КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Настаў вечар, калі я ўвайшоў у наш завулак. Джуджа была такая, як і заўсёды, а мае крокі гэтаксама доўгія, як раней. Ведаю я, дзе твая брама, ведаю, дзе ейная, але стаў я перад сваёй і двойчы ўдарыў ляскоткай, каб маці моцна не расчулілася, калі я ўвалюся проста так. Усё роўна расчулілася б, і сапраўды, яна расплакалася, пусціў слязу і я, а бацька стаіць у двары, глядзіць і кажа: Што плачаш, да цябе не герой з вайны вярнуўся, а злачынец з турмы. Доўга давялося чакаць, пакуль ён мне прабачыў. Вось так, мой Энверу, я і адбыў катаргу. Цяпер гляджу, ужо развіднела, трэба мне ўставаць, а я не магу. Калі варухнуся, дык і Субха ўсхопіцца, і не будзе болей вяртання, апрача як прайсці душою праз гэты дзень, за які горшага і смутнейшага ў мяне няма і не будзе. Я ведаю, што заплачу, але нельга пераджонкай плакаць, бо даведаецца Субха, чаму я плачу, і кожная мая сляза ўпадзе ёй на сэрца. Калі б не было так, не звяртаўся б я да цябе гэтай ноччу, браце Энверу, як не звяртаўся я да цябе ўсе гэтыя гады, пасля таго, як ты сказаў мне: He трэба, я табе прабачаю, буду вітацца з табой, калі ўбачу праз вуліцу, але не трэба! Я чакаў, што недзе сустрэну цябе, бо не мог наважыцца ступіць у твой двор. А цябе няма адзін дзень, другі... Эх, каб жа ты так мне не сустрэўся, калі я чакаў цябе з нажом! I тады, толькі я выходжу, як бачу цябе як ты спускаешся па Джуджы. I ці мне проста было прыемна, ці ты сапраўды ўсміхнуўся, калі мяне ўбачыў, гэтага я не ведаю. Энверу, сказаў я і раскінуў рукі. He трэба, я табе прабачаю, буду вітацца з табой, калі ўбачу праз вуліцу, але не трэба! Гэта было ўсё, тады, сёння і на ўсе часы. Вялікае тваё прабачэнне, браце мой, але цяжкае, як волава. Я ведаю, бо панясу яго на сабе кожны раз, як ты мяне прывітаеш. Так мусіць быць, і іншых вінаватых, апрача мяне, тут няма. Але я сказаў сабе, калі ўжо так пачалося, дык трэба гэтак і далей, і калі ты адышоў, накіраваўся я да яе. Осман мне адчыніў, кажа: Эміна нешта захварэла і ляжыць! Я кажу, што з ёй, ці нешта сур'ёзнае. Ён кажа, не, толькі нейкая прастуда, але ўжо доўга цягнецца. Ад прастудаў добры мёд, кажу я. Так, мёд і шалфей, малако і швабскія лекі, усё гэта добра. I так мы двое нагаварыліся, а ні ён у мяне не спытаўся пра катаргу, ні я ўяго пра тое, дзеля чаго прыйшоў. Я восьякраз еду на змену, а ты сабе пасядзі, адпачні. I пакінуў ён мяне так сядзець на лаве. Ад моцнага хвалявання ён забыўся пайсці ёй сказаць, што я прыйшоў. Гляджу я вакол сябе, пакашляю, каб яна пачула, слухаю — цікае гадзіннік, сучасны, з зязюляй, не было яго, калі я апошні раз прыходзіў, зноў пакашляю, але зноў нічога. Сядзеў я так добрыя дваццаць хвілін, думаў сам яе паклікаць, але не хацеў будзіць маці, дык адышоў. Зачыніўза сабойдзверы, акурат нібы з сваёй хаты выходжу. Добра, падумаў я, невінаваты Осман, яму, напэўна, гэтаксама цяжка, як і мне, але назаўтра не было ў мяне волі пайсці да яе зноў. Калі яна мяне чула і не захацела выйсці, дык больш я яе шукаць не буду. Думаў, супакоюся і забудуся, не мусіць усё ў жыцці быць выказана, але калі я ўсе гэтыя гады не мог супакоіцца, дык чаму якраз цяпер мупіу? Дый не супакоіўся я, кожны дзень збіраўся пайсці да яе, даходзіў да брамы і перадумваў. Нешта мне не дазваляла трэці раз, а ведаўя, штотрэці мусіцьбыць і апошні, з камяком у горле ісці прасіць яе рукі. Мінуўтак і другітыдзень, калі аднойчы раніцай сустракаю я Османа. Кажа, што вярнуўся з Олава, сеў абедаць, яна прыносіцьямуталерку, а ён, каб яе разгаварыць, пытаецца: Ну, што сказаў Захір ? Яна збянтэжылася, бо нават не ведала, што я выйшаў з турмы, і кажа: He ведаю! Як не ведаеш, ён жа быў тут. Дзе тут? Дык тут жа я яго пакінуў, каб вы пагаварылі! I тут дайшло да Османа, якую ён бяду ўчыніў, кажа, што кінуў абед і вось, прыбег да мяне. Я прыйду надвячоркам, кажу я. He сярдуй на мяне. He буду, кажуя, бывае. Пасля я сеў, добра ўсё абдумаў, усё дадаў і адняў: праз яе я спіўся, праз яе я забіў, праз яе застаўся я без цябе, Энверу. Гэтага і на тры жыцці зашмат. I калі б я быў апошні дурань, яна ўжо была б мне найгоршы вораг. А я не апошні дурань, і зноў кахаю яе, як і першы раз. Усё нібыта кажа пра тое, што я зачараваны, але я галаву на пень паклаў бы, каб толькі не здымалі з мяне гэтыя чары. Іду я да яе, але больш не буду кідацца з нажом ні на каго другога, ні на сябе, што б яна ні сказала. Ведаю я, што другі раз Алах ад мяне кінжал не схавае. Селі мы зноў адно перад адным. Яна загаварыла першая: Прабач мне, Захіру, я была дурная, не ведала што раблю. Табе мне няма што прабачаць, а сабе не магу. Дык вось, мне шкада. Больш шкада, чым калі б ты ўзняў нож на мяне. Назад не вернешся. Дый не трэба вяртацца. Шкада й таго, як я казала табе, што не пайду за цябе, бо ты мыеш нябожчыкаў. Было і прайшло, і што цяпер? Нічога, мой Захіру. Зусім нічога? Прабач і забудзься. А калі не магу забыцца? Некалі мусіш. Так пагаварылі мы апошні раз. Я больш не бачыў яе твару. Ніколі. Ад таго дня яна перада мною, як і перад іншымі, паказвалася з закрытым тварам, пакуль мы не забыліся, што некалі было іначай. He забалела мне, калі яна выходзіла замуж, але і лягчэй не стала. Ведаў я яе Вейсіла, прыгожы, надзьмуты, з бегаўскага роду. Адзін з тых, якія па нашым завулку ніколі й не хадзілі, бо замалы ён для яго і завузкі, пяцьдзясят нашых крокаў як палова аднаго ягонага. У добры дом выйшла, казала мая маці. Занадта добры! — чмыхаў бацька. Ён ёй прабачыць не мог. Але ведаў бацька, што перада мной не можа нічога сказаць пасля таго, як разышлася чутка, што Вейсіл бавіць ночы ў той самай карчме пад Бістрыкам, толькі што больш няма палякаў, якія граюць у карты на жыццё, няма і скакання ўніз галавою ў раку, а з'явіліся там нейкія іншыя людзі, што граюць на вялікія грошы і золата. Так Вейсілбег спіўся і прамантачыў усё, што яму засталося ад ягонай бегавіны, а бегаўствам сваім мог пахваліцца толькі так, як вар'ятка Мара стракатым капелюшом. Мой бацька на гэта толькі ківаў галавой і маўчаў, а я думаў — не дай Божа, каб ты што сказаў! Чацвярых дзяцей нарадзіла яна Вейсілу, першае калі ён яшчэ быў багаты, а чацвёртае, калі не было ўжо і на хлеб. Толькі на ракію. Тады пачала яна працаваць па чужых дамах, а пасля ў нейкага шваба як хатняя служка, дзе мусіла хадзіць у чужынскіх сукенках, так што было відаць усё да каленяў. I з таго, што яна зарабляла, палова ішла на дзяцей, а палова яму на ракію. I так я, мой Энверу, зноў вярнуўся да таго Сцепы і песні, якую ён мне спяваў. Як дзяўчына Сонца раззлавала, яркае Сонца, я прыгажэйшая за цябе і затваеясныяпромні. Сонца паскардзілася Богу: дазволь, Божа, я спалю ёй твар! He трэба, Сонца, я дам ёй яшчэ горшае: дробных дзетак і мужа п'яніцу! I ўсё было якраз, як у той песні, апрача што мяне ў ёй няма. Нейкае я вялікае зло ўчыніў, большае за тое, што забіў цябе, Энверу, а пасля міласэрны Бог цябе ўратаваў, большае затое, што спіўся, большае і за тое, што роднай жонцы, калі яна кожны вечар мне кажа: муж мой! — адказваю: усе мы Божыя! — хоць ведаю, што ёй хапіла б на ўсё жыццё, каб я хоць раз сказаў тое, што хоча чуць кожная жанчына. Але як жа я скажу Субсе: жонка мая! — калі не пройдзе ні дня, ні гадзіны, ні хвіліны, каб я не казаў гэтага той, што ў мяне ў сэрцы. Гляну я ў сваё сэрца і скажу — душа мая, душа душы маёй. I імя яе не называю, бо няма імя, якім бы можна было да яе звярнуцца. Нейкае я, Энверу, вялікае зло зрабіў. Раблю яго й цяпер, калі мне яшчэ пяць хвілін засталося, перш чым я ўстану і кінуся з галавою ў гэты дзень, як я некалі кідаўся з Екаўца. Калі б яна прыйшла да мяне і сказала — Захіру, вазьмі мяне, мне не замінае, што ты пахнеш смерцю, толькі забяры мяне, кінуў бы я жонку і дваіх сваіх дзяцей і пайшоў бы з ёй і чацвярымі ейнымі хоць на край свету. Каб толькі прыйшла яна да мяне і сказала. Увайду я ў гасул-хану, а там будзе яе пах. Іншых я не чую, але гэты адчую, я ведаю. I не буду я пытацца, хто яе абмываў, хто лашчыў вадою яе голае цела, як не лашчыў я сваімі рукамі. Разліюся я, як тая вада. Мой Энверу, да поўдня я не дажыву. МЕЙТАШ1 Гэтая гісторыя не апавядае пра шэйха Юнуса, званага Тахкік2 — бо ён распытваўлюдзей пра тое, аб чым усё ведаў. Ніводная гісторыя, клянуся гэтым маім словам, не будзе пра яго. Ён быў малады, той шэйх Юнус, калі адно дзіця, што звалася Алі, убачыла ўлесе цмока. Цмокаў не бывае, сказаў дзіцёнку шэйх Юнус, бо калі б Бог стварыў такую істоту, дык папярэдне мусіў бы адчуць страх. Калі ты бачыў цмока, гэта значыць, што Алах баіцца. Алі заплакаў і пабег да маці. Назаўтра шэйх Юнус папрасіў дзіцёнка намаляваць яму таго цмока. Алі ўзяў у руку пяро і няўмела, але не без таленту, намаляваў страшную лясную істоту. Ці гэта цмок? — спытаўся шэйх Юнус праз смех. He, адказаў Алі. Тады намалюй яго зноў! Дзіцёнак рос, яго пяро пакідала ўсё больш пэўны след на паперы, а шэйх Юнус старэў, і ўсё менш было тых, хто адказваў бы на ягоныя пытанні. Алі дваццаць гадоў маляваў цмока, якога аднойчы пабачыў у лесе за домам. Ён пайшоў бы зноў на яго паглядзець, калі б заставаўся час ад малявання. Шэйх Юнус смяяўся, але голас у яго ўжо быў не звонкі. Алі аслеп, калі намаляваных цмокаў было больш, чым жывых ластавак. Апошняга ён маляваў, калі ўжо не бачыў 1 Мейташ (тур./араб.) — камень, на які кладуць нябожчыка для адчытання пахавальнай малітвы. 2Тахкік — распытванне, выведванне. ні белай паперы, ні следу пяра на ёй, ні самога пяра і рукі, штояготрымае. Уууууууу! — які страшны цмок, спалохаўся шэйх Юнус і схаваўся ў Алі пад крысом. Вось, сказаў Алі, дык ці ж Бог не стварыў і такую істоту? Hi ў якім разе! — адказаў шэйх Юнус. Гэта ты яе стварыў. Але не ў той дзень, калі табе здалося, што ты ўбачыў цмока, а тады, калі твая рука здолела яго намаляваць, а прытым вочы не бачылі нічога з таго, што існуе. Так шэйх Юнус адкрыў сляпому Алі, што на свеце існуюць істоты, якіх не стварыў Бог. Яны дыхаюць, рухаюцца і маюць душу, але зробленыя яны з чалавечага страху. Таму гэтая гісторыя не пра шэйха Юнуса, званага Тахкік — бо ён распытваў пра тое, аб чым усё ведаў. Гэтая гісторыя не апавядае і пра сямнаццацьматак з роду Ізраілевага, якіх аблога Ерусаліма заспела з сямнаццаццю сынамі. Былі іхнія сыны адзін прыгажэйшы за другога. Калі б нарадзіліся яны не ў Ерусаліме або калі б заваёўнікі не выявілі, чыйму роду яны належаць, былі б тыя сыны героямі. Або й так былі б героямі, калі б іх маткі менш за іх баяліся.