Як прадказаць надвор'е па народных прыкметах?
Выдавец: Ураджай
Памер: 127с.
Мінск 1994
Рыхтуюцца да ўборкі і захавання буракоў, морквы і іншых караняплодаў. Тэрмін уборкі гэтай гародніны вызначаюць не толькі ў залежнасці ад тэмпературы паветра, але і стану раслін. Напрыклад, у буракоў караняплоды выступаюць над зямлёй і моцна трэскаюцца пад уплывам ваганняў тэмпературы. Таму буракі выкопваюць першымі, затым бручку, рэпу, моркву, рэдзьку (зімовыя сарты), сельдэрэй, пятрушку, пастарнак. Бульбу ўбіраюць, калі расліны адцвітуць і ў іх пажаўцее ніжняе лісце. Тады скошваюць або зжынаюць бульбоўнік і праз 7—8 дзён выкопваюць клубні.
Моркву, калі яна сядзіць глыбока ў зямлі, можна выкапаць і апошняй, таму што вытрыманая ў зямлі, яна лепш захоўваецца.
Бульбу перад засыпкай на захоўванне абавязкова трэба прасушыць. Караняплоды не сушаць і не мыюць. Захоўваюць іх у падвалах, скляпах пры тэмпературы ад 0 да 2 градусаў цяпла. Моркву і пятрушку пераслойваюць вільготным пяском і ўкладваюць у штабялі шырынёй да 1 м і вышынёй 0,75 см. Знізу насыпаюць слой пяску таўшчынёй 2—3 см, а паміж радамі — 1—1,5 см. Іншыя караняплоды захоўваюць насыпам. Качаны капусты раскладваюць у падвалах або скляпах на полках або драўлянай падлозе ў шахматным парадку храпкамі ўверх або звязваюць па два і захоўваюць пры тэмпературы ад -1 да +2 градусаў. Ныбулю і часнок захоўваюць у скрынках ёмістаспю 20 кг пры тэмпературы 1—3 градусы цяпла або сплеценымі ў косы ў сухім месцы.
Бульбу захоўваюць у падвалах, скляпах пры тэмпературы 2—3 градусы цяпла, не дапускаюць сутыкнення клубняў з жалезам, бетонам, каменнем, цэглай. Добра захоўваецца бульба ў буртах (капцах), якія спачатку ўкрываюць саломай, а потым і зямлёй, у ямах глыбінёй да 2 м, выкапаных на пясчаных узвышшах. Вышыня бульбы ў яме не павінна быць больш 1,5 м. Зверху клубні пакрываюць слоем саломы таўшчынёй 25—30 см, дошкамі і зямлёй.
Пашкоджаныя лапатай ці другой прыладай клубні павінны прайсці лячэбны перыяд на працягу 7—10 дзён пры тэмпературы 15—17 градусаў цяпла. За гэты час зажывуць раны і даспеюць маладыя клубні. Потым іх можна захоўваць пры тэмпературы 2—3 градусы цяпла.
Тыя, хто вырошчвае гародніну ў парніках і цяпліцах і ў жніўні пасеялі салату на расаду, у верасні высаджваюць яе на пастаяннае месца ў ассннія або зімовыя цяпліцы. Даглядаюць памідоры і агуркі ў цяпліцах асенне-зімовага абароту, на свабодных месцах высяваюць радыску.
У некаторых агароднікаў яшчэ растуць у парніках памідоры. Іх адвязваюць ад падпораў, пры пахаладанні і ноччу накрываюць матамі. Прымяняюць прыёмы, якія паскараюць паспяванне. У свабодныя парнікі кладуць пад шкло памідоры на даспяванне ў скрынкі або проста на дошкі.
У зімовых цяпліцах высяваюць пятрушку для шматразовай зрэзкі, высаджваюць для гэтай мэты расаду сельдэрэю, якую высеялі яшчэ ў чэрвені. Пасля кожрай зрэзкі пятрушку і сельдэрэй падкормліваюць адпаведнымі ўгнаеннямі.
Неачышчаныя і незанятыя цяпліцы і парнікі ачышчаюць ад рэшткаў раслін, зямлі і біяпаліва ў верасні. Рэшткі раслін з перагноем складаюць у адзін штабель, а біяйаліва
(гной) — у другі. Зямлю (перагной) з рэшткамі раслін праз кожныя 20 см перасыпаюць хлорнай вапнай, каб знішчыць шкоднікаў і ўзбуджальнікаў хвароб. Штабель кладуць не вышэй метра, каб ён добра прамёрз і яго можна было выкарыстаць на наступны год у якасці перагною.
ЦІКАВАЕ АБ ВЯДОМЫМ
БАБІНА ЛЕТА (МІФЫ I РЭЧАІСНАСЦЬ)
Залатая восень... Якіх толькі трапных эпітэтаў і метафар не прыдумалі паэты і пісьменнікі, каб найболын яскрава ахарактарызаваць гэтую пару года. Нават зацяжныя дажджы або густыя ранішнія туманы не здольны затрымаць моцнай плыні развітальных сонечных прамянёў на зямлю — прыходу бабінага лета. Працягласць гэтага перыяду, як і пачатак яго, у розныя гады бывае розным.
Утварэнне словазлучэння "бабіна лета” ў народзе асацыіруецца з паняццем кароткае лета. Раней нават існавала прымаўка "бабнй век — сорок лет", гэта значыць кароткі. Ёсць і другое тлумачэнне, згодна з якім у мінулым на гэты перыяд восені прыходзіўся час выканання жаночых работ у полі: уборка канапсль, уздым ільнотрасты і апрацоўка яе.
3 навуковага пункту гледжання бабіна лета — першы асенні перыяд з устойлівым антыцыкланічным надвор'ем, калі начное астыванне глебы і паветра яшчэ не вельмі моцнае, а дзённы прагрэў, хоць і адчувальны, але не такі, каб успрымаўся як спякота. Звычайна гэты перыяд цягнецца ў нашай рэспубліцы адзін-два тыдні і наступае, як правіла, пасля асенняга раўнадзенства. 23 верасня Зямля паварочваецца даСонца паўднёвым паўшар'ем. Сонца, перасякаючы нябесны экватар і пераходзячы ў паўднёвую сферу, пасылае развітальнае цяпло на зямлю. Дасягнуўпш нагрэтай за лета зямлі, гэта плынь цяпла і дапамагае ёй некаторы час процістаяць надыходзячаму холаду.
Шмат ёсць легенд аб павуцінні, што лятае ў пару бабінага лета. Вось адна з іх. Маці Ісуса Хрыста Марыя спрабавала сшыць перададзеную ёй всшчунамі пялёнку для сына. Але як толькі яна дакранулася іголкай да пялёнкі, вецер вырваў нітку і панёс. I колькі не спрабавала Святая Марыя працягваць нітку з іголкай праз пялёнку, яна вырывалася і адлятала.
А праз некалькі гадоў, каліСвятая Марыя плакала каля распятага на крыжы Сына, ніткі, якія калісьці вырваліся з яс рук, сабраліся з усіх канцоў свсту і, абвіўшыся
вакол крыжа, утварылі выратавальную мяккую пялёнку. 3-пад яе пачуўся голас: "Мама, мама, навошта ты імкнешся зменшыць мае пакуты? Ніткі Прасвятой Дзевы, пакіньце мяне і ідзіце закрываць гора чалавечаеГ',3 таго часу і носяцца (лятаюць) гэтыя ніткі па ўсяму свету з усходу на захад восенню, пасля 21 верасня (дня нараджэння Багародзіцы Марыі). Кожны з нас бачыў іх — гэта асенняе павуцінне.
ЯКІЯ ЗБІРАЮЦЬ ЛЕКАВЫЯ РАСЛІНЫ?
У верасні збіраюць амаль тыя ж лекі, што і ў жніўні. Дапаўняюць іх толькі ягады журавін, плады конскага каштану, кветкі і лісце глогу (боярышннка), плады шыпшыны, рабіны, чаромхі.
У канцы восені—пачатку зімы збіраюць пупышкі бярозы, сасны, шышкі вольхі, выкопваюць розныя карэнішчы, пакуль яны яшчэ не замерзлі.
* * *
У верасні трэба правесці своеасаблівы пераразлік сабраных за лета зёлак. Выкінуць лішнія, запляснелыя. Абавязкова пакінуць рамонак аптэчны для лячэння запаленчых працэсаў, зняцця болей, паласкання рота; святаяннік — для лячэння болей у страўніку, кішэчніку і як заспакаяльны сродак; хвошч палявы — лячэння розных унутраных захворванняў, нырак; васілёк сіні — як адзін з кампанентаў збору для прыгатавання настою, якім лечаць розныя захворванні нырак; наготкі, адвар з якіх выкарыстоўваюць для лячэння печані, страўніка, нырак; крапіву — для змяншэння крывацёку, паляпшэння саставу крыві; корань валяр'яну, сушаныя плады рабіны, шыппіыны і іншых дзікарастучых ягад. Сухое лісце і атожылкі парэчак, вішні, лясных суніц, маліны, чарніц, ліпавага цвету для чаю. Добра мець у запасе малінавае, чарнічнае, абляпіхавае варэнне, а таксама працёртыя з < цукрам чорныя парэчкі.
КАСТРЫЧНІК
ШТРЫХІ МЕСЯЦА
Мноствам прыкмет праяўляе сябе ў кастрычніку восень. Задумлівы лес палае на сонцы разнастайнымі фарбамі. Бярозы, асіны і ліпы адліваюць бронзава-жоўтымі танамі. На іх фоне выдзяляюцца залаціста-аранжавыя
клёны, радуюць вока пунсовыя плямы спелай рабіны. У празрыстым, ціхім і цёплым паветры некалькі дзён лятае павуціннс "бабінага лета".
Але бывае і так, што ўчора мы яшчэ любаваліся пышным хараством "прнроды увяданья", блакітам кастрычніцкага неба, а сёння на світанку нечакана заімжэў дождж, падзьмуў сцюдзёны вецер, зрываючы з дрэў яшчэ неаджыўшае лісце, закружыўся ў паветры мокры снег. Такая раптоўная змена надвор’я ў Беларусі ў кастрычніку не рэдкасць. Нездарма ж гавораць: "Восень — на дні пагод восемГ'.
Тэмпература паветра ў кастрычніку паніжаецца больш інтэнсіўна, чым ў верасні. Сярэднямесячныя яе паказчыкі вагаюцца ад 4,6 градуса на паўночным усходзе да 7—7,7 градуса на паўднёвым захадзе.
У асобныя анамальныя гады ў кастрычніку бываюць маразы да 20 і радусаў, выпадае снег, але ён хутка растае і зноў вяртаецца цяпло. Праўда, ненадоўга. У кастрычніку ў Беларусі закончваецца безмарозны перыяд. 3 кожным днём усё прыкметней астывае зямля. Неба ўжо часцей і часцей зацягваюць воблакі. Пахмурных дзён налічваецца ад 17 да 21, кожны трэці дзень — без сонца. На працягу месяца яно свеціць з раніцы да вечара толькі 4—6 дзён. Агульная працягласць сонечнага ззяння скарачаецца да 80—129 гадзін за месяц. Адчувальна змяншаецца і даўжыня дня. Колькасць дзён з ападкамі павялічваецца да 14 — 17, але колькасць ападкаў у параўнанні з адпаведнай колькасцю ў верасні змяншаецца.
Актыўна прадаўжаецца адлёт птушак, які пачаўся ў канцы верасня. Закончваецца ўборка бульбы, пладоў і гародніны, асенняя апрацоўка глебы, вядзецца пасадка пладовых дрэў і ягадных кустоў.
Прырода ўступае ў глыбокую панурую восень, карпіну якой у свой час выразіў у наступных радках Іван Бунін:
Таннственно шумнт лесная тншнна, Незрнмо по лесам поет н броднт Осень... Темнеет день за днём, — н вот опять слышна Тоскуюіцая песнь под звон угрюмых сосен.
ЯК ПРАДКАЗАЦЬ НАДВОР'Е ПА НАРОДНЫХ ПРЫКМЕТАХ?
НА ЗАЎТРА
"Бабіна лета" ў Беларусі часта прыпадае на канец верасня — пачатак кастрычніка. I прыкметы тыя ж самыя — ззяе на сонцы павуцінне, вакол цеплыня і лёгкі подых ветру.
А вось больш канкрэтныя прыкметы:
Пеўні спяваюць — на дождж.
Каты забіраюцца на шасток або ляжаць, скруціўшыся каля печы, — на холад.
Гусі хаваюць галовы пад крыло — пахаладае.
Цецерукі сядзяць на верхавінах дрэў — будзе сонечнае надвор'е.
Воблакі плывуць з поўначы на поўдзень — на добрае сонечнае надвор'е, а з поўдня на поўнач — непагадзь.
Нізкія цёмныя хмары прадвяшчаюць сцюжу, а можа і снегапад.
Месяц бачыцца мутным і бледным — будзе дождж, a магчыма, мароз і снег.
Калі сонца ўзышло хутка і свсціць ярка — надвор'е пераменіцца.
Неба вечарам чыстае, але каля месяца бачны вялікія кругі — будзе мароз, а калі гэтыя кругі чырванаватыя і расплыўчатыя, дык магчымы снегапад і вецер.
Галкі збіраюцца зграямі і крычаць — будзе яснае сонечнае надвор'е.
НА БОЛЫП ПРАЦЯГЛЫ ЧАС
Кожны год у кастрычніку ў Беларусі бачны высока ў небе трохвугольнікі адлятаючых на поўдзень жураўлёў і дзікіх гусей. Калі крыкі адлятаючых гусей даносяцца з вышыні ў першыя дні месяца — зіма настане хутка і будзе доўгай, сцюдзёнай.
КНІГІ ОНЛАЙН
