КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Я багаты. Кожная аповесць — каравэла, якая прывозіць з Індыі ці Берберыі каштоўныя металы, старыя віны ў мяхах, дзіўных звяроў, палонных рабоў... што за малайцы! Якія грудзі! Якія клубы! Усё гэта маё. Царствы жылі. раслі і паміралі на забаву мне... Што гэта за карнавал такі? Я быццам станаўлюся па чарзе кожнай з гэтых масак. Я залажу ў іхнюю скуру; увасабляюся ў іхняе цела, у іхнія захапленні; і скачу. Пры гэтым я і балетмайстар, я дырыжырую музыкай, я стары Плутарх; гэта я, і не інакш, гэта я напісаў (якая ж мне шчаслівая думка прыйшла!) усе гэтыя байкі... Якая асалода адчуваць, як музыка слоў і рытміка фраз, кружачы і смеючыся, нясуць цябе на прастор, вольнага ад цялесных кайданоў, ад пакут, ад старасці!.. Дух — гэта ж Гасподзь Бог! Хвала Святому Духу! Іншы раз, спыніўшыся пасярод апавядання, я прысачыняю канец; потым параўноўваю народжанае маёй фантазіяй з тым, што створана жыццём ці мастацтвам. Калі яго стварала мастацтва, я нярэдка разгадваю загадку: дык я ж стары ліс, ведаю ўсялякія хітрасці і пасміхаюся ў бараду, што іх пранюхаў. Але калі стварала жыццё, я часам памыляюся. Яно хітрэйшае за нас, і яго выдумкі мудрэйшыя за нашы. Во ўжо буяная асоба!.. I толькі ў адным яно ніколі не разнастаіць сваё апавяданне: гэта калі трэба паставіць кропку. Войны, любоўныя захапленні, вясёлыя жарты — усё заканчваецца вядомым вам скачком туды, у яму. Тут яно паўтараецца кожны раз. Быццам капрызнае дзіця, якое, нагуляўшыся, ломіць свае цацкі. Я тут, я крычу яму: «Грубае стварэнне, ды пакінь жа мне яе!» Адбіраю... Позна! Цацка зламана... I мне прыемна бывае люляць, як робіць Гладзі, абломкі маёй лялькі. I гэтая смерць, што ўзнікае, як бой гадзінніка, пры кожным абарачэнні стрэлкі, набывае прыгажосць прыпеву. Званіце, званы, гудзі, перазвон: дзінь-дзінь-дон! «Я — Кір, які заваяваў Азію, валадар персаў, і я прашу цябе, дружа, не зайздросць гэтай жмені зямлі, што прыкрывае маё беднае цела...» Я перачытваю гэтую эпітафію, стоячы побач з Аляксандрам, які калоціцца ў плоці сваёй, гатовай яго пакінуць, бо яму чуцен ужо ўласны яго голас, што падымаецца з-пад зямлі. О Кір, Аляксандр, наколькі вы мне бліжэйшыя, калі я бачу вас мёртвымі! Бачу я іх ці гэта мне сніцца?.. Я шчыпаю сябе, кажу: «Эй, Кала, ты не спіш?» Тады я бяру са століка, каля ложка, абодва медалі (я іх адкапаў у сябе на вінаградніку ў мінулым годзе), валасатага Камода, апранутага Геркулесам, і Крыспіну Аўгусту, з тлустым падбародкам, з драпежным носам. Я кажу: «Я не сплю, вочы мае адкрытыя, я трымаю Рым на далоні...» Як прыемна бывае акунацца ў развагі маральнага парадку, спрачацца з самім сабою, пераглядаць нанова сусветныя пытанні, вырашаныя сілаю, пераходзіць цераз Рубікон... не, заставацца на беразе... пераходзіць нам ці не? Змагацца з Брутам ці з Цэзарам, згаджацца з ім, потым не згаджацца, ды яшчэ так красамоўна, і да таго заблытвацца, што пад канец забываешся цалкам, на чыім ты баку! Гэта цікавей за ўсё: ты ўвесь перапоўнены тэмай, выбухаеш прамовамі, даказваеш, вось-вось дакажаш, адказваеш, пярэчыш; грудзі да грудзей, выпад, узмах, ну давай, адбівай!.. A ў рэшце рэшт ты і праткнуты... Быць пабітым самім сабою! Гэта ўжо крыўдна... Вінаваты Плутарх. У яго такі залаты стыль, і ён так лагодна гаворыць вам: «Мілы мой дружа», што заўсёды бываеш адной з ім думкі; а ў яго іх столькі, колькі саміх апавяданняў. Словам, з усіх ягоных герояў я кожны раз аддаю перавагу таму, пра якога толькі што прачытаў. Ды і самі яны, як і мы, усе падначалены адной гераіні, запрэжаныя ў яе калясніцу... Трыумфы Пампея, што вы ў параўнанні з гэтым? Яна кіруе гісторыяй. Я разумею Фартуну, чыё кола круціцца, круціцца і ніколі не знаходзіцца «ў адным становішчы, нібы месяц», як кажа ў Сафокла рагач Менелай. I гэта вельмі суцяшальна, раз яна такая свавольніца,— асабліва для тых, хто не выйшаў з-пад маладзіка. Іншы раз я кажу сабе: «Паслухай, Бруньён, мой дружа, і дзеля якога чорта ты ўсім гэтым цікавішся? Што табе да яе, скажы ты мне, калі ласка, да рымскай славы? Ці да дзівацтваў усіх гэтых вялікіх разбойнікаў? 3 цябе хопіць і тваіх, яны табе па росту. Відаць, пусты ты чалавек, калі займаешся заганамі і нягодамі людзей, якія памерлі тысячу васемсот гадоў таму! Бо ўжо, мілы ты мой (гэта прапаведуе пан Бруньён, прыстойны, паважны кламсійскі мешчанін), згадзіся сам: твой Цэзар, твой Антоній і шлюха іх Клеа48, твае персідскія цары, якія рэжуць родных сыноў і жэняцца з роднымі дочкамі,— сапраўдныя прахвосты. Яны памерлі; гэта лепшае з усяго, што яны зрабілі за ўсё сваё жыццё. Пакінь іхні прах у спакоі. Як гэта можа дарослы чалавек мець асалоду ад такіх вар’яцтваў? Паглядзі на свайго Аляксандра, хіба цябе не абурае, калі на пахаванне Гефестыёна, свайго прыгожанькага любімчыка, ён траціць скарбы цэлага народа? Добра б яшчэ забіваць! Чалавечае племя — дробнае семя. Але раскідацца грашамі! Адразу відаць, што гэтыя пачвары не самі іх здабывалі. I ты лічыш гэта цікавым? Ты вылупляеш вочы, ты трыумфуеш, быццам гэтыя манеты ты раздаў сам! Калі б ты іх раздаў, ты быў бы дурань. 1 ты вялікі дурань, раз цябе радуюць дурасці, якія ўчынілі іншыя, а не ты сам». Я адказваю: «Бруньён, залатыя твае словы, ты заўсёды маеш рацыю. А я ўсё ж даў бы сябе адлупцаваць дзеля ўсіх гэтых дурнотаў, і ўсё ж у гэтых ценях, бесцялесных ужо дзве тысячы гадоў, больш крыві, чым у жывых. Я іх ведаю, і я іх люблю. Калі б Аляксандр праслязіўся нада мною, як над Клітам, я з радасцю даў бы яму забіць і сябе. У мяне горла сціскаецца, калі я бачу, як Цэзар у сенаце кідаецца сярод кінжалаў, нібы звер, зацкаваны сабакамі і лоўчымі. Я стаю, разявіўшы рот, калі міма плыве Клеапатра ў сваёй залатой ладдзі, пасярод нерэід, прыхіленых да снасцяў, і прыгожых маленькіх пажаў, голых, як амуры; і я надзімаю свой доўгі нос, удыхаючы духмяны вецер. Я плачу, як цялё, калі пад канец Антонія, скрываўленага, паміраючага, звязанага, падымае на канаце ягоная прыгажуня, нахіліўшыся з вежавага акна, і цягне да сябе з усіх сіл (толькі б... ён такі цяжкі... толькі б яна яго не выпусціла!) няшчаснага, які распасцірае да яе рукі...» Што гэтак хвалюе мяне, што гэтак яднае мяне з імі, як з роднымі? А тое, што яны мне родныя, яны — я, яны — Чалавек. Як мне шкада абяздоленых бедалагаў, якім незнаёма асалода ад кніг! Ёсць жа такія, што пагардліва ставяцца да мінулага і задавольваюцца толькі сучаснасцю. Дурнейшыя за дурных качанят далей ад уласнага носа бачыць хочуць наўрад! Так, сучаснасць — гэта добра. Але ўсё добрае, каб яго чорт узяў, я заграбаю абедзвюма рукамі і не моршчуся перад накрытым сталом. Вы на яго не паклёпнічалі б, калі б пакаштавалі самі. Ці, сябры мае, у вас дрэнны страўнік. Зразумела, тое, што абняў, трымаеш у абдымках. Але вы і абдымаць не ўмееце, і каханка ваша худая. Смачна і мала, у гэтым смаку мала. Я люблю многа і смачна... Задавальняцца сучаснасцю можна было, сябры мае, у часы старога Адама, які хадзіў галышом, не маючы вопраткі, і. ніколі нічога не бачыўшы, толькі і мог любіць сваё рабро. Але мы, хто меў шчасце з’явіцца пасля яго ў поўнай хаце, у якую нашы бацькі, дзяды і прадзеды паскідвалі і нагрувасцілі ўсё тое, што яны назапасілі, мы былі б дурныя вельмі, калі б спалілі свае засекі, пад маркай таго, што наша зямля родзіць сама, без усялякай апекі!.. Стары Адам быў дзіця! Гэта я — стары Адам: таму што я той жа чалавек і за гэты час вырас. Мы адно з ім дрэва, але толькі я вышэйшы. Кожны ўзмах сякеры, які адцінае адну з галін, аддаецца ў маёй лістоце. Гора і радасць свету — мае. Калі хто пакутуе — мне баліць; калі хто шчаслівы — я смяюся. I яшчэ выразней, чым у жыцці, я адчуваю ў кнігах гэтае братэрства, якое нас лучыць, усіх нас, і тарбаносцаў і венцаносцаў; бо і ад тых і ад другіх нічога не застаецца, апрача попелу ды полымя, якое, увабраўшы ў сябе лепшае, што ёсць у нашых душах, уздымаецца ў неба, адзінае і разнастайнае, апяваючы незлічонымі языкамі сваіх крывавых вуснаў славу ўсемагутнага... Так я мару ў сябе на гарышчы. Вецер сціхае. Гасне святло. Снег шамаціць крылом па акне. Крадзецца цень. У вачах у мяне мутнее. Я нахіляюся да кнігі і сачу за апавяданнем, якое знікае ў цемры. Я ваджу носам па паперы: як сабака па следзе, я ўдыхаю чалавечы пах. Ноч насоўваецца. Надышла ноч. Мая дзічына выслізгвае і мчыцца прэч. Тады я спыняюся пасярод лесу і з сэрцам, гатовым выскачыць з грудзей ад пагоні, прыслухоўваюся да слабеючага гуку. Каб лепш бачыць упоцемку, я закрываю вочы. Я мару, лежачы на ложку, і не варушуся. Я не сплю, я перабіраю свае думкі; часам гляджу на неба, у акно. Калі я працягваю руку, я дакранаюся да шыбы; я бачу эбенавы купал, перакрэслены крывавай кропляй знічкі... Яшчэ і яшчэ... Вогненны дождж азарае лістападаўскую ноч... I мне прыгадваецца камета Цэзара. Магчыма, гэта яго кроў бруіцца ў небе... Зноў светла. Я ўсё яшчэ мару. Нядзеля. Спяваюць званы. Мая фантазія сп’янела ад іх гулу. Яна запаўняе ўсю хату, ад склепа да гарышча. Яна ўсыпае кнігу (ах, бедны Паяр!) маімі надпісамі. Мой пакой напоўнены грукатам калясніц, звонам труб, конскім іржаннем і шумам войскаў. Шыбы дрыжаць, у вушах у мяне звініць, сэрца калоціцца, я зараз крыкну: — Ave, Caesar, imperator!* А мой зяць Фларымон, які зайшоў мяне праведаць, глядзіць у акенца, шумна пазяхае і кажа: — Сёння на вуліцы хоць бы кот! ГЛАВА ЧАТЫРНАЦЦАТАЯ Кароль п’е Мартынаў дзень (11 лістапада) Сёння з ранку паўсюль была нейкая дзіўная пяшчота. Яна праносілася ў паветры, цёплая, як ласка атласнай скуры. Яна лашчылася да вас, як пушыстая кошка. Яна сцякала па акне, як залаты мускат. Неба прыўзняло сваё воблачнае павека і блакітным, спакойным вокам глядзела на мяне; а на даху ў мяне смяяўся светла-русы сонечны прамень. Я адчуваў сябе млявым, стары дурань, і летуценным, як юнак. (Я перастаў старэць, я маладзею; калі так будзе і далей, я хутка ператваруся ў хлапчука.) Дык вось, сэрца маё было перапоўнена хімерычнымі чаканнямі, быццам у добрага Ражэ, які пазірае на Альсіну. Я на ўсё глядзеў расчуленым позіркам. Я ў гэты дзень не пакрыўдзіў бы мухі. Я спустошыў запас маіх былых свавольстваў. * Прывітанне табе. Цэзар, імператар! (jay.) I вось калі мне здавалася, што я адзін: я раптам убачыў Марціну, якая сядзела ў кутку. Я не заўважыў, як яна ўвайшла. Насуперак сваёй завядзёнцы, яна нічога мне не сказала; яна ўселася з рукадзеллем у руках і на мяне не глядзела. У мяне была патрэба падзяліцца з іншымі маім шчаслівым настроем. I я сказаў наўздагад (каб завязаць размову, усё падыходзіць):