КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Марціна сказала: — Той, што застаўся, нічуць не прыгажэйшы. — Ну, гэтая птушка можа быць пачварная, колькі ёй трэба! Мне ўсё роўна. Я яе не бачу. Калядная куцця На змазаных завесах круціцца год. Дзверы зачыняюцца і адчыняюцца зноў. Як згорнутая тканіна, падаюць дні ў аксамітны куфэрак начэй. Яны ўваходзяць з аднаго боку, выходзяць з другога і, з дня святой Люцыі ўжо не такія куртатыя, вырастаюць на блышыны скок. На мяне ўжо пазірае ў шчылінку Новы год. ■Седзячы пад навесам вялікага каміна ў калядную ноч, я бачу, нібы са дна калодзежа, зорнае неба над сабою, яго павекі мігатлівыя, яго сардэчкі дрыгатлівыя; і я чую, як налятаюць званы і ў роўным паветры махаюць, махаюць, звонячы да паўночнай абедні. Я рады, што ён нарадзіўся, дзіцянё, у гэты начны час, у гэты самы цёмны час, калі свет быццам заканчваецца. Яго галасок спявае: «О дзень, ты вернешся! Ужо ты надыходзіш. Ты блізкі, Новы год!» I Надзея сваімі цёплымі крыламі накрывае ледзяную зімовую ноч і робіць яе пяшчотнай. Ва ўсёй хаце я адзін; дзеці мае ў царкве; гэта першы раз, што я не пайшоў туды. Я застаўся дома з маім сабакам Сітронам і шэрым кацяняткам Патапонам. Мы з імі марым і глядзім, як агонь ліжа камін. Я ўспамінаю сённяшні вечар. Толькі што вакол мяне сядзеў увесь мой вывадак; я расказваў Гладзі, якая лыпала вочкамі, старыя казкі, і пра фей, і пра Качанятка, і пра Абшчыпанае куранятка, і пра хлопчыка, як ён стаў багацеем, прадаўшы пеўня возчыкам, якія ехалі на калясках грузіць дзень. Нам было вельмі весела. Астатнія слухалі і смяяліся, і кожны што-небудзь дадаваў. Часам усе змаўкалі і слухалі, як кіпіць вада, як патрэскваюць дровы, як белыя камячкі б’юць у шкло, як точыць цвыркун сваё дупло. Ах, слаўныя зімовыя ночы, цішыня, цяпло згуртаванай чародкі, мроі позніх гадзін, калі дух блукае то тут, то там, але ведае гэта сам, і калі блытае вехі, дык толькі для пацехі... I вось я падводжу рахунак за цэлы год і бачу, што за паўгода я страціў усё: жонку, хату, грошы і ногі. Але што больш за ўсё забаўнае, дык гэта тое, што ў выніку я аказаўся такі ж багаты, як і раней! Вы кажаце, у мяне нічога больш няма? Так, несці мне няма чаго. Што ж, я разгрузіўся! I ніколі яшчэ я не пачуваў сябе такім свежым, такім вольным, ніколі мне так лёгка не плавалася на хвалях маёй фантазіі... А калі б мне сказалі ў мінулым годзе, што я так весела сустрэну бяду! Ці не я кляўся і бажыўся, што хачу да канца сваіх дзён заставацца гаспадаром у сябе, гаспадаром самога сябе, незалежным, не быць у даўгу ні перад кім за тое, што вып’ю ці з’ем, і нікому не рабіць справаздачу за тое, што я выкінуў тое і тое! Чалавек — плануе... А паглядзіш — усё ідзе зусім не так, як таго ён чакае; і гэта найлепшы ход. I потым па сутнасці чалавек — слаўная жывёліна. Усё яму пад сілу. Ён аднолькава хораша зжываецца і з радасцю, і з горам, і з абжорствам, і з голадам. Дайце яму чатыры нагі ці адыміце абедзве, зрабіце яго глухім, сляпым, нямым, ён ухітрыцца прыстасавацца і нейкім чынам, сам сабе, бачыць, чуць і гаварыць. Ён нібы воск, які можна расцягваць і сціскаць; душа плавіць яго на сваім агні. I радасна адчуваць, што валодаеш гэтай гнуткасцю духу і цягліц, што можаш, калі трэба, быць рыбай у вадзе, птушкай у паветры, у агні саламандрай, а на зямлі чалавекам, які весела змагаецца з чатырма стыхіямі. Вось таму, чым больш ты згубіў, тым ты багацейшы: бо дух стварае, чаго яму не хапае; густое дрэва, калі абрэзаць лішнія галіны, толькі вышэй расце. Чым менш у мяне, тым сам я большы... Поўнач. Б’е гадзіннік... Нарадзілася дзіўнае дзіця... Я спяваю калядную песню... Іграй, жалейка, звіні, валынка, Які ен цудоўны, які ён мілы... Мяне хіліць дрымота, я засынаю, добра ўсеўшыся, каб не зваліцца ў агонь... Нарадзіўся... Іграй, жалейка, звіці. вясёлая валынка... Месія маленькі нарадзіўся. Чым хто бяднейшы, тым большы ён... Вадохрышча А ўсё ж я спрытнюга! Чым я бяднейшы, тым больш у мяне дабра. I я гэта вельмі добра ведаю. Я знайшоў спосаб быць багатым, нічога не маючы, чужым дабром. У мяне ёсць улада і ніякіх абавязкаў. Што гэта распавядаюць пра старых бацькоў, быццам, усё раздаўшы, усё раздарыўшы няўдзячным дзецям, кашулю і порткі, яны застаюцца пакінутымі, закінутымі і толькі і бачаць, як усе вачамі штурхаюць іх у магілу? Гэта проста байкі. Ніколі, далібог, мяне так не любілі, так не песцілі, як у маёй беднасці. Гэта таму, што я не такі дурань, каб усё раздаць, нічога сабе не пакінуўшы. Хіба дорыцца толькі кашалёк? Я, усё раздарыўшы, захоўваю лепшае, захоўваю маю весялосць, усю тую жыццярадаснасць і хітрасць, усю тую шалапутную мудрасць і мудрае шалапуцтва, што я назапасіў за паўвеку бадзянняў уздоўж і ўпоперак жыцця. А запас яшчэ далёка не вычарпаны. I ён адкрыты для ўсіх; няхай усе з яго чэрпаюць! Хіба гэта нічога не варта? Калі я бяру ў сваіх дзяцей, дык і ім я даю; і мы ў разліку. A калі здараецца, што адзін дае крыху менш, чым другі, дык любоў дапаўняе, што патрэбна; і заўсёды ўсё абыходзіцца нядрэнна. Хто хоча паглядзець на караля без каралеўства, на Іаана беззямельнага, на шчасліўчыка, хто хоча паглядзець на Бруньёна Гальскага, няхай палюбуецца, як я сёння сяджу на троне, узначальваючы шумны баль! Сёння Вадохрышча. Удзень па нашай вуліцы прайшлі цары-вешчуны і іхняя світа: усё як трэба, белы статак, шэсць пастушкоў і шэсць пастушак, якія спявалі на ўвесь рот; a сабакі брахалі з-пад варот. I вось вечарам мы сядзім за сталом, усе мае дзеці і дзеці маіх дзяцей. Гэта будзе трыццаць чалавек, усёй раднёю, лічачы са мною. I ўсе трыццаць крычаць разам: — Кароль п’е! Кароль — гэта я. На галаве ў мяне карона, пірожная форма. А каралева мая — Марціна; як у Святым Пісанні, я ўзяў за жонку ўласную дачку. Кожны раз, калі я падношу да вуснаў шклянку, мяне вітаюць, я смяюся, даўлюся; але, хоць і давячыся, глытаю ўсё да кроплі. Мая каралева таксама п’е і, раскрыўшы грудзі, поіць з чырвонага саска свайго чырвонага сысунка, апошняга з маіх унукаў, які раве, ссе, слініць і паказвае голы зад. Сабака пад сталом цяўкае і хлебча з міскі замест кіскі. А кіска, муркаючы, спіна дугою, уцякае з косткай, кінутай мною. I я думаю (услых: я не люблю думаць моўчкі): — Жыццё цудоўнае! Сябры мае! Адно толькі дрэнна: кароткае. Ах, як хацелася б, каб чым больш! Вы скажаце: «Чаго бурчаць! Хіба твая доля была дрэнная!» Вядома, так. Але лепш дзве. I адкуль ведаць? Мабыць, калі я папрашу пад шумок, мне і дадуць яшчэ разок... Але сумна ад таго, што я вось тут, а дзе добрыя хлопцы, якіх я знаў калісьці? Божа, які мімалётны час, і людзі таксама! Дзе кароль Генрых і добры герцаг Людовік?.. I я пускаюся, па дарогах былых часоў, збіраць завялыя кветкі ўспамінаў; і я расказваю, я расказваю, не стамляючыся і паўтараючыся. Дзеці мне не перашкаджаюць; і калі я не магу падабраць слова ці блытаюся, яны мне падказваюць канец аповесці; і я абуджаюся ад мрояў пад іхнімі хітрьімі позіркамі. — Што, дзед? — кажуць яны мне.— Добра было жыць у дваццаць гадоў. У жанчын, у тыя часы, грудзі былі прыгажэйшыя і паўнейшыя; а ў мужчын сэрца было там, дзе трэба, і іншае таксама. Трэба было бачыць караля Генрыха і яго сябра, герцага Людовіка! Цяпер з такога дрэва людзей ужо не вырабляюць... Я адказваю: — Вам смешна, гарэзам? Гэта добра, пасмяяцца карысна. Што вы думаеце, я не такі дурань, каб лічыць, што ў нас неўраджай на вінаград і на дужьгх людзей, каб яго сабраць. Я ведаю вельмі добра, што на змену аднаму з тых, хто пайшоў ад нас, прыходзяць трое і што лес, з якога вычэсваюць гальскіх малойчыкаў, расце ўсё такі ж часты, прамы і пышны. Але вырабляюць з яго ўжо не ранейшых. Тысячы і тысячы локцяў насячы, ніколі, ніколі не атрымаеш Генрыха, майго караля, ці майго Людовіка. А іх жа я і любіў... Хопіць, хопіць, Кала, няма чаго размякаць! Слёзы на вачах? Ты што, стары дурань, уздумаў шкадаваць, што не можаш да канца сваіх дзён перажоўваць усё той жа кавалак? Віно, кажаш, не ранейшае? Яно ад гэтага не горшае. Вып’ем! Няхай жыве кароль, ён п’е штогод! Няхай жыве яго піток-народ!.. I потым, кажучы шчыра, дзеці мае, прызнаюся вам: добры кароль, вядома, добры; але лепшы кароль — я сам. Дык будзем жа свабоднымі, французскі народ высакародны, а нашых паноў няхай чорт возьме! Мая зямля ды я — адно з адным у любові ўзаемныя, адно аднаму патрэбныя і прыемныя. А навошта мне цар нябесны ці зямны? Мне не трэба трона ні тут, ні там. Кожнаму сваё месца пад сонцам, кожнаму свой цень! Кожнаму свой кавалак зямлі ды рукі, каб яго ўскопваць! Нічога іншага мы не патрабуем. I калі б да мяне прыйшоў кароль, я б яму сказаў: «Ты мой госць. За тваё здароўе! Сядай сюды. Сваячок, усе каралі аднолькавыя. Кожны француз нарадзіўся каралём. Тут я гаспадар, і тут мой дом». «Як,— сказаў брат Жан,— вы таксама рыфмуеце? Бачыць Бог, я зарыфмую, як і ўсе іншыя, я гэта адчуваю; пачакайце, і прашу мне дараваць. калі рыфмаваць я буду не красамоўна...» Пантагруэль, V, 46 ЗАЎВАП БРУНЬЁНАВА ЎНУКА* Я задумаў гэтую гальскую паэму ў красавіку— маі 1913 года. Называлася яна тады «Кароль п’е», ці «Жывы курылка». Mary сказаць, што я быў ёю проста апантаны; і мой зварот «Да чытача» ў маі 1914 года не проста жарт: дзед Кала казаў, я сам сабе не належаў. Я пасяліўся сярод палёў, зусім адзін, каля вінаградніку. Чорная лаза распускалася. Цвіў бэз. Дух мой таксама. Я быў увесь напоўнены жыццём зямлі і ўсяго жывога. Ува мне бруіліся крыніцы, падобныя да тых мутных і бурных водаў свежых, цяжкіх ад перагною, якія бурлілі вакол мяне ў лугах. Я смяяўся, калі пісаў. Дзень пралятаў вельмі хутка. Кожную раніцу я сустракаў, як Кала, пад птушыным дрэвам; я шалеў ад песень абуджанага жыцця. Але я паплаціўся, за ўсё даводзіцца плаціць,— і гэта справядліва: Я не таргуюся з-за сваіх даўгоў. Тыдні, месяцы амаль суцэльнай бяссонніцы. Перапынак на паўдарозе, на «Смерці старой». Потым раптам хвароба здалася, запруды прарваліся. Ў разгары лета кніга была закончана. Потым, у пачатку 1914 года, я звярнуўся з прапановай надрукаваць «Кала» да «Рэвю дэ Пары», якая была часткова і маім домам, з’яўляючыся домам маіх сяброў Гандэракса і Лавіса; гэты апошні выступаў як галоўны мой прыхільнік у Французскай акадэміі, калі разыгрываліся баі з-за літаратурнай прэміі, якая была потым прысуджана «Жан-Крыстофу», якраз у тыя вясеннія месяцы 1913 года, калі я быў заняты «Кала». Але, на маё здзіўленне. мой стары настаўнік аказаўся вельмі збянтэжаны ад вольнасці гэтага твора. Ен не адважваўся прадставіць непачцівага Кала сваёй важнай аўдыторыі. Асабліва папохалі гэтага вальнадумца эпізоды з кюрэ. Я нібы з аблокаў зваліўся. У нашых краях кюрэ не хварэлі на сціпласць: яны смела гаварылі, не запінаючыся, на той сакавітай мове. на якой мае дзяды Кала і Паяр вялі гутаркі са сваім Шамаем. Калі мой прадзед, брэўскі натарыус, накіраваўся аднойчы ў невялікае падарожжа па Францыі, каб праверыць у Тулузе адно слова ў «Цэнтурыях» Настрадамуса (я калі-небудзь паведаю гэтую камічную эпапею), дык гэты стары якабінец, што браў некалі Бастылію і атрымаў ад Фушэ, у Кламсі, тытул «Апостала Свабоды», гэты папаглот пасадзіў з сабою ў павозку свайго кюрэ, не для таго, каб яго з’есці, а для таго, каб есці разам з ім, і смяяцца, і спрачацца. Яны не маглі абысціся адзін без аднаго за сталом і без таго, каб не счапіцца. Для мяне было даволі павучальнай навіною, што «прыстойная» парыжская публіка і вольныя мыслінелі з універсітэта ў 1914 годзе куды старанней патрабуюць уважлівых адносін да творцы. у якога яны не вераць. Зразумела было, што набліжаецца вялікімі крокамі час вялікай Заходняй Рэакцыі.