А калі мне захочацца свежага паветра, яна расчыніцьусе вокны. Даглядае мяне, як хворае дзіця, і баіцца дня, калі я ачуняю. Калі я пайду, думае мая няшчасная, дык ужо не вярнуся. Я кажу ёй, што я здаровы, што мне трэба працаваць і зарабляць, а яна кажа, што з голаду мы не памрэм. 1 так ад раніцы да змроку. I якраз калі я хацеў сказаць, што да нас ужо ніхто й не прыходзіць, з'яўляецца Фуад Зэрынаглу. Аміна пабегла ў свой пакой і пакінула нас адных. Што здарылася? — спытаўся ён. Нічога, сказаў я. Цябе нідзе няма. Ну вось і няма! А ці я каму патрэбны? Калі ты сабе не патрэбны, дык і іншым, дальбог, не будзеш. Кажа, што Чолла выправіў Уміхану да Омэра. Вось ужо трэці дзень ходзіцьяна ў мектэб. Ідзе, калі сонца начне апускацца і не вяртаецца да вечара. I што кажа? Э, бачыш, утым і справа — нічога не кажа! Як жа гэта нічога? А так. Чолпа ў яе пытаецца, колькі было дзяўчат, а Ўміхана кажа: Шмат, так што не злічыць. Пяцьдзясят? Болей. Сто пяцьдзясят? Болей. Дык наколькі болей? He ведаю, не лічыла. А чаму не лічыла? Бо яны не бульба, каб іх лічыць! На гэта Чолпа раззлаваўся: Ці ведаеш ты, жаночая галава, чаму я цябе прывёз аж з Нявесіння? Ведаю, кажа малая. I што цяпер? А яна паціскае плячыма, робіць выгляд, што не ведае, п'е жалезарову кроў, а ён нічога з ёй зрабіць не можа. А якая яна, спытаўся я ў Фуада, прыгожая? А чаму ты пытаешся? Э, дальбог, не ад таго, што ты думаеш! Пасядзеў ён яшчэ трошкі, каб не было так, што прыйшоў і адразу пайшоў, а я правёў яго да самай брамы. Расцалаваў бы яго, сказаў бы — дзякуй табе як брату, ты вельмі мне дапамог, але і Фуад нічога не зразумеў бы, і я не здолеў бы яму сказаць, у чым ён дапамог. Назаўтра я ўстаў на світанні, апрануўся ўнайлепшае, што маю, і пайшоў пабачыцца з жалезаром Чолпам. Сядзіць Чолпа перад майстэрняй, увесь нахмураны, нібы яму выразалі ўсю сям'ю, наўрад ці й павітаўся. А я сеў побач, абняў яго і кажу: Гаспадару, як бы ні было і што б ні было, ведай, што я буду з табою! Э, што мне тое дапаможа. Што праўда то праўда, не дапамагло. Доўга цягнулася лета, даўжэй, здаецца мне, за ўсе леты Омэравых часоў. I не прайшло б і дня, каб як найменей пяць заплаканых дзяўчат не з'явіліся ўвечары перад маткамі. Омэр, Омэр, што ж ты не ўтапіўся, дай Божа, каб цябе маланка спаліла! А няшчасны Чолпа больш ужо й не наважваўся паказацца па людзях. Спярша з яго смяяліся, пасля пачалі пазбягаць, пакуль урэшце не перасталі купляць у ягонай крамцы. Ён, небарака, цягнуў іх за рукаво, клікаў да сябе, хлусіў, што ёсць навіны з мектэба, але ніхто яму не верыў, бо ўсе ўжо пра Омэраўмектэб ведалі больш за яго. Ведалі, што дзявочы статак рассыпаецца і што ўсе тыя, хто ў ім яшчэ застаецца, да зімы вернуцца дадому заплаканыя. Урэшце застанецца толькі адна, і яе Омэр прывядзе з сабой дадому. Пасля доўгага часу людзі пачалі ў чаршыі заўважаць Ісмэта Саліхавіча. Кацілася ягонае вялізнае цела, як бы трох кныроўу адну жывёліну скласці, а людзі з ім вітаюцца, пытаюцца як здароўе, як жонка. Фатуўжо й забыліся, як завуць, так доўга яна ім была не ў галаве, як і яго яны ніяк не бачылі, хоць ён усе гэтыя гады праходзіў па тых самых вуліцах і задаволена пасміхаўся, як і цяпер, і вітаўусіх, а тыя не адказвалі на вітанне, бо проста яго не бачылі. Такі чалавечышча, а яго не бачаць. Як жа так магло быць? Э, магло, як і ўсё іншае можа! Калі ягоны сын зрабіўся цудам, настаўнікам у мектэбе, поўным дзяўчат, Ісмэт з гэтага свету знік. А калі цуд пачаў развейвацца, зноў з'явіўся. Толькі што яму ні тады, ні цяпер не было да ўсяго гэтага ніякай справы. Калі б была, хіба слаў бы ён дзіця праз мост па булкі. Гэта яго і ўратавала. Бо калі б ён быў Омэру сапраўдным бацькам і калі б яго хвалявала, што робіць ягоны сын, тады яму чаршыя кожны дзень выстаўляла б рахунак. А так, бачыш, ніводнай матцы не прыйшло ў галаву прыйсці да Ісмэтавай хаты, калі дачка прыйдзе з мектэба заплаканая. Так вось і канчаецца гэтая гісторыя. Я не ведаю, колькі іх у мяне яшчэ ў жыцці засталося, але мне дарагая кожная, якая будзе скончаная. He люблю я тыя гісторыі, якія цягнуцца, пакуль я жыву, бо я іх распачаў, а няма таго, хто б давёў да канца. Джыбрыл мне сказаў, што больш да мяне не прыйдзе, а Фуад Зэрынаглу гэтымі днямі намаўляе мяне зноў запаліць кальян. Гэта, кажа, можа мне дапамагчы. Нічога я яму не кажу, але ведаю, што няма мне дапамогі. Няма яе нікому, хто не скончыць сваёй гісторыі, таму нам чужыя гісторыі так і дарагія. Яны заўсёды некалі канчаюцца. А часам канчаюцца так, што чалавек бачыць, як бы выглядала ягоная, калі б ён яе іначай пачаў. Мала хто яшчэ згадвае Омэраў мектэб. Ужо й маткам усё адно. He гаворыць ніхто і аб прыгожай Уміхане. Жалязар Чолпа ўяе не пытаецца, але й не пагражае паслаць назад у Нявесінне. Аднак забараняе слугам і жонцы ўваходзіць у пакой, а сам расчыніць куфар і лічыць залатоўкі ды прыкідае, колькі іх спатрэбіцца на вяселле, пра якое яшчэ ніхто не гаворыць, але яно пэўна адбудзецца, як пэўна тое, што некалі ў Мостар прыйдзе восень. Я ведаю, гэта будзе найбольшае і найпрыгажэйшае вяселле, якое толькі бачыла чаршыя, бо ўсе мусяць запомніць, што такое, калі Чолпа выдае сваячку замуж. Панараджае Уміхана Омэрудзяцей. Усё роўна колькі сыноў, але хаця б адну дачку. Каб я бачыў, як яна праходзіць па чаршыі, і каб пашкадаваў, што я не сляпы.