КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Такія вось прамовы мне штодня прамаўляў Бэчыр Шврака, і я яму гэтага ніколі не забуду. Хто б мяне ні спытаўся, я кажу, што такіх душаў, як ягоная, на гэтым свеце мала. Бо каб не было Бэчыра, я пра цябе, мой Энверу, нічога б не ведаў. I не ведаў бы, забіў я цябе ці не. Правіла такое, што нельга мне ведаць і ніхто не мае права мне казаць. Але няма правіла, што вязні не павінны баяцца пякельных пакутаў, і таму калі ахоўнікі чулі, што прыходзіць Бэчыр Шврака, яны расступаліся, каб не чуць яго словаў пра тое, як чалавек выпускае дух на шыбеніцы, бо і самі былі не пэўныя, ці не апынуцца некалі на маім месцы, дый не хацелі чуць, як Бэчыр кажа мне тое, чаго нельга казаць, — што ты жывы. Шчыра кажучы, у першыя дні мне было няважна, ці мяне павесяць і ці ты памёр. Прызнаю'ся табе ў тым, у чым яшчэ не прызнаваўся: кожны раз мне было трошкі крыўдна, калі Бэчыр казаў, што твая нітка яшчэ не абарвалася. Але калі на сёмы дзень прывялі майго бацьку, каб на мяне паглядзеў, дык увесь мой свет перакуліўся. Кажа ён: Сёння Османава сучка забрахала ў нас пад дзвярмі. А твая маці пусціла яе ў хату. Кажа: маю нешта перадацьтваймусыну. Я пытаюся, якому сыну? Тамуп'яніцу і забойцу, ці нейкаму іншаму, якога я не ведаю? Таму сыну, якога ведаеш, кажа мне сучка. Э, ну добра, тады знайдзі сабе пасланца і перадай з ім у Беледыю1, а мяне пакінь у спакоі. Я выгнаўбы яе з хаты, але твая маці, праклятая, бо нарадзіла цябе на мой сорам, кажа: He гані. Ну, калі яе — не гані, дык тады пайду я, і паглядзім, ці я яшчэ вярнуся. А калі я вярнуўся, маці плача, не можа перастаць. Пытаюся, што яна табе сказала? А яна, пусці мяне! He пушчу, што табе сучка сказала? Сказала і чаму Захір зарэзаў Энвера і як ён памыліўся, што зарэзаў. Кажа: Я з Энверам хадзіла, але ён са мной не. Дык трэба, каб Захір пра гэта ведаў. Я хацела, а ён не. Вось, Энверу, пасля гэтага я чакаў Бэчыра Швраку, як прарока Божага, каб толькі сказаў мне, што ты жывы. He ведаю, што зрабіў бы ў гэтых мурах, калі б ты памёр, ці можна было б так біцца ў іх, каб трэснула галава. I кожнага разу, як Бэчыр тое пацвярджаў, я думаў толькі пра тое, як жа быўлітасцівы Алах, што схаваў ад мяне бацькаў кінжал. Забіў бы я цябе, мой Энверу, калі б не Ён. Месяц праседзеў я ў вязніцы, калі аднойчы Бэчыр прый- 1 Беледыя — сараеўская турма, збудаваная ў 1895 годзе. шоў да мяне раней, чым звычайна, і кажа: Мяккая душа ў цара і караля нашага, бо калі б у мяне спыталіся, я б такіх, якты, судзіўінакш. Ці хацеў ты забіць? Дальбогхацеў, чаго б ты жывога і здаровага чалавека біў нажом у жывот, калі б не хацеў! Толькі што не трапіў у патрэбнае месца. Калі спыталіся б у мяне, я б цябе павесіў, але на тонкім шнурку. Калі парвецца, тваё шчасце, а калі не, дык атрымаў, што заслужыў. А не гэтак. Мяккая душа ў цара і караля нашага, добрая для нейкай мякчэйшай краіны, але не для гэтай. I так я, Энверу, даведаўся, што ты выжыў. Дык я ўжо той турэмнай поліўкі насёрбаўся ўсмак, лепшых байрамскіх падарункаў я яшчэ не атрымліваў, хоць Байрам ужо два месяцы як мінуў, але раптам ува мне прачнуўся і голад, і жыццё. Калі мяне пасля паставілі перад судом, я сказаў ім, што я вінаваты, а вы судзіце мяне па праўдзе. Суддзя пытаецца: Чаму ты падняў нож на чалавека ? Тое, што я вам сказаў бы, было б апраўданнем, а я ні перад Богам, ні перад вамі апраўдацца не магу. He мудруй, а скажы, чаму ты яго ўдарыў нажом! Я вам адказаў бы, кажу, але не магу, бо справа датычыць не толькі мяне і майго гонару, але і яшчэ дваіх людзей. Вось таму й не магу. Калі не скажаш, асудзім цябеякнайгоршагавінаватага! — крыкнуўсуддзятак, што сцены затрэсліся. Дык жа вінаваты я, кажу, з нажом кінуўся на сябра... Асудзіў ён мяне на год. Ці ж гэта найвышэйшае пакаранне, думаю я і ведаю, што не. He можа быць. Проста злітаваўся чалавек, нейкі славенец, або ён зрахаваў, што гэта Боснія і што тут звычайная рэч, калі чалавек на чалавека ўзніме сякеру, а што ўжо там нож курэй рэзаць. Няўдала ён зрахаваў, і адно і другое. Няма мяне за што шкадаваць, і не рэжуць у нас так ужо часта. Толькі што доўга памятаюць і ведаюць, хто каго за царом Гарохам пырнуў нажом, і тады той нож перадаецца з пакалення ў пакаленне, і ніхто нікому не прабачае. Я ад цябе, Энверу, не чакаю, каб ты мне прабачыў, але не дай Божа, каб пасля нас хоць нешта памяталася. Шэсць месяцаў адбываў я катаргу ў Зеніцы, турма як турма, калі б у вязніцы было добра, людзі самі прасіліся б, каб іх пасадзілі. Маўляў, я прыстойны чалавек, усе мяне любяць, а цяпер трошкі стаміўся, дык дайце мне якіх пяць гадоў катаргі. Э, не так яно ўсё! Хлусіць той, хто кажа, што так. Але зноў жа не магу я паскардзіцца на тое, як мне там было. Так, усялякіх людзей там хапае, і такіх, якія ў цябе і з вока скралі б, і такіх, што накідваліся на жанчын, а цяпер накінуліся б і на мужчыну, і такіх, якім Алах, як і мне, не даў забіць, хоць яны й хацелі. I такіх, якія будуць зноў забіваць, толькі што ім больш ніхто не затрымае руку, нават Ён сам. Так, я нічога не страціў бы, калі б мае вочы такіх не бачылі і калі б я не ведаў, што такія на свеце ёсць. Так, некаторыя ў мяне ніколі не выйдуць з галавы, яны прыходзяць у мае сны і будуць прыходзіць, пакуль я жыву, але можа й гэта таксама маё пакаранне. Нейкі Сцепа, каталік з Вараша, цэлымі днямі весяліўся і, калі толькі яго не чулі вартаўнікі, заўсёды спяваў. Быў як нейкі салавей, спяваў, як салавей, а і паставаю побач з іншымі людзьмі быў як салавей побач з ястрабамі. Мне быў ледзьве да пояса, як тыя карузлікі, што ў нейкі год прыйшлі з рускім цыркам, адно што ў Сцепы ўсё было, як ударослага чалавека. Толькі значна меншае. А песень ён ведаў, як ніхто не ведае, я заўсёды прасіўяго заспяваць тую, «Спіўся малады Алія». I калі Сцепу абрыдла спяваць мне заўсёды тую самую, ён мне кажа: А скажы-тка ты мне, але шчыра і ўсё па парадку, чаму ты тут, якое ты зло ўчыніў, а я табе заспяваю такую, што табе спадабаецца. Я сказаў, давай, чаму ж не расказаць, усё роўна я ад гэтага нікуды не ўцяку. I расказваю яму ўсё па парадку, і дзе я нарадзіўся, і як у Джуджы было нас толькі трое дзяцей, і як яна мяне лупіла па нагах. I кажу яму, што не закахаўся ў яе, а проста пра іншых ніколі й не ведаў і не буду ведаць, пакуль жывы. I як я двойчы яе прасіў, а яна за мяне не хацела, бо я мыю нябожчыкаў і пахне ад мяне імі. А насамрэч яна мяне не хоча, бо я яе хачу, і гэта я яму сказаў, а пасля, Энверу мой, і пра цябе расказаў усё па парадку, як яна з табой хадзіла, а ты з ёй не. I ўрэшце як я цябе ўдарыў нажом на Сэдрэніку, а тады напіўся. Слухае мяне Сцепа, акурат як доктар, сапраўдны швабскі, калі да яго прыйдзе нейкі бадзяга з трыперам, а не як нейкі наш знахар, які толькі й думае, якой цябе травой накарміць, быццам ты баран, а не чалавек, слухае Сцепа і ўсё ківае галавою. А пасля кажа: Маю я адну! He пра цябе, а пра яе. I так ён мне заспяваў «Як дзяўчына Сонца раззлавала», я яе ніколі раней не чуў, а можа больш ніколі й не пачую. Я сказаў, добрая песня, а цяпер ты мне скажы, чаму ты тут. He скажу, кажа Сцепа. Кажа, што я не ўмею спяваць. Я ведаю, што не за спевы, а за нешта іншае, і крыўдна мне, што я яму пра сябе ўсё расказаў. Кажу я, Сцепа, калі ты мне не скажаш, больш я ніколі твае песні слухаць не буду. Добра, сказаў ён і адышоў. Пасля пытаюся я ў людзей, што ж ён учыніў, і бачу, што ніхто не ведае. Або не ведае, або не хоча казаць. I так прайшло некалькі дзён. Мне д'ябал не дае спакою, і я ўсё распытваю. I тады да мяне аднойчы на прагулцы ў двары падышоў Станое, расстрыга-поп з Мостара, змрочны і вусаты, як жывое зло, але сам зусім не такі, і кажа мне, каб я перастаў распытваць пра Сцепу. Я кажу: чаму? Таму што не трэба табе гэтага. Ці ж мне нехта забароніць? Кажа, ніхто табе не забароніць, але будзе табелягчэй адмучыць катаргу, калі будзеш менш ведаць. I тут я ўз'юшыўся, маўляў, ты мне не маці, кабвырашаць, якмнебудзелягчэй! Хібане? Кажу, не! Э, ну калі не, дыктады я табе раскажу, што ўчыніў Сцепа: Родную жонку мулярскай кувалдай ударыў па галаве і, пакуль яна ляжала на паддозе, зрабіў з дзіцем тое. 3 хлопчыкам. Сямі гадоў. Сваім. Вось, болып няма чаго пытацца. Пасля таго ўцякаў я ад Сцепы, калі ён на адным канцы двара, я быў на другім. Закрываў я вушы, каб не чуць ягоныя песні, і пабачыў, што і іншыя робяць тое самае. Тыя, хто ведаў. Тыя, хто не ведаў, успрымалі ягоную весялосць як сваю. I як ніхто, да Станоя, не хацеў мне казаць, што ўчыніў Сцепа, так і я іншым не казаў. Э, бачыш, Энверу, ён мне часам і прыходзіць у сны. Спярша спявае, а пасля я бачу, як ён б'е жонку кувалдай, атады робіцьздзіцемтое. Часамя крычуяму: не! — ачасам я й сам Сцепа ў сваім сне. Ты добра ведаеш, што з гэтага горшае, ведаю і я, але найгоршае, што я будуць сніць яго, пакуль жыву. А не сніў бы, калі б ён не спяваў, як салавей. Праз паўгода прывялі мяне ў турэмную ўправу. I той у мяне пытаецца, як табе, Захіру, на катарзе ? Так, як і мусіць быць, кажу я. Сумуеш па доме, Захіру? Калі б не сумаваў, я б тут і не быў. А пайшоў бы зараз дадому? Схлусіць ці сказаць праўду? Праўду, бо і за хлусню можна на катаргу трапіць. Э, калі праўду, то не йшоў бы я дадому! Як гэта, не йшоў бы! — здзівіўся той, ледзь з фатэля не ўпаў. А так, было б мне цяжэй, калі б я туды вярнуўся. Дык значыць, зноў бы ўдарыўтаго Энвера? He дай Божа, ён жа мне сусед і сябар, а калі б і не быў, не кідаўся б я з нажом на чалавека! Ці гэта сапраўды так, Захіру? Кажу, так і ніяк інакш. Э, ну тады табе шэсць месяцаў прабачаецца, ідзі дадому. Зусім? Так, кажа, зусім, пакуль зноў нешта не наробіш. I так я пасля паўгода і трох дзён зеніцкай катаргі апынуўся на чыгуначнай станцыі. Паўсюль вакол людзі, некуды спяшаюцца, хто ў Какань, хто ў Іліяш, а ёсць, дальбог, такія, хто і ў Сараева. I ў кожнага нібыта рабак у задніцы, то наперад, то назад, то сюды, то туды, ніяк не пастаяць на месцы. I думаю я, што ж такое, цёмны Захіру, змянілася, пакуль цябе не было. I прайшлі дні і дні, пакуль я зразумеў, што нічога не змянілася і што людзі не спяшаюцца, а проста вязніца запавольвае чалавека, і калі ён выйдзе, здаецца яму, што ўсе спяшаюцца. Сеўя сабе ўтрэці клас, гляджу, як міма праносяцца лугі і дамы, і ўсё кажу сабе, што не яны праносяцца, а цягнік, прызвычайваюся я, што дамы стаяць, а мы едзем, і ўсё адкладваю на пасля думкі пра тое, што чакае мяне дома. Ведаю я, што мушу з'явіцца да цябе, Энверу, і ведаю, што мушу схадзіць да яе. Болып нічога я ў жыцці не мушу, але і гэтага ўжо зашмат.