КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ШКОЛЬНАЯ БІБЛІЯТЭКА РАМЭН РАЛАН КАЛА БРУНЬЁН ШКОЛЬНАЯ БІБЛІЯТЭКА РАМЭН РАЛАН КАЛА БРУНЬЁН Жывы курылка I Мінск “Мастацкая літаратура” 2001 УДК 840-93 ББК 84(4Фр) Р 20 Для старэйшага школьнага ўзросту Псраклад на беларускую мову Уладзіміра Ламскі Пераклад зроблены паводле выдання: Роллан Р, Кола Брюньон. Лнлюлн. Пьср н Люс. М.: Правда, 1986. ISBN 985-02-0497-4 © Ламека У. Б., пераклад, 2001 © Афармленнс. ВРУП «Мастацкая літаратура», 2001 Святому Марціну Гальскаму, заступніку Кламсі Святы Мартын сам віно п’е, А ваду на млын лье. (Прымаўка XVI стагоддзя) ПРАДМОВА ПАСЛЯВАЕННАЯ Гэтая кніга была цалкам надрукавана і падрыхтавана да выдання яшчэ да вайны, і я нічога ў ёй не мяняю. Крывавая эпапея, героямі і ахвярамі якой былі ўнукі Кала Бруньёна, даказала свету, што «жывы курылка». I народы Еўропы, пакрытыя славаю і сінякамі, знойдуць, думаю, супакоіўшыся, частку разумнага сэнсу ў развагах, якімі занята «ягня з нашых краёў, паміж воўкам і пастухом». Лістапад, 1918 Рамэн Ралан ДА ЧЫТАЧА Чытачы «Жан-Крыстофа», відаць, не чакалі гэтай новай кнігі. He менш, чым для іх, яна была нечаканай і для мяне. Я рыхтаваў іншыя працы — драму і раман на сучасныя тэмы — у крыху трагічнай атмасферы «Жан-Крыстофа». Мне давялося раптам адкласці ўсе назапашаныя нататкі, накіды сцэн дзеля гэтай бестурботнай кнігі, пра якую я і не думаў яшчэ напярэдадні. Яна стала рэакцыяй супраць дзесяцігадовай скаванасці ў латах «Жан-Крыстофа», якія былі мне напачатку якраз, а потым сталі вельмі цеснымі. Я адчуў неадольную патрэбу ў вольнай гальскай весялосці, так, ажно да дзёрзкасці. У той жа самы час пабыўка ў родных мясцінах, якіх я не бачыў з дзён майго юнацтва, дазволіла мне зноў судакрануцца з радзімай зямлёй Неверскай Бургундыі, абудзіла ўва мне мінулае, якое я лічыў заснулым назаўсёды, усіх Кала Бруньёнаў, якіх я нашу ў сабе. Мне давялося гаварыць за іх. Гэтыя праклятыя балбатуны не паспелі, відаць, нагаварыцца пры жыцці. Яны скарысталі тое, што адзін з іхніх унукаў валодае шчаслівымі перавагамі грамацея (яны часта аб іх уздыхалі!), і надумаліся ўзяць мяне за пісара. Як я ні адбіваўся: — Паслухайце, дзядуля, быў жа ў вас час! Дайце і мне пагаварыць. Кожнаму свая пара! Яны адказвалі: — Малеча, ты пагаворыш, калі скончу я. Па-першае, нічога цікавейшага ты ўсё роўна не раскажаш. Сядай сюды, слухай і ні слова не прапускай... Далібог, хлопча ты мой, зрабі гэта дзеля старога! Ты сам гэта потым зразумееш, калі будзеш там, дзе мы... Самае цяжкае ў смерці, ці бачыш, — гэта маўчанне... Што рабіць? Давялося ўступіць, я пачаў пісаць з іхніх слоў. Цяпер з гэтым скончана, і я зноў вольны (спадзяюся, прынамсі). Я магу вярнуцца да маіх уласных думак, калі, вядома, ніхто з маіх старых балбатуноў не ўздумае яшчэ раз устаць з магілы, каб дыктаваць мне свае пісьмы да нашчадкаў. Я не дапускаю думкі, што ў кампаніі майго Кала Бруньёна чытачам будзе гэтак жа весела, як аўтару. Ва ўсякім разе, няхай яны ўспрымуць гэтую кнігу такой, як яна ёсць, прамой і адкры- тай, без усялякіх прэтэнзій на тое, каб пераўтвараць свет ці тлумачыць яго, без усялякай палітыкі, без усялякай метафізікі, кнігай «на добры французскі лад», якая смяецца з жыцця, бо знаходзіць у ім смак і сама здаровая. Словам, як кажа «Дзева» (яе імя не можа не быць згадана на пачатку гальскай аповесці), сябры, «прыміце добразычліва»... Май, 1914 Рамэн Ралан ГЛАВА ПЕРШАЯ Грамнічны жаваранак 2 лютага Хвала табе, Мартын святы! У справах застой. Няма да чаго і падступіцца. Даволі я напрацаваўся за свой век. Дам сабе перадышку. Вось я сяджу за сваім сталом, з правага боку — кубак з віном, з левага боку — чарніліца, а насупраць мяне — чысты сшытак, зусім новы, распасцірае мне абдымкі. За тваё здароўе, сынку, і пагутарым! Унізе лютуе мая жонка. За акном вые вецер і пагражае вайна. Няхай. Як добра, што мы зноў сышліся, мілы ты мой пузан, вось так, твар да твару!.. (Гэта я табе кажу, чырвоная морда, кемлівая, смяшлівая морда, з доўгім бургундскім носам, пасаджаным накасяк, быццам капялюш набакір...) Але скажы ты мне, калі ласка, чаму гэта я маю такое дзівоснае задавальненне бачыць цябе, схіляцца, сам-на-сам, над маім старым тварам, весела шнарыць па яго барознах і, быццам з калодзезя ( ды ну яго, калодзезь!), быццам са склепа, піць у сябе з сэрца поўным келіхам старыя ўспаміны? Добра б яшчэ марыць, a то ж пісаць, аб чым марыш!.. Ды што я кажу — марыць! Вочы ў мяне — адкрытыя шырока, вялікія, з маршчынкамі ў кутках, спакойныя і насмешлівыя; пустое трызненне не для мяне! Я расказваю тое, што бачыў, тое, што сказаў і зрабіў... Ну, хіба гэта не глупства? Для каго я пішу? Зразумела, не для славы; я, дзякуй Богу, не дурань, я ведаю сабе цану... Для ўнукаў? Што застанецца праз дзесяць гадоў ад усіх маіх папер? Мая старая мяне да іх раўнуе, яна паліць усё, што ні знойдзе... Дык для каго ж? Для самога ж сябе. Для ўласнага нашага задавальнення. Я лопнуў бы, калі б не пісаў. Нездарма я ўнук свайго дзеда, які заснуць без таго не мог, каб не запісаць перад сном, колькі кубкаў ён выпіў і вырыгнуў. Мне трэба пагаварыць; і мне мала вострых спрэчак у нас у Кламсі. Я павінен выгаварыцца, як той, хто галіў цара Мідаса1. Язык у мяне даўгаваты; калі б хто мяне чуў, магло б запахнуць кастром. Але што зробіш? Усяго баяцца — задыхнуцца ад нудоты. Я люблю, як нашы вялікія белыя валы, перажоўваць вечарам дзённы корм. Як прыемна пакратаць, памацаць і памяць усё тое, што надумаў, заўважыў, сабраў, пасмакаваць губамі, паспрабаваць, не спяшаючыся, так, каб раставала на языку, паволі абсмоктваючы, расказваць самому сабе ўсё тое, што не паспеў спакойна асэнсаваць, пакуль лавіў на ляту! Як прыемна прайсціся па сваім маленькім свеце, сказаць сабе: «Ён мой. Тут я гаспадар і валадар. Hi холаду, ні марозу ён непадуладны. Hi каралю, ні папе, ні войнам. Hi маёй старой буркусі...» Дык зраблю ж я падрахунак гэтаму свету! Па-першае, я маю сябе,— гэта лепшае з усяго,— у мяне ёсць я, Кала Бруньён2, стары верабей, бургундскай пароды, неабдымны духам і чэравам, ужо не першай маладосці, паўвека стукнула, але моцны, зубы здаровыя, вока свежае, як шпінат, і валасы сядзяць густа, хоць і з сівізной. He скажу, што я не абмяняў бы іх на русыя ці, калі б мне прапанавалі вярнуцца гэтак гадоў на дваццаць ці трыццапь назад, што стаў бы ўпірацца. Але ў рэшце рэшт пяць дзесяткаў — цудоўная штука! Смейцеся, маладыя. He кожны, хто жадае, да іх дажывае. Жарты, па-вашаму, цягаць сваю шкуру па французскіх дарогах цэлага паўвека, і гэта ў наш час... Божа мой, і выцерпела ж, мілыя мае, наша спіначка і ад добрай пагоды і ад дажджу. I пякло ж нас, і смажыла, і прапалосквала! I напхалі ж мы ў гэты стары дублены мех радасці і гора, свавольства і ўсмешак, вопыту і памылак, чаго трэба і чаго не трэба, інжыру, і вінаграду, і спелых пладоў, і кіслых дзічак, і ружаў, і сучкоў, і ўсяго, што бачана, і чытана, і зведана, што ў жыцці збылося і перажылося! Усім гэтым напхана наша кайстра ўперамешку! О, як вабна ў ёй пакапацца!.. Стой, не адразу, мілы дружа! Пакапаемся заўтра. Калі я пачну сёння, дык не будзе і канца... Пакуль што возьмем да ведама, якія тавары ёсць у нас у краме. У мяне ёсць хата, жонка, чацвёра сыноў, дачка, замужам (дзякуй табе, Божа!), зяць (само сабою!), васемнаццаць унукаў, шэры асёл, сабака, шэсць курэй і свіння. Ну і багаты ж я! Надзенем акуляры, каб як мага лепш разгледзець нашы скарбы. Пералічваю я іх, па праўдзе кажучы, толькі для парадку. Здараліся войны, наведваліся салдаты, і варожыя і свае. Свіння пасоленая, асёл кульгавы, склеп выпіты, куратнік абшчыпаны. Але жонка дык у мяне ёсць, халерачка, ёсць сапраўды. Чуеце яе галасок? На такое шчасце не забудзешся: яна мая, яна мая, галубіца, гэта я яе валадар! Ах ты, стары круцель, Бруньён! Усе табе зайздросцяць... Панове, што перашкаджае? Калі хто хоча яе ўзяць... Жанчына ашчадная, працавітая, сціплая, сумленная, словам, сама дабрыня (гэта ёй не на карысць, і я, грэшны, прызнаюся, што, чым мець сем худых дабрадзейнасцей, лепш мець сыты грашок... Але будзем дабрадзейнымі, калі ўжо наканавана і такая Божая воля)... Ой і шалее яна, наша недабрачынная Марыя, поўнячы хату сваім хударлявым целам, усюды шнырыць, усюды лазіць, ные, бурчыць, балбоча, крычыць, ад склепа да гарышча, разганяючы пыл і цішыню! Вось хутка будзе трыццаць гадоў, як мы пажаніліся. Чорт яго ведае чаму! Я кахаў іншую, якая смяялася з мяне; а яна хацела мяне, які яе не хацеў. Гэтая ж была, у тыя часы, маленькая, блажэнькая чарнушка, чые жорсткія зрэнкі гатовы былі мяне з’есці жыўцом і блішчэлі, як дзве кроплі гарэлкі, якая точыць сталь. Любіла яна мяне, любіла да смерці. I так яна ўвязалася за мною (якія людзі дурныя?), што, часткова са шкадавання, часткова з-за ганарыстасці, а больш ад стомленасці, каб (добры спосаб!) адчапіцца ад гэтага наслання, я стаў (стары блазан лезе ад дожджыку ў сажалку), я стаў яе мужам. 3 той пары яна мая, дабрадзейнасць у мяне ў хаце. A яна, яна помсціць, мілая істота. За што? За тое, што любіла мяне. Яна мяне злуе; ёй ва ўсякім разе хацелася б мяне давесці да шаленства; але не на таго патрапіла: я вельмі шаную свой спакой і не настолькі дурны, каб з-за слоў крыўдзіцца хоць на грош. Ідзе дождж — няхай ідзе. Грыміць гром — спяваю на ўвесь дом. I, калі яна раве, я смяюся на ўсе зубы. А чаму ёй не раўці? Хіба я збіраюся ёй перашкаджаць, гэтай жанчыне? Я смерці ёй не жадаю. Завёў гаспадыньку — забудзься на цішыньку. Няхай сабе вядзе сваю нотку, а я буду весці сваю. Калі яна не спрабуе хутка заткнуць мне дзюбу (яна і не замахваецца, яна ведае, да чаго гэта прывяло б), няхай сабе ціўкае: у кожнага свая музыка. Зрэшты, суладна ці не ў такт гучаць нашы інструменты, мы як-ніяк выканалі пры іх дапамозе некалькі неблагіх рэчаў: дачку і чатырох малайцоў. Народ увесь моцны, добра зладжаны; я не шкадаваў матэрыялу і працы. Аднак адзіная з усяго вывадку, у кім я цалкам пазнаю сваё семя, — гэта мая круцёлка Марцінка, мая дачка, скацінка! Нямала каштавала мне мужнасці давесці яе да замужжа! Ух, нарэшце ж яна сунялася!.. Разлічваць на гэта не вельмі трэба; але зараз мая хата з краю. Даволі я яе пільнаваў і аберагаў. Цяпер майму зяцю чарга пільнаваць. Фларымон, пекар, вартуй сваю печ!.. Мы заўсёды спрачаемся, кожны раз як сустрэнемся; але ні з кім мы так не ладзім, як між сабой. Слаўная дзяўчына, разважлівая нават у сваім шаленстве, і сумленная, але толькі сумленнасцю вясёлай: таму што для яе найгоршая з заган — гэта тое, што сумнае. Працы яна не баіцца: праца — гэта барацьба; барацьба — гэта задавальненне. А яна любіць жыццё; яна ведае. што добра; як я: гэта мая кроў. Але я, відаць’, занадта расшчодрыўся, калі яе ствараў.