КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
вае — час, бясчассе, час, бясчассе... Надта ж гучны быўтой гадзіннік, дык Латыф-ага перад сном укладаў вату ў вушы. Але прыгажэйшага гадзінніка не было ва ўсім горадзе. Ён рэдка паказваў дакладны час, але не на тое ён служыў. Латыф-ага быў не з тых, хто мусіць некуды паспяваць. А ўтакіх і так няма грошай, за якія яны маглі б купіць гадзіннік. Гэткі або нейкі менш прыгожы. Усё роўна. I ім, як і яму, выстукваў гадзіннік — час, бясчассе, час, бясчассе... Аж пакуль не настала бясчассе, а Латыф-ага застаўся і без гадзінніка, і без сцяны, і без цвіка ў сцяне, на якім той гадзіннік вісеў. Сулейман падаў яму руку, хоць вершнікі рэдка адзін аднаму падаюць руку. Можа ён і саскочыў бы з каня, калі б Латыф-ага выявіў такі самы намер, і яны абняліся б і расцалаваліся. Нібыта не бачыліся цэлы год і яшчэ нейкі месяц, а не ўчора. Але тое ўчора было зусім інакшае, чым гэтае сёння. Рукамі зграбалі яны тое, што ў іх засталося, бедавалі над тым, чаго больш не мелі, казалі, што без Taro яны ўжо й не пражывуць і глядзелі адзін на аднаго, як глядзяць галодныя ваўкі, ацэньваючы, катораму засталося болей. Калі б учора ў аднаго быў кавалачак сыру, другі ім напэўна не аб'еўся б. Але сёння ўіх болып нічога няма, і могуць яны радавацца адзін аднаму, нібыта не бачыліся цэлы год і яшчэ нейкі месяц. Дагнаўшы сябра, Латыф-ага пачаў утаймоўваць свайго варанца, каб той запаволіў хаду. Цяжка каню з дзікага галопу перайсці на рысь, цяжка яму вярнуцца да свайго прыроднага стану, калі быў аднойчы з яго выгнаны. А Латыф-ara не разумее, што з ім. Яшчэ зусім нядаўна быў паслухмяны, а цяпер заўпарціўся. Ці не дзеля Сулейманавага белуна? He, яны ўжо даўно прызвычаіліся адзін да аднаго. А ці не захваляваўся ён, бо адчуў небяспеку, некага ўчуяў? Хіба што не. Каб далей пра гэта не думаць і каб не вярнуўся да яго такі страх, як быў перад тым, Латыф-ага загаварыў: Ці табе не шкада? Сулейман паглядзеў на яго, як пад канец вячэры глядзеў бы на апошні драбочак сыру. Той, які нельга было з'есці і які мусіў, як магільны камень, стаяць у канцы прыгожага дня. Ці не шкада табе, дружа? Сулейман уздыхнуў, а з кроны арэху разляцеліся галкі і пачалі распорваць неба. Але не па шву, як распорваюць ластаўкі, а бязладна і ўтюперак, нібыта перад дажджом. Аднак у паветры не адчувалася парнасці, якая вястуе дождж, ці можа яе няздольныя адчуць тыя, хто ўцякае. Ці ж табе не шкада? не пераставаўЛатыф-ага. Адказаў бы яму Сулейман, чаму б не адказаць, але яму язык завязала. Завязалі яму язык п'яныя пальцы, так што раніцай з пахмелля не могуць развязаць. Або завязала жаночая рука, якую ніхто не вучыў, якімі вузламі завязваецца тое, што трэба хутка развязваць. Калі ён загаворыць, то пакрьгўдзіць сябра. Або сам заплача. Таму лепей маўчаць, пакуль Латыф-ага не перастане пытацца. ЦішкадатабеБаня-Лукі? — спытаўся Латыф-ага, і адразу пачаў пералічаць усё, чаго яму мусіла б быць шкада. Але, на дзіва, не ўспомніў ён нічога, што яны страцілі, а толькі што было і чаго ўжо няма. Спаленыя хаты і спустошаныя куфры, палі, па якіх рассыпалася раскілзаная конніца пераможцаў, якой больш ніхто не пагражае, а яна не баіцца голаду, і таму з лёгкасцю топча збожжа перад сабою, дзеці і жанчыны, хусткі, што пападалі ў Врбас, жывёла, якая рыкае з хлявоў, малако, якое палівае зямлю, з якой пасля нічога не ўзыходзіць, бо не насталі яшчэ такія часы, а можа яшчэ і настануць, каб раслі дрэвы падобныя да кароваў. Нічога з гэтага Латыф-агу ўжо не ў галаве, а толькі сяброўскія вечарыны, заляцанні і гулянкі пад вольным небам. Тое, чаго сярод усіх ягоных клопатаў і так не было столькі, колькі магло і мусіла быць. Урэшце і ён замаўчаў і вярнуўся да свайго варанца. Конь тым часам прыстасаваўся да хады свайго таварыша. I яму гэтак лягчэй. Нехта іншы за варанца рухае нагамі, а ён адпачывае. Тое самае і Сулейманаваму белуну. I ён адпачывае, пакуль другі ідзе замест яго. Калі так бывае людзям, яны Ka- жуць: мне так здаецца, глядзі як добра! А калі так бывае коням, яны проста ведаюць, што гэта так. Коням ніколі нічога не здаецца, а таму ім нічога й не трэба ўяўляць. Латыф-ага і Сулейман, а таксама іх два страхі, якія тым часам сталі адным, больш падобным да Сулейманавага, цяпер толькі на пачатку сваёй дарогі. Але ззаду за імі засталося ўсё, па чым іх ведалі іншыя. Ззаду застаўся апошні кавалачак сыру і ўсё, іпто яны мелі. Латыф-ага назаўтра зноў будзе пытацца пра тое, што добра ведае, але адказу не будзе. Маўчанне можа цягнуцца так доўга, пакуль не знямее той, хто маўчаў. Але да таго яшчэ застаецца час, якраз столькі, каб двое вершнікаў дагналі тых, якім сама сабою расказваецца гэтая гісторыя. А яны скажуць: ну, гэта немагчыма, або — гэта ён усё выдумаў, або — што ўжо тут за гісторыя, чулі мы і лепшыя. I застануцца яны там, дзе ёсць, а іх двое паскачуць далей на варанцы і белуне, пакуль не дабяруцца да белага гладкага каменя, каля якога будзе стаяць нехта, хто ім скажа: далей няма куды! Страх не дасць ім павярнуць назад, і на тым камені двое сяброў адпачнуць. Там усё і скончыцца. I ўрэшце: гэтая гісторыя не апавядае пра пані Дудзі-булу, якая была настаўніцай у мектэбе і збудавала мячэць на пагорку над Сараевам. А як не было ў яе золата на мінарэт, дык і была гэта не мячэць, а малельня. Але гэта была яшчэ не апошняя напасць Дудзі-булы і яе пабожнага чыну. Праз сто пяцьдзясят гадоў орды прынца Эўгена спалілі малельню. Людзі пасля зноў яе адбудавалі, але яна гарэла яшчэ двойчы. Вакол разрасталіся могілкі, іх было ўсё болей, бо магілы ніхто ніколі не паліць, дый у магіле няма каму перакуліць свечку або газніцу. Урэшце людзям больш ужо не хацела- ся ўзнімаць з попелу Дудзі-буліну малельню ці, можа, у іх вера аслабла, дык на яе месцы вырас жылы дом. Неўзабаве зніклі і могілкі, а ў нейкай кнізе засталіся запісаныя толькі пяць імёнаўлюдзей, што былі пахаваныя каля Дудзі-булінай малельні: Ахмед Алемдар, хаджы Сулейман Кундур, Мула Пакрыч, Афіфа-ханума, дачка Абдулахава, і Абдулах, сын Мустафаў. Hi кладоў, ні магілаў, ні храма тут болей няма. I ні згадкі пра Дудзі-булу. Але ў пагорка засталася назва Мейташ, па белым гладкім камені, на якім спачылі тыя, пра каго гэтая гісторыя не расказвае. ЛЕПАНТ1 Каменьчык з дзіркай прыносіць шчасце. Гэта Аане казалі ў дзяцінстве, калі яны яшчэ з Тузлы, дзе тата працаваў на саляной фабрыцы, кожны жнівень ездзілі на мора ў Заастрог2. Камень мусіць быць абсалютна гладкі, аўкамянях, скрозь раз'едзеных і здзіраўленых ракавінкамі ці невядома чым яшчэ, шчасця няма. Такія камяні мама ўжывала, каб с.крэбці пяткі, але ні ў якім разе не магло быць гаворкі, што яны прыносяць шчасце. Шчаслівы толькі той гладкі, з адной-адзінай дзірачкай з мяккімі краямі, якую не прагрызла ніякая жывая істота, а проста вось такі каменьчык стварыўся на пляжы. Але тым часам як камянёў на скрабенне пятак было колькі заўгодна, той сапраўдны і шчаслівы сустракаўся рэдка. Звычайна яго знаходзіла нейкая старэйшая дзяўчынка, а іх шмат было ў доме адпачынку саляной фабрыкі «Сода Соль», Лана якраз была найменшая і з сумам глядзела, як мамы працягваюць нітачку праз дзірку шчаслівага каменя, надзяваюць яго дзяўчаткам на шыю — як медаль на шыю малой румынскай гімнасткі на экране ў тэлевізійнай зале — і тыя да канца адпачынку, а яшчэ й даўжэй, у Тузле, калі ўжо настане восень, пойдуць першыя дажджы і надзенуцца сінія школьныя халаты, на 1 Лепант — грэцкая назва Наўпактас, горад на захадзе Грэцыі, дзе ў 1571 годзе адбылася марская бітва паміж Асманскай імперыяй і Святой Лігай хрысціянскіх дзяржаваў. 2 Заастрог — папулярны курорт каля Макарскай на поўдні далмацкага ўзбярэжжа. сваіх шыях з гонарам насілі знак шчасця. Якое шчасце прынеслі ім тыя каменьчыкі ? Лана пра гэта ніколі не думала. А й нашто, бо, прынамсі для яе, было дастаткова, што яны знайшлі свой камень з гладкай дзіркай, а яна не. Значыць, не мела шчасця. Тата ляжаў на пляжы перад рэстаранам «Сонца», закрыўшы твар газетай. Гэты? — пыталася яна. He гэты, падглядаўён адным вокам. Гэты? Нічога, не адказвае. Гэты? — хапала яна яго за плячо. Бо бывала, што тата і засынаў на пляжы. He, не гэты, бачыш, як яго ракавінкі здзіравілі. Тата сядзеў на тэрасе рэстарана «Сонца», курыў і піў піва «Ледэрэр». Гэты? — прыбягалаЛаназ пляжу. He! Агэты? — даставала яна другі, а пасля трэці, чацвёрты каменьчык з кішэні шортаў «сафары». He, не, не! I не пхай столькі камянёў у кішэні, бо мама будзе сердаваць, зашые, і не будзе ў цябе кішэняў. Тата згарэў на сонцы, цёця Нэрміна намазала яму спіну ёгуртам, і ён у цемры тэлевізійнай залы глядзеў на малую румынскую гімнастку. Гэты? — пыталася Лана. He, золатка, не гэты. Аты б сказаў, калі б быў? Сказаў бы, чаму ж не. Яна была цярплівая, як зямля ў засуху, казаў дзед Відое, яна была добрая, як дзіця ад дзіцяці, а не ад вас дваіх, казаў тату і маме дзед Сафет. Яна шукала каменьчык, які прыносіць шчасце і ніколі не плакала ад таго, што не знайшла, і не чакала, што яго будзе шукацьтата. Яна ведала, што мусіць знайсці яго сама. Было так і ў першае лета, калі ў Заастрог паехалі толькі яны двое, і ў другое, калі з імі была і мама, і ў трэцяе, калі малы брацік Дэніс перастаў дыхаць у машыне, пасярод магістралі на Макарску. Тата гнаў, як шалёны, мама крычала. Тата казаў, не глядзі, дачушка, брацік памёр. Лана ўсё ж на яго паглядзела. Калі б знайшла яна шчаслівы каменьчык, дык павесіла б яму на шыю, калі ён яшчэ дыхаў. Ішоў дождж, калі тата нёс на плячы малую бляшаную скрынку, дакладна так, як насіў кавун з рынку. Толькі што ў скрынцы быў брацік Дэніс, а не кавун, які тата з трэскам рассякаў напалам і казаў — салодкі, як мёд у жабрака! Дзед Відое тройчы перажагнаўся, дзед Сафет глядзеў у свае адкрытыя далоні, а тады вось так, насуха, умыў далонямі твар. Мама плакала, тата трымаў яе пад руку, каб не ўпала. Калегі з прадпрыемства падыходзілі, казалі — мае спачуванні, мае спачуванні, мае спачуванні, і падавалі руку ўсім, хто стаяў чарадою перад малой бляшанай скрынкай. Толькі яе гладзілі па галоўцы і нічога не казалі. Калі б знайшла яна шчаслівы камень, то насіла б яго на шыі. Пройдзе і гэта, мая Мілка! — казаў дзед Сафет Ланінай маме, калі б яна праз некалькі месяцаў без ніякай прычыны расплакалася. Тата маўчаў і думаў, што ўсё скончылася б іначай, калі б замест «фічыка»' яны ехалі на службовай «акуле»2. Кавун больш не быў салодкі, як мёд у жабрака, і больш на мора ў Заастрог яны не ездзілі.