Кала Бруньён
Рамэн Ралан
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 159с.
Мінск 2001
Хлопчыкі мне ўдаліся не так. Маці падмяшала свайго, і цеста пракісла: з чатырох двое — багамолы, як і яна, і ў дадатак — супрацьлеглых поглядаў. Адзін увесь час трэцца сярод посных мордаў, папоў, святош; а другі — гугенот. Сам не разумею, як я выседзеў гэткіх качанят. Трэці — салдат, ваюе, бадзяецца няведама дзе. А што да чацвёртага, дык гэты — нішто, як ёсць нішто: дробны крамнік, бязлікі, як авечка; я пазяхаю пры адной думцы пра яго. Я пазнаю сваё племя толькі з відэльцам у кулаку, калі мы сядзім, усе шасцёра, за маім сталом. За сталом іх будзіць не трэба, усе працуюць дружна; і люба глянуць, калі мы, усе шэсць, увесь тузін сківіц, сядаем есці, умінаем кавалкі за абедзве шчакі і зліваем віно на самае дно.
Пасля рухомай маёмасці звернемся да хаты. Гэта таксама маё дзецішча. Я яе выбудаваў кавалак за кавалкам, і нават не раз, а тры разы, на беразе ленага Беўрона, тлустага і зялёнага, удзірванелага, поўнага травы, зямлі і гною, пры ўездзе ў прадмесце на той бок моста, што, як прылёгшая такса, мочыць трыбух у вадзе. Якраз насупраць узвышаецца ганарлівая і лёгкая вежа святога Мартына, у вышытай спаднічцы, і квяцісты партал, да якога вядуць чорныя і крутыя прыступкі Старога Рыма, быццам у рай. Мая шалупінка, мая халупінка месціцца не ля яе сцен: так што заўсёды, як з вежы заўважаць на раўніне ворага, горад запірае вароты, і вораг з’яўляецца да мяне. Хоць я і люблю пагаманіць, але без гэтых гасцей мог бы і абысціся. Часцей за ўсё я змываюся, пакідаючы ключ пад дзвярыма. Але, калі я вяртаюся, то іншы раз не знаходжу ні ключа, ні дзвярэй: усяго толькі чатыры сцяны. Тады я адбудоўваюся. Мне кажуць:
— Дурлыбіна! Ты працуеш на ворага. Кінь ты сваю нару і перабірайся ў горад. Там ты будзеш абаронены.
Я адказваю:
— Нічога! Мне і тут добра. Вядома, за тоўстымі сценамі я буду ў большай бяспецы. Але што я буду бачыць за тоўстымі сценамі? Сцены. Я высахну ад тугі. Мне патрэбна воля. Мне трэба, каб я мог развеяцца на беразе майго Беўрона і, калі я не працую, глядзець з майго садзіка на водбліскі ў ціхай вадзе, на кругі, якія па яе гладзі выікваюць рыбы, на калматую траву, што варушыцна на дне, вудзіць, паласкаць свае анучы і апаражняць свой гаршчок. I потым, як-ніяк, я тут жыў заўсёды; пераязджаць позна. Горш не будзе, як са мною было. Хату, вы кажаце, зноў разбураць? Магчыма. Мілыя мае, я і не прэтэндую на тое, каб будавацца на вякі вечныя. Але раз я куды ўбіты, мяне не так ужо лёгка выцягнуць, далібог! Я адбудоўваўся два разы, адбудуюся і дзесяць разоў. He тое каб я меў ад гэтага задавальненне. Але мне было б у дзесяць разоў сумней перасяляцца. Я быў бы як цела без скуры. Вы мне прапануеце іншую, прыгажэйшую, бялейшую, навейшую? Яна ж на мне сядзела б мяшком або лопнула. He, я аддаю перавагу сваёй...
Дык вось, пералічым: жонка, дзеці, хата; ці ўсе свае ўладанні я абышоў? Застаецца яшчэ самае лепшае, я яго збярог на закуску, застаецца маё рамяство. Я з брацтва святой Ганны, сталяр. Я нашу на пахаваннях і ў працэсіях дрэўка, аздобленае цыркулем на ліры, а на ім Божая бабулька вучыць чытаць сваю дачушку, благадатную Марыю, малюсенькае дзеўчанё. Узброены сякеркай, долатам і стамескай, з фуганкам у руках, я царую за маім варштатам над дубам вузлаватым, над клёнам блішчатым. Што я з іх здабуду? Гэта ў залежнасці ад майго жадання... і ад чужога кашалька. Колькі ў іх дрэмле формаў, затоеных і скрытых! Каб разбудзіць сонную прыгажуню, трэба толькі, як яе каханаму, пранікнуць у драўляную глыбіню. Але краса, якую я здабываю рубанкам, не крыўляка. He якой-небудзь сухарлявай Дыяне, без пераду і зада, не любому з гэтых італьянцаў, я аддаю перавагу бургундскай мэблі, са смуглым налётам, камлюкаватай, сакавітай, абцяжанай пладамі, як вінаградны куст, гэткі пузаты баул ці разная шафа, у аскомістым гусце мэтра Гюга Самбена3. Я апранаю дамы філёнгамі, разьбой. Я разгортваю колцы вітых лесвіц; і, нібы яблыкі са шпалеры, я вырошчваю са сцен раскошную і важкую мэблю, створаную якраз дзеля таго месца, дзе я яе прышчапіў. Але найлепшыя ласункі — гэта калі я магу занатаваць на паперы тое, што смяецца ў маім уяўленні, які-небудзь рух, жэст, выгін спіны, акругласць грудзей, квяцісты завіток, гірлянду, гратэск, ці калі ў мяне злоўлены на ляту і прыбіты да дошкі які-небудзь падарожнік са сваёю мордай. Гэта я стварыў (і гэта вянец усіх маіх клопатаў), на ўцеху сабе і кюрэ4, лаўкі ў манрэальскай царкве, дзе двое гараджан весела чокаюцца за сталом, над збаном, а два раз’юшаныя львы равуць ад злосці ў спрэчцы за косці.
Папрацаваўшы, выпіць; выпіўшы, папрацаваць,— проста цуд, а не жыццё! Я на кожным кроку сустракаю дзівакоў, якія бурчаць. Яны кажуць, што знайшоў я, маўляў, час для спеваў, што пара цяпер змрочная... He бывае змрочнай пары. Бываюць толькі змрочныя людзі. Я, дзякуй Богу, не з іх ліку. Адзін аднаго рабуюць? Адзін аднаго рэжуць? Заўсёды будзе так. Даю адсекчы сабе руку, што праз чатырыста гадоў нашы праўнукі будуць з такім жа азвярэннем дзерці адзін з аднаго скуру і грызці адзін аднаму насы. Я не кажу, што яны не вынайдуць сорак новых спосабаў рабіць гэта лепш за нас. Але я перакананы, што яны не прыдумаюць новага спосабу піць, і бажуся, што лепш за мяне яны піць не навучацца. Адкуль ведаць, што яны будуць вычаўпляць, гэтыя прайдзісветы, праз чатырыста гадоў? Магчыма, дзякуючы траве медонскага кюрэ5, цудадзейнаму Пантагруэліёну, яны змогуць наведваць ваколіцы Месяца, кузню перуноў і заслоны дажджоў, сяліцца на нябёсах, піць-гуляць з багамі... Што ж, я накіруюся туды разам з імі. Яны ж маё семя, з маіх жа вантробаў племя. Пладзіцеся, галубочкі! Але маё месца —
больш надзейнае. Хто заручыцца перада мною, што праз чатыры стагоддзі віно будзе такое ж добрае?
Жонка мяне папракае, што я залішне люблю гульнуць. Я не грэбую нічым. Я люблю ўсё добрае: добры стол, добрае віно, слаўныя, мясістыя радасці і тыя, пяшчотнаскурыя, салодкія і аксамітныя, якія зазнаеш у думках, боскае гультайства, калі чаго толькі не робіш! (тут ты валадар свету, юны, прыгожы, пераможны, ты пераўтвараеш зямлю, ты чуеш, як расце трава, ты размаўляеш з дрэвамі, звярамі і багамі) — і цябе, стары дружа, цябе, які не здрадзіць, мой сябра, мой Ахат6, мой плён!.. Як хораша стаяць з інструментам у руках ля варштата, пілаваць, стругаць, свідраваць, часаць, калоць, дзяўбці, скрэбці, драбніць, крышыць цудоўнае і моцнае рэчыва, якое супраціўляецца і ўступае, мяккі і тлусты арэшнік, які трымціць пад рукамі, быццам хрыбет русалкі, ружовыя і белыя целы, смуглыя і залацістыя целы наідых дуброўных німфаў, пазбаўленыя свайго покрыва, вычасаныя сякерай! Радасць надзейнай рукі, кемлівых пальцаў, тоўстых пальцаў, з якіх вынікае далікатны твор мастацтва! Радасць розуму, што кіруе сіламі зямлі, што адлюстроўвае ў дрэве, у жалезе і ў камені стройнае дзівацтва сваёй высакароднай фантазіі! Я пачуваюся манархам хімерычнага царства. Маё поле аддае мне сваю плоць, мой вінаграднік — сваю кроў. Духі раслінных сокаў вырошчваюць для майго мастацтва, расцягваюць, узбуйняюць, акругліваюць і глянцуюць прыгожыя целы дрэў, якія мне лашчыць. Mae рукі — паслухмяныя работнікі, якімі кіруе мой старэйшы памагаты, мой стары мозг, сам мне падначалены, ён ладзіць гульню, тоесную маім марам. Ці служылі каму-небудзь лепш, чым мне? Ну чым я не царок? Хіба я не магу выпіць за маё здароўе? I не забудземся таксама (я не цярплю няўдзячнасці) на здароўе маіх доблесных падданых. Благаславёны дзень, калі я з’явіўся на свет! Колькі на гэтай круглай штуковіне дзіўных рэчаў, якія радуюць вока і наталяюць смак! Святы Божа, якое цудоўнае жыццё! Як бы я ні аб’ядаўся, я век галодны, мяне нудзіць; я, відаць, хворы; у мяне так і цякуць слінкі, як толькі ўбачу накрыты стол зямлі і сонца...
Але я і расхваліўся, панове: сонца сканала; стаяць халады. Гэты свавольнік мароз залез нават сюды. Пяро спатыкаецца ў маіх акалелых пальцах. Госпадзі памілуй, у шклянцы ў мяне ўтварыўся лядзяк, і нос у мяне пабялеў: ненавісны колер, нябожчыцкі! He цярплю нічога бледнага. Ану, страпянемся! Званы ў святога Мартына звоняць і заліваюцца. Сёння Грамніцы... «Зіма альбо заканчваецца, альбо сіл набіраецца...» Ліхадзейка! Яна сіл набіраецца. Дык зробім гэтак, як яна. Выйдзем на вуліцу сустрэцца з ёю твар у твар...
Слаўны мароз! Сотні іголак паколваюць мне шчокі. Вецер, вылятаючы з-за вугла, хапае мяне за бараду. Я сагрэўся. Дзякуй
табе, Божа, румянак мой зноў зайграў... Люблю слухаць, як у мяне пад нагамі звініць зацвярдзелая зямля. Я пачуваю сябе зноў малайцом. Чаму гэта ва ўсіх такі маркотны выгляд, няветлы?..
— Ану, весялей, весялей, суседка! Хто вас пакрыўдзіў? Свавольнік вецер, які задзірае вам падол? Ён мае рацыю, ён малады; мне б яго маладосць! Ён ведае, за што куснуць, хітруга, ласун, ведае смачныя кавалачкі. Што зробіш, кумка, кожны хоча жыць... Ды куды ж вы бежыце гэтак, быццам вас чэрні падганяюць? На абедню? Усхвалім Бога! Ён заўсёды асіліць нячысціка. Хто плача — рассмяецца, азяблы — апячэцца... А, вось і вы рассмяяліся? Вельмі добра... А я куды бягу? На абедню, як і вы. Але толькі не на царкоўную. На палявую абедню.
Найперш я заходжу да дачкі, забраць сваю маленькую Гладзі. Мы штодня гуляем разам. Гэта мая найлепшая сяброўка, мая маленькая авечка, маё жабянятка-страканятка. Ёй ужо шосты год — жвавейшая за мышку, хітрэйшая за лісічку. Як толькі згледзіць мяне, бяжыць насустрач. Яна ведае, што ў мяне заўсёды цэлы мех баечак. Яна іх любіць гэтак, як і я. Я бяру яе за руку.
— Ідзем, малеча, ідзем сустракаць жаваранка.
— Жаваранка?
— Сёння Грамніцы. Хіба ты не ведаеш, што ў гэты дзень ён да нас вяртаецца з нябёсаў?
— А што ён там рабіў?
— Здабываў для нас агонь.
— Агонь?
— Той самы, ад якога светла, ад якога кіпіць зямная каструлька.
— Дык агонь адлятаў?
— Ну так, на Усіх Святых. Кожны год, у лістападзе, ён адлятае грэць нябесныя зоркі.
— Як жа ён вяртаецца?
— Па яго адпраўляюцца тры птушачкі.
— Раскажы...
Яна дробненька перабірае ножкамі па дарозе. Цёпла захінутая ў белую шарсцяную душагрэйку, у блакітным каптуры, яна падобная да сінічкі. Холаду яна не баіцца; але шчочкі ў яе расчырванеліся, як яблыкі, а храпка-носік цячэ ў тры ручайкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
