КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
А тады мяне пачаў браць страх, што Осман яе выдасць замуж. Было мне, можа, гадоў пятнаццаць, цябе я, на шчасце, яшчэ не мусіў браць у разлік, прыходзіў я да яго, казаў, што я прыстойны, што буду аб ёй клапаціцца, што майму бацьку ніякі пасаг не патрэбны, бо мы нічога не маем, дык што нам яшчэ адзін рот, толькі хай пакіне яе для мяне. Осман смяяўся і казаў, што яна выйдзе за каго захоча, і каб я стараўся, дык можа яна і захоча за мяне. Першы раз я наважыўся ў яе спытацца неўзабаве пасля таго, як мяне ўзялі ў гасул-хану1. Я думаў, я цяпер самастойны, буду працаваць, пакуль будуць нябожчыкі, а не кожны мог бы рабіць маю працу, былі такія, што ўцяклі ў першы ж дзень, і ўдарыў ляскоткай у браму. Яе маці была рада мяне бачыць, яна ўсё казала: Заходзь, заходзь, гляньце, як наш Захір вырас, які малойца стаў! — частуе мяне халвой з вадою і кажа: Зараз яна, зараз, я пайду, а вы тут сабе пагаварыце. Кажу: Ведаеш, чаму я прыйшоў? Яна кажа: Ведаю, але дарэмна гэта. Чаму ж? А таму, лепш табе й не казаць. Засгыла ў мяне кроў, але я ўсё думаю, не, не таму, яна мяне проста выпрабоўвае, каб паглядзець, ці хопіцьу мяне сілы. Ці ты пайшла б за мяне? Я ж сказала, дарэмна. Дарэмна пайшла б ці дарэмна не пайшла б? Ты ж не дурань, чаго пытаешся. А вось дурань, таму й пытаюся. Добра, дык не пайшла б. 1 Гасул-хана — асобнае памяшканне або будынак, дзе абмываюць нябожчыкаў. А чаму? He хачу, каб у мяне ўсё жыццё ў пасцелі смярдзела нябожчыкам. Ты мыеш нябожчыкаў, дык і знайдзі сабе ў каго нюх слабейшы. He ведаю, як я выйшаў з дома, хто мяне вывеў з двара і што я адказаўна развітанне. He ведаю, куды я насля накіраваўся, як прайшоў той дзень і чаму я ўвечары апынуўся на Екаўцы. Я на скале, а пада мною горад. Я думаў, калі скочу, мне нічога не будзе шкада. I, дальбог, скочыў. Пяцідзесяці метраў палёту чалавеку дастаткова, каб ён усё ўспомніў і горка пашкадаваў. Але я не пашкадаваў. А скочыўяшчэ раз, пасля яшчэ раз, і так дзесяць разоў. Колькі б я ні думаў і колькі б ні развітваўся са светам, пасля таго, што яна мне сказала, жыцця мне было не шкада. А чаму я ўрэшце не скочыў, гэтага я, мой Энверу, не ведаю. Але страшна мне не было. Тры дні я не вымавіў ні слова. Захір, даражэнькі, што зтабой? — пыталасяўмяне маці. Ая маўчу. Сказаўбы, каб ёй палегчала, ды словы з мяне не ідуць. Напэўна, пацягнула яго самога сябе абмыць, кажа бацька, а маці ў плач. Ад таго часу, казала яна, у яе стаіць у носе пах шчолаку. Так доўта закрывала яна твар далонямі. Праз маці я памалу і загаварыў. Кажу, што нешта на мяне напала. А бацька кажа, што і на яго нападала, але яго сёння і не было б, калі б ён паддаўся. Маўчы, шайтане, не ведаеш ты, як дзіцяці цяжка, адказвала яму маці, так што мне самому й не даводзілася нічога казаць. Апрача, што сёння пагодны дзень, але заўтра мо будзе дождж. Толькі каб не запарыла, бо тады нябожчык запахне і цяжка будзе думаць пра Бога. Так прайшоў год, а я ўсё ўцякаў ад Османа і Эміны. Калі ўбачу яго перад Сэбілем1, дык раблю выгляд, што мне парушынка сажы стрэслася ў вока, і я тру яго кулаком і ўмываюся, аж пакуль ён не адыдзе. А ведаю я, што яму шкада, хоць і не ведае ён, аб чым шкадуе. Аднойчы ішоў 1 Сэбіль — драўляна-каменны фантан у цэнтры Башчаршыі ўСараеве. я гэтак па Джуджы, а ззаду нехта кліча: Суседзе, у цябе шыя баліць, што ты ўнаш бок больш не глядзіш? Эміна. He, кажу, не шыя, проста задумаўся, як ііпоўуніз, і не паглядзеў у другі канец. Ага, кажа яна, і так кожны дзень па дзесяць разоў. Ну ўжо ж не дзесяць, выкручваюся я. А калі не, дык зайдзі, будзе і ёй прыемна. Э, думаю я, дзе там ёй будзе прыемна! Але зноў мне д'ябал не дае спакою. Можа яна перадумала і намовіла маці, каб чакала, як я прайду міма, і паклікала мяне. I ведаю я, што гэта не так. Чаго б яна маці намаўляла. Калі б захацела, сама пайшла б і яшчэ нам у хату ўвалілася б. I дарэмныя тут усе веды і розум, я ў тую ноч бадай што й не заснуў, ледзь дачакаўся раніцы, каб падрыхтавацца і прыбрацца ды яшчэ раз ударыць ляскоткай у Османаву браму. Паглядзіце вы на нашага Захіра, доўга ж цябе не было, узрадавалася Эміна, шкада, што ўчора не прыйшоў, каб цябе Осман пабачыў. Паехаў на змену, дзесяць дзён не будзе. А я й не ведаю, што ён так доўга робіць, ніколі тыя дарогі так не псаваліся, пакуль швабы не выдумалі штрасэнмайстара і майго Османа не паставілі першым... Разгаварылася Эміна, а я ўвесь дрыжу. Добра, што шклянку з малінавым сокам не да верху наліла, бо я б усё паразліваў. Я кажу, а дзе ж мая? А маці засмяялася і кажа: He твая, а мая. I пакінула мяне чакаць. Увайшла яна ўся ў белым, быццам бы, не дай Божа, нехта памёр. Твар у яе, як і заўсёды, адкрыты, валасы распушчаныя, а я толькі на валасы і гляджу і думаю, як яны могуць быць такія чорныя, а следу на гэтай белай тканіне не пакідаюць. Села яна насупраць мяне на лаву, склала пад сябе ногі, і пабачыў я яе шчыкалатку. А на ёй тая самая ранка, якая была ў яе ад вясны да восені, калі яна была малая. Калі бегала, дзеравянікам драпала другую нагу, і так тая драпіна заставалася. Чаму ж я не дакрануўся, калі яшчэ быў час, і да той шчыкалаткі, і да той ранкі. Вось ты й прыйшоў. Вось, прыйшоў. Ці табе непрыемна? Прыемна, чаму ж не. Некалі мы ад раніцы да вечара былі разам, дык так у мяне і засталося. А ведаеш, чаму я прыйшоў? I як я гэта спытаўся, нешта ў яе твары перамянілася. Калі дагэтуль яна была за мяне на чатыры гады маладзейшая і была дзяўчынай, дык цяпер я раптам адчуў сябе перад ёй дзіцёнкам, а яна мне ўжо не здавалася жанчынай. He кажу, што ператварылася ў мужчыну, зусім не, але ў нешта такое, перад чым апусціць вочы і жанчына, і мужчына. Чаму ты прыйшоў? — спыталася яна, а я гляджу на яе і ўсё малю, каб не патрабавала ад мяне адказу. Кажы зараз, калі дзеля нечага прыйшоў, дык трэба сказаць! Я маўчу, не варушуся і падлічваю задзірыны на пальцах. На правай руцэ налічыў сем. А левай не было, я сціснуў яе ў кулак, ніводзін палец не было відаць. А што, ты працуеш гэтымі днямі? Ці астываюць людзі па такім надвор'і, ці застаюцца цёпленькія? Кажы ж ты, што маўчыш ? Алаху прыемна тое, што ты робіш, дык хай будзе прыемна і мне. I як яна гэта сказала, я, мой Энверу, падскочыў і пабег з Османавай хаты. Але гэтым разам я ведаў пра кожны свой крок. He пакінуў мяне розум, каб я не мучыўся, каб пасля вярнуцца, калі мне будзе лягчэй. I не ўзбіраўся я на Екавац, а пайшоў у карчму пад Бістрыкам, дзе тыя палякі граюць у карты на жыццё, а пасля ўніз галавою скачуць у Міляцку, але ніводзін не заб'ецца, і так выпіў першую ракію ў маім жыцці. Вялікі грэх, але ніякай дапамогі, дык выпіў я і дваццатую. Дадому я вярнуўся назаўтра каля поўдня, брудны і загаджаны, а ў галаве ў мяне быкі вялі бойку, і калі Руды паваліць Рабога, мне быццам нож праз мазгі пройдзе. Але для мяне галоўнае было, каб маці не пачула пах ракіі з рота. Пачула ці не пачула, гэта ўрэшце было не істотна, бо на другую ноч я зноў апынуўся ў карчме пад Бістрыкам. I не дачакаўся я, пакуль выветрыцца з мяне ракія, бо ведаўя, што пайду туды зноў і зноў, і што бацька з маці калі не ад мяне, дык ад іншых дачуюцца, дзе я баўлю ночы. Вось так я спіўся, калі другі раз схадзіў запытацца, ці выйдзе яна за мяне. Абмываў я прыстойных людзей, бядоту галодную і заможных, хаджыяў і хафізаў, а ракіяй ад мяне пахла ўвесь час. Калі гэта праўда, дык дарэмна было б гэта хаваць. I тады я ад Бехрамавіцы пачуў, што вы з ёй ходзіце. 3 кім з ёй ? Як з кім, ды з Османавай малой, якая ж яшчэ ў Джуджы будзе! I так мне на вочы апусціўся змрок. Але не адзін! Два змрокі апусціліся на мае вочы. Першы, бо я думаў, што я яе страчваю, ахутчэйбыстраціўгалаву, адругі, ботолькідзень перад тым бачыўся з табою. Ты мяне абдымаў, як сябра, казаў: Пачакай, і гэтая бяда мінецца! — прапаноўваў, што замест мяне пагаворыш з Османам, казаў, што ўсё гэта разам таго не вартае, іпто лепш каб я дбаў пра здаровую галаву, а тым часам ты ходзіш з адзінай на свеце, з якой не мусіў бы, калі ты чалавек! Так яно было, мой Энверу. Так, пайшоў я дадому, перагарнуў бацькаў куфар, а кінжала не знайшоў. А бярог ёнягодзелятых двухрубінаўутронках, кажа — калібудзем здыхаць ад голаду, будзе што прадаць. Заўсёды кінжал ляжаў на дне куфра, але добры Алах яго ад мяне схаваў, дык яўзяўнож, якім маці рэзала курэй, паклаўяго за пазуху і пайшоў да цябе. Бачыў, як ты паднімаешся на Сэдрэнік, твар у цябе расцягнуўся ўсмешкай, калі ты мяне ўбачыў, і думаю я — я цябе выпраўлю на той свет, і хай цябе абмывае каму не гідка! — але калі мы наблізіліся адзін да аднаго на пяць метраў, я бачу, што ты раптам глядзіш на мяне неяк інакш. I тады мне бліснула ўдумках, што Бехрамавіца магла нешта выдумаць. Але думкі мае на твары было не відаць. Першае і адзінае, што ты сказаў, калі мы спыніліся адзін перад адным, было: He, браце Захіру! Нічога горшага ты сказаць не мог. Я дастаў той нож і ўсадзіўяго, Энверу мой, табе ў жывот. Я пратнуў цябе яіпчэ два разы, а калі замахнуўся трэці раз, на шчасце, трапіў у рабро, і лязо трэснула. Слабыя нажы, якімі рэжуць курэй. Памятаю, што ты не хацеў упасці, калі я біў цябе нажом, а глядзеў на мяне, як дзіця, якое хоча нешта спытацца. I гэта мяне не спыніла, я падумаў, вось гэтаксама ён і на яе глядзіць! Пасля я штурхнуў цябе нагой, ты пакаціўся з Сэдрэніка, нейкая жанчына пачала крычаць, а для мяне самае важнае было чым раней дабрацца да карчмы і напіцца, перш чым мяне схопяць. Пайшоў я пад Бістрык, набраўся з палякамі і прачнуўся ў турме. На другі дзень прыходзіць да мяне Бэчыр Шврака, прасоўвае мне ваду і хлеб ды кажа: Вось табе, шчанюк, наешся і напіся. Каб было чым сраць і сцаць, калі цябе будуць вешаць. У таго твайго душа вісіць на нітцы — калі ён яе выпусціць, дыктады, Бэчыру, маж вяроўкулоем, атакому, як ты, я мог бы і свіным тлушчам намазаць. Так, Энверу, я даведаўся, што ты жывы. А заўтра зноў прыходзіць Бэчыр, кажа: Бач ты яго, сабаку, яшчэ дыхае. Дыхай, дыхай, нядоўта ўжо засталося. Калі пашчасціць, зломіцца шыя, не будзеш доўга мучыцца, а калі вяроўка будзе цябе душыць, дык давядзецца пачакаць, магчыма і паўгадзіны. Толькі калі таго твайго добрыя духі не ўратуюць. Яшчэ днём пазней, зноў Бэчыр: Кажуць, больш па-людску злачынцу будзе павесіць, чым адсячы галаву. Ая кажу, што болып па-людску было б цябе рэзаць кавалак за кавалкам. Або як вала насадзіць на ражон. Але жывога! А і лягчэй мне ведаць, што швабы памыляюцца — паляціць адсечаная галава, і праз секунду яна пустая, а вешанне цягнецца доўга, і яшчэ ніводнага разу не было, каб павешаны ад пакутаў не ўсраўся! Вось так і табе будзе, калі той твой не дажыве да заўтрашняга дня.