Як прадказаць надвор'е па народных прыкметах?
Выдавец: Ураджай
Памер: 127с.
Мінск 1994
На зямлі вядома 45 відаў ліпы, у краінах СНД — 27, сярод іх 16 дзікарослых і 11 культурных. Ліпавыя пасадкі ў краінах СНД займаюць болып 2 мільёнаў гектараў, пераважае ліпа драбналістая, або сэрцападобная. У рэспубліцы расце і буйналістая ліпа. А на прышкольным участку Нова-Вескаўскай дзесяцігодкі (Стаўбцоўскі раён) і ў парку гарпасёлка Альбярцін (Слонімскі раён) растуць дрэвы ліпы амерыканскай. Там вырошчваюць і экзагычную ліпу каралінскую. Гэтыя ліпы зарэгістраваны як рэдкія для нашых умоў драўняныя расліны.
Як гаварылася вышэй, найбольш распаўсюджанай з'яўляецца ліпа сэрцавадобная, або драбналістая. Вышыня яе дасягае 30 м, а дыяметр ствала ў камлі — 80 см. Кара старых дрэў цёмна-шэрая з прадаўгаватымі шчылінамі, a маладых і невялікіх галін — цёмна-шэрая гладкая, з чырванаватым адценнем. Маладыя парасткі чырванавата-рудыя. Кветкі жаўтавата-белыя, дробныя, душыстыя, сабраны ў звернуты да верху паўпарасончык. Плод — авальны арэшак шэрага колеру.
Ліпа вельмі цсневынослівае дрэва. Пад ёй заўсёды можна схавацца ад гарачых прамянёў сонца і ад дажджу. Яна адзіная холадаўстойлівая прадстаўніца шыракалістых дрэў у Заходняй Сібіры. Дрэва непераборлівае, але да ўрадлівасці глебы патрабавальнае. На забалочаных
глебах і пясках не расце. Лесаводы заўважылі — калі для ліпы глеба добрая, то для хвойных — выдатная.
Ліпу хутчэй за ўсё можна сустрэць у горадзе. Гэта сапраўды гарадское дрэва. Яму даўно аддаюць перавагу пры азеляненні ажыўленых гарадскіх магістралей, і вузкіх завулкаў, і нават двароў. Ліпы ўпрыгожваюць плошчы, вуліцы і паркі Масквы, галоўны праспект і прылягаючыя да яго вуліцы ў Мінску і іншых гарадоў. Але звярніце ўвагу, што ў нашай рэспубліцы мноства пасёлкаў і вёсак, назвы якіх утварыліся ад ліпы, — Ліпава, Ліпнякі, Ліпа, Ліпкі, ёсць і рака Ліпа.
Месяц, у якім цвіце ліпа, у старадаўнасці ў многіх месцах Русі называлі ліпец, а на Украіне і ў Беларусі і цяпер завуць ліпень. Назва горада Ліпецка, што ў цэнтры Расіі, паходзіць ад слова "ліпец", што азначае белы душысты мёд, атры.маны з ліпавага нектару. Пасёлак Ліпск у Германіі даў пачатак назвы гораду Лейпцыгу. Назва вядомай у Берліне вуліцы — Унтэр-дэн-Ліндэн—Пад ліпамі.
На гербс латвійскага горада Ліепая нарысавана дрэва ліпы. Ёсць у гэтым горадзе і вуліца Ліепу, па-руску — Ліпавая. Расце ў гэтым горадзе каля 20 разнавіднасцей ліпы, і цвітуць яны ў розны час. Таму ўсё лета горад запоўнены духмяным ліпавым пахам, сцвярджаючы сваю назву Ліепая — горад ліп.
Звычайна ліпы садзяць у горадзе, але ў гісторыі ёсць выпадак, калі і горад пабудавалі каля ліп. Гэта, напрыклад, нямецкі горад Нейштадт андэр-Ліндэн, што азначае Новы горад каля Ліпы.
Лекавае выкарыстанне ліпы крыху меншае, чым іншых дрэў, але даволі значнае. Асабліва прыемна зайсці ў лес-ліпняк у летні сонечны дзснь, калі дрэвы зацвітаюць. Ад іх тады струменіць цудадзейны салодкі водар, і адразу ж адчуваеш, як лёгка дыхаць, як прыемна ахутвае цябе чыстае паветра. Ачышчаюць яго не толькі ліпавыя кветкі, але і лісце, багатае фітанцыдамі (рэчывамі, якія знішчаюць хваробатворныя бактэрыі).
Кветкі ліпы пахнуць мёдам. Гэты духмянец прываблівае вялікую колькасць насякомых, асабліва пчол, без якіх кветкі ліпы не здольны апыляцца. Адна 50—60-гадовая ліпа дае столькі мёду, колькі гектар пасеваў грэчкі. Жывуць ліпы каля тысячы гадоў. Нектар ліпы багаты рознымі карыснымі для чалавека рэчывамі. У ім шмат вітамінаў, мінеральных соляў, арганічных кіслот. Таму ліпавы мёд лічаць найлепшым кветкавым мёдам, які мае
лекавыя ўласцівасці. Гэта незаменны патагонны сродак, яго ўжываюць пры прастудных захворваннях.
Лекавымі ўласцівасцямі валодае не толькі ліпавы мёд, але і кветкі — ліпавы цвет. Адвар або настой з ліпавага цвету выкарыстоўваюць як антымікробііы, супрацьзапаленчы, патагонны і змякчалыіы сродак. Іх таксама п'юць пры ангіне, прастудзе, галаўным болі, сутаргах, непрытомнасці, бранхітах, неўралгіях, запаленні нырак і мачавога пузыра.
Для прыгатавання воднага настою бяруць 1 сталовую лыжку сухіх ліпавых кветак, заліваюць шклянкай кіпню і п'юць на ноч. Карысна змсшваць кветкі ліпы з ягадамі маліііы ў роўнай колькасці. Дзвс сталовыя лыжкі сумесі заварваюць дзвюма шклянкамі кіпню, кіпяцяць 5 хвілін, працэджваюць гграз марлю і п'юць гарачым, як чай. Ёсць патагонны чай і іншага саставу. Для яго прыгатавання бяруць роўныя часткі ліпавых кветак, пладоў анісу, лісця падбелу і маліны. Сталовую лыжку сумесі заварваюць дзвюма шклянкамі кіпню, кіпяцяць 5 хвілін і пасля працэджвання адразу ж п'юць.
Для паласкання горла змешваюць дзве часткі ліпавых кветак з трыма часткамі дубовай кары. На шклянку кіпню бяруць дзве сталовыя лыжкі такой сумесі, настойваюць 2—3 хвіліны, працэджваюць і палошчуць горла цёплы.м настоем некалькі разоў у дзень. Добра дапамагае пры ангіне і адвар ліпавых кветак (20 г на шклянку вады) у сумесі з харчовай содай (5 г соды). Карысна прымяняць сухія ліпавыя кветкі і ў якасці чайнай заваркі. Кветкі ліпы выкарыстоўваюць і пры вытворчасці каштоўных він і каньякоў.
Збіраюць лінавыя кветкі, калі большасць з іх распусціцца, а некаторыя яшчэ ў бутонах. Сушаць пры тэмперагуры не вышэй 45 градусаў у сушыльнях, але не на сонцы. Таму што на сонцы яны трацяць прыродны колер. У гатовым выглядзе ліпавыя кветкі выдзяляюць мядовы пах і маюць даўкі смак. Захоўваюць іх у памяшканнях, якія добра вентыліруюцца, на працягу не болып 3 гадоў.
Нельга збіраць ліпавыя кветкі ў гарадскіх скверах, паблізу ад ажыўленых аўтамагістралей, буйных прамысловых прадпрыемстваў, таму што паветра, якое ў гэтых мясцінах паглынаюць дрэвы, утрымлівае шмат прымесей, у тым ліку цяжкіх металаў, галоўным чынам свінцу, які дабаўляюць у этыліраваны бензін. Таму лепш ідзіце ў лсс і збірайпе там ліпавыя кветкі, не прыносячы шкоды ірэвам.
Насенне ліпы ўтрымлівае каля 50 працэнтаў каштоўнага харчовага масла. Плады ліпы, перацсртыя ў парашок, выкарыстоўваюць пры крывацёку з носа і рота Лісце ліпы багата вітамінам С і карацінам.
Кара ліпы — сапраўдная кладоўка мачала. 3 лент мачала плятуць карзіны, рагожы, уюць вяроўкі, ткуць цыноўкі. У недалёкім мінулым з лыка — кары маладых ліп (ад 3 да 10-гадовага ўзросту) плялі лапці.
Драўніна ліпы мяккая, ідзе на выраб фанеры, чарцёжных дошак, бочак. Разьбяры вырабляюць з яе разнастайныя цацкі. У мінулым стагоддзі з ліпавага дрэва будавалі лазні. У іх заўсёды было прыемнае паветра і лёгкая пара.
Назвы некаторых дрэў маюнь дваякі сэнс. Адзін з іх адлюстроўвае сапраўднае паняцце аб дрэве, а другі — пераноснае, часта жартоўнае або падазронае. Да такіх дрэў адносіцца і ліпа. Калі, напрыклад, скажам "дрэва ліпа", то гэта разумее кожны Калі ж у адказ на паведамленне аб якой-небудзь справе, даведцы пачуем слова ліпа, то гэта адразу выклікае сумненне і падазронасць, маўляў, падробка. А ўвайшло гэта ва ўжытак вельмі даўно, япічэ тады, калі адмысловыя майстры замест дзяржаўных медных пячацей выраблялі драўляныя з ліпы — ліпавыя. Адсюль і пайшоў выраз "ліпавая пячаць", "ліпавая папера", "ліпавая справа", гэта значыць, не сапраўдная, а падробленая, падроблены дакумент.
Ёсць і іншыя выразы, звязаныя з ліпай. Звычайна для нарыхтоўкі лыка на лашіі секлі маладыя ліпкі, ачышчалі іх ад сукоў, а затым здзіралі з іх лыка (кару). Адсюль і прымаўка: "Абадраць як ліпку". Дрэннае лыка не клалі ў пук, не ставілі ў радок. Таму і нарадзілася прымаўка: "He ўсякае лыка ў радок". Гэта значыць, што не ўсялякую памылку трэба лічыць віной.
Для тых, хто збіраецца вырошчваць ліпу ў садзе або на прысядзібным участку, карысна ведаць, што найлепшыя "ўзаемаадносіны" ў ліпы з дубам. Дарослая ліпа становіцца сапраўднай сяброўкай дуба, накідвае яму на плечы сваю ліставую "футру" і засцерагае яго ад засухі ды маразоў, і зімовых адліг. He дае горбіцца і разрастацца сукамі, а застаўляе цягнуцца да сонца. Кожную восень ліпа сваім уборам упрыгожвае дуб, а потым угнойвае зямлю пад ім сваім апаўшым лісцем. Атрцмліваецца так таму, што ў раслін назіраюцца сезонны і сутачны цыкл паглынання і выдзялення мінеральных пажыўных рэчываў. I калі максімумы паглынання і выдзялення пажыўішх рэчываў не супадаюць, дык раслінй быццам бы адно Лру-
гога падкормліваюць у патрэбны момант. Напрыклад, у чэрвені дуб паглынае больш фосфару, а ліпа выдзяляе ў гэты час фосфар. У ліпені дуб рэзка змяншае паглынанне фосфару, а ліпа, наадварот, паглынае яго ўзмоцнена, таму што ён патрэбен ёй для ўтварэння нектару.
Такім жа чынам дружаць дуб з клёнам, лістоўніца з елкай, а елка з асінай.
ЯКІЯ ЗБІРАЦЬ ЛЕКАВЫЯ РАСЛІНЫ?
У чэрвені наступаюць спрыяльныя ўмовы нарыхтоўкі многіх лекаў. У перыяд цвіцення збіраюць лісце блёкату чорнага, багуну, талакнянкі, грыпутніку, крапівы; кветкі і лісце бяссмертніку, чабару, ландышу, бабоўніку; кветкі рамонку аптэчнага, дзіванны (коровяка), баркуну жоўтага, плады суніц і іншыя лекі.
У канцы месяца наразаюць свежых кветак ліпы.
ЛІПЕНЬ
ШТРЫХІ МЕСЯЦА
Ліпень у народзе лічаць вяршыняй лета. Напэўна таму, што ў гэтым месяцы расліны дасягаюць найбольшага росквіту, а можа за тое, што гэта самы гарачы месяц года. У ім таксама больш, чым у іншыя месяцы, навальніц.
Сярэдняя тэмпература месяца вагаецца ад 17—18 градусаў цяпла на поўначы да 18—19 — у цэнтральных і паўднёвых раёнах рэспублікі.
Сярэднясутачная тэмпература 16—18 дзён складае 15— 20 градусаў і 8—11 дзён — 20—25 градусаў. У некаторыя гады максімальныя дзённыя тэмпературы павышаюцца да 34—35 градусаў на поўначы і да 36—38 градусаў на поўдні.
Замаразкі ў паветры ў гэтым ме ;яцы не бываюць, але на асушаных тарфяніках усё ж зрэдку здараюцца. Так, ноччу з 5 на 6 ліпеня 1964 года на тэрыторыі Пухавіцкага, Чэрвенскага, Дзяржынскага і Драгічынскага раёнаў на асушаных балотах слабымі замаразкамі былі пашкоджаны бульба і кукуруза. У 1967 годзе з 17 па 20 ліпеня ноччу на асупіаных тарфяніках Вілейскага і Докшыцкага раёнаў былі зафіксаваны слабыя замаразкі. Да 1—4 градусаў марозу 11,14 і 15 ліпеня гэтага года (1967) паніжалася тэмпература на асушаных тарфяніках у некаторых раёнах Брэсцкай і Гродзенскай абласцей.
На працягу месяца бывае 13—15 пахмурных і 8—10 сонечных дзён.
Ліпень у Беларусі самы дажджлівы месяц года: на поўначы і ў цэнтральных раёнах налічваецца 16—17, а на паўднёвым захадзе — 15 дзён з дажджамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
