Як прадказаць надвор'е па народных прыкметах?
Выдавец: Ураджай
Памер: 127с.
Мінск 1994
■ Калі ж гусі і жураўлі не спяшаюцца пакідаць родныя месцы — сцюжа надыдзе не скора і зіма будзе мяккай, кароткай.
Лістапад прыйшоў хутка — скора настане сцюжа і зіма будзе суровай, і калі лісце застаецца зялёным і доўга трымаецца на дрэве — зіма чакаецца кароткая і з невялікімі маразамі.
Калі пчолы шчыльна закрываюць ляток воскам, пакідаючы невялікія адтуліны, — чакай зіму сцюдзёнай, суровай. Перад цёплай зімой ляток у вуллях застаецца адкрытым.
Праз тры тыдні пасля адлёту жураўлёў абавязкова прыціснуць першыя начныя замаразкі.
Жураўлі ляцяць нізка, хутка і моўчкі — перад хуткім пахаладаннем.
Хто сее азіміну да Лукі (31 кастрычніка) — не будзе мець ні хлеба, ні мукі. Позняя сяўба без толку.
Кастрычніцкія і лістападаўскія туманы — прадвеснікі зімовых адліг і позняй вясны.
Позна ўвосень з'явіліся камары — зіма прадбачыцца мяккая.
Высока ляцяць гусі — снегу будзе шмат, нізка ляцяць — пачатак зімы будзе марозны і снегу выпадзе мала (нешта падобнае было восенню 1993 і зімой 1994 гадоў).
ЛІСТАПАД, АБО ЧАМУ АПАДАЕ ЛІСЦЕ?
Яшчэ ў жніўні на бярозах і ліпах з'яўляюцца жоўтыя лісцікі, але яны не ападаюць. Іх нават вецер не адразу зрывае. Значыць, не пара ім пакідаць дрэвы.
... I вось закончыўся верасень. Сонечнымі цудоўнымі днямі пачаўся кастрычнік. Дрэвы змянілі зялёнае адзенне на рознакаляровае. Бярозы і ліпы адліваюць бронзаважоўтым колерам, на іх фоне выдзяляюцца чырванаватыя асіны, залаціста-аранжавыя клёны. Толькі лісце бэзу, вольхі і ясеню не змяніла свайго колеру і ападае зялёным.
Сонечнае надвор'е змянілася непагаддзю. Падзьмуў паўночны вецер, закруцілася ў паветры жоўтае лісце і зашамацела тонкім дываном пад нагамі. Пачаўся лістапад. Цяпер жоўты ліст не трэба зрываць сілай. Дастаткова толькі дакрануцца да яго, і ён адлучыцца ад галінкі.
А чаму так бывае? Якая сіла прымушас ліставыя дрэвы штогод скідаць сваё ўбранне? I чаму жаўцее асенняе лісце?
Першым пераканаўчы адказ на гэтае пытанне даў К.А.Шміразеў. Сваімі шматлікімі вопытамі Клімент Аркадзьёвіч даказаў, што зялёны ліст улоўлівае сонечную энергію, паглынае з паветра вуглякіслы газ і выдзяляе кісларод. Унікальная фабрыка зялёнага ліста працуе ў садружнасці з каранямі, якія падаюць лісцю ваду і мінеральныя рэчывы. Лісты з дапамогай акумуліруемай імі сонечнай энергіі і вуглякіслага газу раскладаюць паступаючую ў іх ваду на вуглярод і кісларод. Кісларод выдзяляецца ў паветра, вуглярод злучаецца з новымі "порцыямі’’ вуглякіслага газу і іншымі элементамі і ператвараецца ў арганічнае рэчыва (крухмал, цукар, бялок і інш.). К.А.Ціміразеў назваў гэты працэс фотасінтэзам. Ажыццяўляецца ён у зялёным рэчыве — хларафіле, які знаходзіцца ў клетках ліста і афарбоўвае яго ў зялёны колер. Разам з хларафілам у лісці ствараюцца і іншыя фарбавальныя рэчывы: антацыян, карацін, ксантафіл. Але пакуль у лісці бурліва ідзе ўтварэнне зялёнага рэчыва (фотасінтэз),
гэтыя фарбавальнікі быццам бы хаваюцца за ім (зялёным рэчывам). А восенню, калі пахаладае, стане меншы дзень і ўтварэнне хларафілу замарудзіцца або зусім спыніцца, жоўтыя і аранжавыя фарбавальнікі выходзяць са сваіх укрыццяў і надаюць лістам розны колер.
Інтэнсіўнасць і працягласць афарбоўкі лісця залежыць і ад характару восені. Пры цёплым і сухім надвор’і лісце хутчэй і раўнамерней набывае асеннюю афарбоўку, чым пры мокрым і халодным.
Вясной і летам дрэвы і кусты бяруць з зямлі пажыўныя рэчывы, а восенню вяртаюць іх у выглядзе лісця. Асенняе лісце багатае арганічнымі і мінеральнымі рэчывамі. Дзякуючы гэтаму яно прыкметна павялічвае ўрадлівасць глебы і з’яўляецца каштоўным угнаеннем для тых жа дрэў, з якіх упала. Значыць, ліставыя дрэвы — не толькі ўнікальная фабрыка арганічнага рэчыва, але і прыклад безадходнай вытворчасці: ні адзін упаўшы ліст не траціцца ў прыродзе дарэмна, а ўдзельнічае ў агульным кругавароце рэчываў.
ШТО РАБІЦЬ?
САДАВОДУ
Жаўцее і ападае лісце пладовых дрэў. Закончваецца вегетацыя. У гэты час у садзе ўбіраюць апошнія яблыкі позніх сартоў, здымаюць лоўчыя паясы. 3 саломы і паперы спальваюць, а з мешкавіны кіпяцяць, каб знішчыць вусеняў пладажэркі, сушаць і захоўваюць да наступнага года.
Уносяць гной або кампосты і фосфарна-калійныя мінеральныя ўгнаенні на прыствольныя кругі, перакопваюць іх лапатай або віламі. Абнаўляюць пакрыццё ран на штамбах і суках маслянай або водаэмульсійнай фарбай.
Калі дрэвы хварэюць, іх, яшчэ пахуль не ападзе лісце, апырскваюць растворам аміячнай салетры або мачавіны з разліку 700—800 г на вядро вады.
Яблыні, вішні, слівы і грушы, якія адпладаносілі 10 гадоў і болып (чорныя парэчкі і агрэст — 6—8 гадоў), і якасць іх пладоў пагорпіылася, можна выкарчаваць і на іх месца пасадзіць новыя. Пры магчымасці пажадана пасадзіць сад на новым месцы, каб адпачыла зямля. Можна памяняць месцамі куставыя расліны з дрэвамі, а суніцы — з агароднымі культурамі.
У кастрычніку звычайна набываюць саджанцы для закладкі новага саду або рамонту старога. Маліну, парэчкі і агрэст садзяць на пастаяннае месца восенню, а яблыні,
грушы, слівы і іншыя драўняныя пароды лепш пасадзіць вясной да распускання пупышак. На зіму іх глыбока прыкопваюць з паўночнага боку гаспадарчага будынка, у напрамку з захаду на ўсход на глыбіню 50 см: кладуць саджанцы вяршыняй на поўдзень і засыпаюць зямлёй да самай кроны. Калі карані саджанцаў пры транспарціроўцы з пітомніка падсохлі, іх перад тым як прыкапаць, на дзень-два ставяць у ваду. Кладуць у яму саджанец ад саджанца на адлегласці 3—5 см, каб не падапрэлі карані. Для аховы ад зайцоў на саджанцы асцярожна накідваюць яловыя лапкі. Зімой засыпаюць снегам і сочаць, каб яго не знесла ветрам. Пасля таго, як вы знялі плады з дрэў, збярыце падпоркі, прадэзінфіцыруйце іх хлёркай і пастаўце на зімовае захаванне.
АГАРОДНІКУ
У першай палове кастрычніка закончваюць уборку бульбы і караняплодаў, а ў другой — убіраюць познюю белакачанную капусту. Здаровыя па выгляду і форме, з добрым лісцем качаны захоўваюць цэлымі, астатнія квасяць. Агароднікі Латвіі, напрыклад, заўважылі, што найбольш якаснай атрымліваецца капуста, заквашаная пры поўным месяцы (поўня). Адбіраюць для захоўвання матачнікі караняплодаў і капусты, прычым толькі тых сартоў, якія лепш паказалі сябе на вашым агародзе.
Расліны цвятной капусты, якія не поўнасцю сфарміравалі галоўкі, ставяць на дарошчванне ў падвалы, скляпы або глыбокія парнікі. Апошнія ачышчаюць ад перагнойнай зямлі і біяпаліва на глыбіню 50—55 см. У дне катлавана робяць канаўкі глыбінёй 15—20 см, у якія і прыкопваюць на дарошчванне каііусту. Парнікі ўкрываюць рамамі і матамі або іншым уцяпляльным матэрыялам. Гэтак жа прыкопваюць на захаванне ў парніках пятрушку, сельдэрэй і цыбулю-парэй (зелень з каранямі) для выкарыстання позняй восенню. Размяшчаюць іх у парніках або прыстасаваных для гэтага скрынках суцэльнымі радамі.
Лісце і чаранкі пятрушкі, сельдэрэю і пастарнаку нарыхтоўваюць на зіму (сушаць) у верасні.
Пасля ўборкі ўраджаю ўчасткі старанна ачышчаюць ад рэшткаў раслін. Здаровыя рэшткі кампастуюць, а паражоныя хваробамі спальваюць.
Састаўляюць план падзімовых пасеваў морквы, буракоў, пятрушкі, салаты, цыбулі. Грады для падзімовых пасеваў рыхтуюць загадзя, а насенне высяваюць пасля nep-
шых асенніх маразоў, калі наступіць устойлівае халоднас надвор'е, каб насенне набрыняла, але не прарасло.
Плануюць і пасевы будучага года (веснавыя). Пад караняплоды і цыбулю адводзяць участкі з-пад бульбы, а пад капусту — з-пад караняплодаў і памідораў. Памідоры і агуркі размяшчаюць пасля гароху і ранняй капусты. Самі агуркі добры папярэднік для ўсіх культур, а іх пажадана не размяшчаць пасля морквы і фасолі, таму што гэтыя культуры паражаюцца той жа белай гніллю.
Участкі пад кожную культуру пераворваюць і перакопваюць, ачышчаюць іх ад пустазелля, лічынак майскага хруіпча (белыя мясістыя) і жука-шчаўкуна (тонкія жоўтыя). Пад капусту і бульбу восенню ўносяць гной або кампост, а пад караняплоды, радыску, салату, цыбулю, кпоп разам з гноем або кампостам заворваюць у глебу на 1 м2 па 30 г (дзве сталовыя лыжкі) хлорыстага калію і простага суперфасфату. ^Салі няма мінеральных угнаенняў, можна ўносіць на 1 м2 3—4 шклянкі драўнянага попелу. Узараную або перакапаную глебу на зіму не барануюць, пакідаюць у камяках. У такой глебе лепш (мацней) замярзаюць шкоднікі і насенне пустазелля.
Калі ўчастак яшчэ не асвоены і асенняя апрацоўка першая, то пад яе на 1 м2 уносяць паўвядра гною або кампосту. На кіслых глебах, дзе растуць шчаўе, трыпутнік, хвошч, да арганічных угнаенняў дадаюць 400—500 г вапнавых матэрыялаў на 1 м2 Гліністыя глебы ўгнойваюць торфам, перагноем, прымешваюць да іх трохлітровы слоік чыстага рачнога пяску (на 1 м2).
КАЛІ I ЯК САДЗІЦЬ ЯГАДНЫЯ КУСТЫ?
Саджанцы яблыні, грушы, вішні, слівы, чарэшні лепш высаджваць вясной да набрыняння пупышак. Прыкапаныя ў гарызантальным становішчы, яны не падмярзаюць і лягчэй прыжываюцца пры пасадцы. Праўда, карысна ведаць, што ў вішні і слівы набрынялыя пупышкі вельмі лёгка абламваюцца. Таму гэтыя культуры трэба садзіць вясной як мага раней, нават у першай палове красавіка.
Саджанцы парэчак, агрэсту, маліны лепш пасадзіць восенню. Таму што ў гэтых раслін вельмі рана пачынаецца вегетацыя, набрынянне пупышак, утварэнне ўсмоктваючых каранёў. Веснавая пасадка можа затрымаць развіццё вегетацыі, спатрэбіцца пэўны час на яе ўзнаўленне.
Пры асенняй жа пасадцы за зіму глеба каля пасаджаных кустоў ушчыльніцца, жыццядзейнасць каранёвай
сістэмы аднавіцца. Аднак восенню пасадку трэба закончыць у кастрычніку, каб не застала пахаладанне і не замерзла глеба.
Глебу перад пасадкай ягаднікаў выраўноўваюць, затым раскідваюць у разліку на 1 м2 8—10 кг арганічных угнаенняў, 40 г фосфарных і 80 г калійных мінеральных угнаенняў.
На кіслых глебах да гэтых угнаенняў дабаўляюць SOOSOO г даламітавай мукі на 1 м2 . Пасля гэтага глебу перакопваюць на глыбіню 20—25 см, выдаляюць карэнішчы шматгадовага пустазелля і памячаюць месца пасадкі. Чорныя парэчкі размяшчаюць на адлегласці 1—1,25 м адну ад другой па радку, чырвоныя парэчкі і агрэст — 1,5 м, маліну — 0,5—0,7 м.
Калі ж вы асвойваеце ўчастак і псралічаных вышэй мінеральных угнаенняў няма, то можна прымяняць добра перагніўшы кампост, перапрэўшы гной, а замест даламітавай мукі ўносіць на кіслых глебах драўняны попел, гашаную вапну. Толькі трэба памятаць, што даламітавую муку можна ўносіць разам з гноем або іншымі арганічнымі ўгнаеннямі, а гашаную вапну змешваць з гноем і іншымі арганічнымі ўгнаеннямі і ўносіць у глебу нельга. Яна будзе адымаць у гэтых угнаенняў вялікую колькасць азоту і пераводзіць яго ў недаступную для раслін форму.
КНІГІ ОНЛАЙН
