Як прадказаць надвор'е па народных прыкметах?
Выдавец: Ураджай
Памер: 127с.
Мінск 1994
Кветкі ліпы і іншых драўняных раслін лепш за ўсё зразаць садовымі нажніцамі (секатарам). Іх збіраюць цэлымі суквеццямі без лісця і не больш як з адным лістападобным прыкветнікам. Сушаць адразу ж пасля збору. У палына, буйміны, святаянніка і іншых раслін зразаюць зацвіўшыя всрхавінкі.
Кару каліны, крушыны, дуба збіраюпь вясной, у перыяд інтэнсіўнага руху соку, калі яе лёгка здзіраць. 3 гэтай мэтай робяць папярочны і прадольны надрэзы толькі на тых дрэвах, якія трэба высякаць для прарэджвання або санітарнай вырубкі. Укладваць трубкі кары адну ў другую нельга, таму што яны могуць пацямнець і страціць якасць.
Карані і карэнішчы раслін збіраюць восенню, калі надземныя часткі пачнуць завядаць, або вясной, пакуль яны яшчэ не крануліся ў рост. У гэты час яны знаходзяцца ў стане прыроднага спакою і ўтрымліваюць найбольшую колькасць актыўных рэчываў.
У валяр'яну, падалешніку (копытень), чамярыцы выкопваюць толькі карані або карэнішчы з каранямі, а ў папараці, драсёну змяінага, дуброўкі прамастаячай (лапчаткн) — толькі карэнішчы. Выкопваюць лапатай, а не вырываюць рукамі, з комам зямлі, потым абтрасаюць яе і прамываюць карэнішчы ў халоднай праточнай вадзе. Прамытыя карані прасушваюць на газеце або палатне, затым ачышчаюць іх ад лішніх і пашкоджаных частак і перавозяць да месца пастаяннай сушкі. 3 пясчанай глебы карані і карэнішчы можна не мыць, таму діто зямлю з іх дёгка абтрэсці.
Важна не толькі сабраць лекавую сыравіну, але і правільна высушыць яе.
Лісце, траву і кветкі нельга сушыць на сонцы. Іх супіаць толькі ў цяні на адкрытым паветры (пад павеццю) або ў цёплым, сухім памяшканні, якое добра праветрываецца (на гарышчы, у пустым гаспадарчым будынку).
Сыравіну для сушкі кладуць рыхла і праз дзень-другі пераварочваюць. Калі карані або кара не згінаюцца, а ломяцца з трэскам — сушка закончана.
Плады і насенне збіраюць для лекавых мэт толькі спелыя. Расліны, плады з якіх асыпаюцца, зразаюць, звязваюць у снапы і падвешваюць для даспявання, а гютым абмалочваюць, збіраюць і тыя зярняты, якія абсыпаліся.
Сакавітыя плады і ягады цяжка сушыць. Таму іх трэба збіраць спелымі, але раніцай або вечарам, бо сабраныя сярод дня хутка псуюцца. Іх нельга сціскаць, мыць, перасыпаць з адной пасудзіны ў цругую. Забруджаныя, пашкоджаныя і сапсаваныя трэба асцярожна выбіраць. Сушыць можна ў духоўцы або ў звычайнай рускай печы праз дзве-тры гадзіны пасля таго, як яна выпалена, каб сыравіна не прыгарэла. Пачынаць сушку можна, калі ўкінутая ў гарачую печ тонкая папера не загараецца.
Высушаныя ягады нс павінны рассыпацца на часткі і, пры іх сцісканні ў руцэ, не ўтвараць камякоў.
Нарыхтаваную і высушаную сыравіну захоўваюць у пакоі, які не абагравасцца. Сочаць, каб побач не было газы, нафталіну і іншых рэчаў з рэзкім пахам, таму што гэты пах легка паглынаецца лскавай сыравінай.
Ядавітыя расліны збіраюць у рукавіцах, атрыманую з іх сыравіну захоўваюць у асобным памяшканні, каб не змяшаць яе з іншымі лекамі.
Сушаныя кару, карэнне і ягады лепш не класці ў мяшкі, а захоўваць у карзінках і скрынках.
♦ ♦ ♦
У лютым і сакавіку можна збіраць для лекавых мэт толькі пупышкі вольхі, бярозы і сасны звычайнай.
ЦІКАВА ВЕДАЦЬ
ГРАМНІЦЫ
Люты ў жыцці беларусаў меў і мае нейкую адметную ўвагу (назву). Час, які праходзіць ад каляд да Вялікага посту, завуць "мясаедам". Працягласць яго залежыць ад таго, рана ці позна будзе Вялікдзень.
У мінулыя гады ў гэты час мужчыны працавалі ў лесе, a жанчыны і дзяўчаты пралі кудзелю, а некаторыя пачыналі і кросны снаваць. У вёсках часта спраўлялі вяселлі або проста ігрышчы. Апрача вяселляў і ігрышчаў дзяўчаты вечарамі збіраліся на "попрадкі" са сваімі прасніцамі і кудзеляй у тую хату, дзе не было дома мужчын, і гутарылі пра хлопцаў за прапай, прасілі старэйшых жанчын расказаць пра мінулыя часы, аб сваім сямейным жыцці.
Перад святам або ў суботу дзяўчаты запрашалі на свае зборы і хлопнаў, якія прыносілі квас, зрэдку піва і паводзілі сябе стала, каб не выйшла плётак.
На такіх вечарынках абавязкова прысутнічала гаспадыня хаты, якая ў час пачастункаў сядзела на печы ці за шафай, каб моладзь не саромелася есці і спявадь.
У некаторых вёсках наладжвалі вечарынкі пад назвай "ката пячы". Пірог у выглядзе ката пяклі з песта, а потым добра ўсмажвалі ў сале ці масле. Перад вечарам дзяўчаты зносілі ў адну хату каўбасы, сала, муку на бліны; палілі печ і ўсё патрэбнае варылі, смажылі, пяклі. Павячэраўшы, хлопцы і дзяўчаты ішлі танцавань у іншую хату.
Асабліва цікавым было і застаецца ў пачатку лютага славянскае свята Срэтенне, Стрэчанне — Грамніцы.
Католікі святкуюць Грамніцы 2 лютага, а праваслаўныя — 15. А рыхтуюцца да яго і праваслаўныя, і католікі аднолькава: набываюць васковыя свечкі.
Раней да выбару свечак ставіліся вельмі сур'ёзна. Яшчэ з пачатку новага года кожная сям'я набывала кавалак воску, з якога потым гаспадар па сваім уменні вырабляў свечку для свайго дома. На свята яе асвячалі ў храме за абедняй. Пасля прыходу з царквы або касцёла гаспадар дома накрыж падпальваў такою свечкаю валасы на галаве ў кожнага з членаў сваёй сям’і, таму што "грамнічныя" свечкі "грамяць" сілу д'ябальскую ў асобе ведзьмаў і чарадзеяў і ахоўваюць ад хвароб галавы. Гэтыя ж свечкі потым падпальваюць у навальніцу ад маланак, ставяць каля хворых, хатняй жывёлы ад шкоды.
Па стану надвор'я на Грамніцы прадказвалі надыходзячыя вясну і лета. Лічылі так: калі на Грамніцы вялікі мароз — снег паляжыць нядоўга, а лета будзе пагоднае і сухое, мяцеліца ў гэты дзень прадказвала доўгую вясну, пацяпленне — раннюю вясну, а лета чакалася непагоднае і неўраджайнае.
У народным календары Ул.Васілевіча назва гэта'га свята тлумачыцца як стрэчанне (сустрэча) Ісуса Хрыста са старцам Сімяонам, якому было прадказана Духам Свя-
тым, што ён не ўбачыць смерці, пакуль не ўбачыпь Хрыста Гасподня.
На саракавы дзень пасля нараджэння маленькага Хрыста прынеслі ў Іерусалімскі храм. Там яго і сустрэў старац Сімяон, які ўзяў немаўля на рукі і прызнаў у ім Збавіцеля.
Пры жорсткім атэізме гэтае свята адзначалася як сустрэча зімы з вясною ў перыяд ад 2 да 16 лютага.
Назва ж Грамніцы, як мяркукшь даследчыкі, пайшла ад язычніцкага бога Грамаўніка, якому прыпісвалася ўтварэнне веснавых навальніп і дажджоў. Пасля гэтага дня павінна была ўпасці (аслабець) улада змрочных сіл зімы: "На Грамніцы — паўзіміцы" або "Як прыйдупь Грамніцы — скідай рукавіцы".
Шмат ёсць трапных народных метэаралагічных прыкмет, звязаных з гэтым святам: "Калі на Грамніцы певень з-пад страхі нап'ецпа вадзіпы, то на Юр'я (6 .мая) вол пад'есць травіцы". Пры вялікім марозе на Грамнііш прадказваюць познюю вясну і сухое лета. Грамнічная мяцеліпа прадказвала, пгго вясна затрымаецца даўжэй, чым звычайна.
Гэтыя прыкметы вельмі часта спраўджваюдпа, нават і ў апошнія гады, калі зімы бываюць пераважна цёплыя. I яшчэ заўважана, калі з 2 да 16 лютага назіраеппа рэзкае пацяпленне (адліга), то і вясна бывае зацяглай, сцюдзёнай і з частымі ападкамі.
САКАВІК
ШТРЫХІ МЕСЯЦА
Сакавік — першы веснавы месяц. Хоць і мопны яшчэ бывае мароз раніпай, але пад паўдня на прыгрэтых сонцам схілах стрэх падтайвае снег і струменяць кроплі: вяшчаюць аб зменах у прыродзе, аб надыходзе вясны.
На блакітным небе з'яўляюцца першыя кучавыя воблакі. Сярэднямесячная тэмпература паветра вагаецца ад плюс 1 на паўднёвым захадзе да мінус 4 градусы на паўночным усходзе Беларусі. Амаль трэць дзён — сонечныя. У сярэднім за месяц 9—10 дзён на поўначы і 14—18 на поўдні рэспублікі макшь плюсавую тэмпературу. Надвор'е ў сакавіку — найбольш зменлівае. Сёння грэе ды цячэ, а заўтра снег падае ды мяце. Прыкладна раз у дзесяць год у сакавіку ў Беларусі бываюць навальніцы.
Дні прыкметна падаўжаюцца, а ночы скарачакшпа. Усё прыкметней і прыкметней чарнее і знікае снег на палях.
У першай палове месяца з'яўляюцца праталіны ў снежным покрыве, а к канцу мссяца яно на большай частцы тэрыторыі рэспублікі і зусім знікае, парушаецца лёд на рэках і азёрах. Усё інтэнсіўней і інтэнсіўней адтайвае глеба. Шмат сухіх дзён. Але ападкаў выпадае больш, чым выпарваецца вады. Першай прыкметай абуджэння прыроды ў сакавіку з'яўляеіша пачатак руху соку ў ствалах клёнаў, бяроз і іншых ліставых дрэў, паяўленне на паўднёвых схілах першых кветак, серабрыстых коцікаў на вярбе.
Адтайвае зямля, ажываюць і палі. Фронт сельгасработ (падкормка азімых, ранняе ворыва) паступова перамяшчаецца з Брэсцкай вобласці на поўнач і паўпочны ўсход.
21 сакавіка — дзень веснавога раўнадзенства, а ў паўночнай ад экватара частцы планеты — пачатак астранамічнай вясны.
У поўным узбраенні павінны сустрэць гэтае дружнае абуджэнне прыроды ад зімовага сну садаводы, агароднікі і пчаляры-аматары. Іх задача — нічога не ўпусціць у сваёй паўсядзённай рабоце.
Дарэчы, сакавік — першы месяц на Беларусі, калі сонца не толькі свеціпь, але і грэе, а галоўнае — лечыць, таму што ўльтрафіялетавыя прамяні патрэбны кожнаму жывому арганізму. Яны садзейнічаюць утварэнню пігмента, які засцерагае скуру ад неспрыяльнага ўздзеяння знешняга асяроддзя. Гэты пігмент узмацняе імунна-ахоўныя ўласцівасці арганізма, паляпшае працэсы тэрмарэгуляцыі.
Медыкі іншы раз ультрафіялетавыя прамяні называюць "праменнымі" вітамінамі, таму што дзякуючы ім у арганізме чалавека ўтвараецца вітамін D, а таксама паляпшаецца абмен кальцыю і фосфару. Гэта вельмі важна для здароўя. He выпадкова, што ў зімовыя месяцы людзі адчуваюць ультрафіялетавае галаданне, часта падвяргаюцца ўсялякім захворванням, ды і працякаюць яны цяжэй, чым звычайна.
Вось чаму з першых дзён сакавіка карысна часцей бываць на свежым паветры не толькі садоўнікам, агароднікам і пчалярам, але і кожнаму чалавеку.
* * *
Сонца ласкава смяецца, Свеціць ярчэй, гарачэй. I э прыгорка звонка льецца разгаворлівы ручэй.
ЯЛолас
ЯК ПРАДКАЗАЦЬ НАДВОР'Е ПА НАРОДНЫХ ПРЫКМЕТАХ?
НА ЗАЎТРА
Прыляцелі гракі і дружна ўзяліся рамантаваць гнёзды — праз дзень-два будзе цёплае, добрае надвор’е. Калі ж гракі прыляцелі рана, але за рамонт гнёздаў не бяруцца, a толькі лятаюць над імі і ненадоўга садзяцца на іх або каля іх і зноў узлятаюць — холад яшчэ працягнецца некалькі дзён.
Галец ляжыць на дне акварыума — будзе сонечнае надвор'е, мітусіцца ўверх-уніз, управа-ўлева — будзе дождж.
КНІГІ ОНЛАЙН
