Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі
2-е выд
Сяргей Абламейка
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 140с.
2020
b!
•н
<5
•н
XD
Сяргей Абламейка
Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі
Радыё f Свабода
3 выступаў на прэзэнтацыі першага выданьня кнігі 3 лютага 2020 году ў Менску
Уладзімер Арлоў:
Насьпявала неабходнасьць у яшчэ адной кнізе, якая канчаткова 6 расставіла акцэнты, якая б дала абгрунтаваныя, доказныя, даступныя самаму шырокаму чытачу адказы на надзвычай важныя ў наш час пытаньні пра паўстаньне 1863 году, пра яго характар, пра яго нацыянальную ідэалёгію, пра нацыянальную і канфэсійную прыналежнасьць яго ўдзельнікаў. I, вядома, трэба было расставіць акцэнты ў размове пра паўстанцкага кіраўніка — пра нашага нацыянальнага героя, пра нашага першага нацыянальнага беларускага палітыка.
Гэтая кніга зьявілася. I гэтай кнізе вельмі пашанцавала, што яе напісаў Сяргей Абламейка, у асобе якога, у маім уяўленьні, выдатна спалучаюцца бліскучы гісторык-эрудыт, таленавіты пісьменьнік, тонкі эсэіст, нечаканы празаік і, апроч таго, яшчэ і афарыст, што калісьці засьведчыла яго кніга «ЕбОізмы». I таму некаторыя разважаньні, некаторыя высновы Сяргея гучацьу гэтай кнізе проста, я б сказаў, афарыстычна. Напрыклад, думка пра тое, што Каліноўскі і яго паплечнікі ў 1863 годзе "знайшлі сваю краіну".
Дзякуй табе, Сяргей! Дзякуй табе, Кастусь!
Сяргей Дубавец:
У прэсе ў нас, як тут ужо згадвалі, пачалі пісаць пра «польскае паўстаньне». Што такое беларусу сказаць «польскае паўстаньне»? Гэта значыць сказаць: «Гэта не тваё паўстаньне, яно — чужое». Гэта ўзятае з расейскай гістарыяграфіі, таму што для расейцаў яно сапраўды чужое, а ў беларусаў нічога свайго не павінна быць.
I ўрэшце адказам на ўсе гэтыя закіды з боку «рускага міру» выходзіць гэтая кніжка. Мяне не пакідае містычнае пачуцьцё: я думаю, што яе таксама напісаў Каліноўскі рукамі Абламейкі. Каліноўскі, у адрозьненьне ад сёньняшніх беларусаў, быў чалавек рашучы, гераічны. Я думаю, што ён і цяпер нам паказвае прыклад, і нам трэба да яго далучацца з усёй нашай нерашучасьцю.
Павел Церашковіч:
Кожнаму пакаленьню трэба яшчэ раз чытаць тэксты Каліноўскага. Іх ня так шмат, але кожнае пакаленьне штосьці ў іх новае адкрывае.
Што мне нагадала кніжка Сержука? У мяне ўзьнік вобраз, што гэта «Мужыцкая праўда» № 8, бо стыль Сержука нечым нагадвае стыль Кастуся. Як Каліноўскі тлумачыў «дзецюкам» як павінен працаваць урад, для чаго патрэбная асьвета, так і Сяржук спакойна, у сьціслай кароткай форме тлумачыць, што такое нацыянальная ідэя — ды ў першую чаргу гэта тое, што паўстанцы апрануліся ў сьвіткі.
I вось таму трэба гэтую кнігу чытаць. Дзякуй, Сяржук!
Ірына Дубянецкая:
У канцы гэтай кнігі Сяргей дае адказ на пытаньне, чаму Каліноўскі такі важны і значны для Беларусі. Там гаворыцца пра сымболіку сьмерці Каліноўскага на падставе ягонага верша «Марыська чарнаброва, галубка мая».
Калі лідэр паўстаньня кажа пра сваю сьмерць, у яго паўстае багаборскі матыў (Калі за нашу праўду Бог нас стаў караці / Дай ў прадвечнага саду вялеў прападаці / To мы прападзем марна, но праўды ня кінем / Хутчэй Неба і шчасьце, як праўду, абмінем).
Паводле Сяргея, Каліноўскі адмаўляецца ад Неба, памірае цалкам, татальна, каб народ жыў. Каліноўскі аддае сваю душу і вечнае жыцьцё (а гэта ўсё, што чалавек мае), каб народ жыў, каб была краіна. Гэта максымальная ахвяра, якую можа зрабіць чалавек. I ён кладзе гэта на шалі. Гэтак у Эвангельлі паводле Яна сьцьвярджаецца, што няма большай любові, як аддаць душу сваю за бліжняга свайго.
У адказ на сваю ахвяру Каліноўскі спадзяецца, што ягоны народ, за які ён памёр, будзе жыць доўга і дачакаецца «старасьці свабодна».
Дзякуй вялікі Сяргею за гэтую кнігу, за тое, што ён сапраўды прыгожа і вельмі добра расстаўляе акцэнты. I робіць гэта з пазыцый, зь якімі будзе вельмі складана спрачацца тым, хто апошнія гады ставіць пад сумненьне месца і ролю Каліноўскага ў нашай гісторыі.
Адказы маладых удзельнікаў прэзэнтацыі на пытаньне, што б рабіў Кастусь Каліноўскі ў наш час:
Блогер Шэры Кот (Зьміцер Казлоў):
Заняўся б палітыкай, змагаўся б за незалежнасьць Беларусі. Як канкрэтна ён бы гэта рабіў, складана ўявіць, бо часы іншыя. Але ўлічваючы ягоную пазыцыю, быў бы чымсьці накшталт радыкальнага палітыка.
Андрусь, гісторык:
Паколькі палітыка цяпер рэч забароненая, то паступова сышоў бы да рэвалюцыйнай барацьбы. Напісана ж: Калі ўлада ператвараецца ў тыранію, народ мае права на паўстаньне. Каліноўскі гэтым правам скарыстаўся б.
Яна:
Ён бы прывёў беларускую мову ў сэрцы людзей.
Васіліна:
Ён бы паказаў, што беларуская мова і культура — гэта клясна і сучасна, і яна мае быць паўсюль. I гэта было б проста нармальна.
Амалія:
Зьменай палітычнай улады.
Раман:
Выступаў бы за ўжываньне беларускай мовы. Ён часта казаў, што гэта мова мужыцкая, але вельмі прыгожая. Ён бы зрабіў беларускую мову прасьцейшай, каб кожны мог яе разумець і карыстацца. А цяпер яна не распаўсюджаная і некаторыя патрэбныя выразы людзі ня могуць перакласьці на родную мову.
Соф'я:
Ды прыкладна тым жа, чым і займаўся. Напэўна, зрабіў бы, каб Беларусь ад Расеі менш залежала.
Каліноускі і палітычнае нараджэньне Беларусі
Сяргей Абламейка
Каліяоўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі
Гістарычна-філязофскае эсэ
2-е выданьне, дапоўненае
Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода
Аўтар выказвае шчырую падзяку беларускаму гісторыку Паўлу Церашковічу за каштоўныя парады пры падрыхтоўцы другога выданьня.
Сяргей Абламейка. Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі. (Бібліятэка Свабоды. XXI стагодзьдзе). — 2-е выд., дап. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2020. — 140 с.: іл.
Бібліятэкар Свабоды
Аляксандар Лукашук
Рэдактар Аляксандар Лукашук
Мастак Генадзь Мацур Карэктар Сяргей Шупа
Доктар гісторыі Сяргей Абламейка па-новаму разглядае асобу і дзейнасьць Кастуся Каліноўскага і бачыць за яго сацыяльнай рыторыкай глыбокі нацыянальны зьмест. Днём нараджэньня мадэрнай Беларусі, якая раней існавала пад назвамі і Русь, і Літва, аўтар прапануе лічыць 1 лютага 1863 году, калі ў Вільні быўутвораны Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі на чале зь Вінцэнтам Канстанцінам (Кастусём) Каліноўскім.
© Сяргей Абламейка, 2020
© Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2020 FOL
ISBN 978-0-929849-77-5
Зьмест
Што пачынаецца, калі канчаецца ўсё Аляксандар Лукашук 7
Дзень народзінаў 8
I. Нараджэньне беларускай нацыянальнай ідэі
Як слова «нацыя» і вытворныя ад яго блытаюць галовы 13
Беларушчына да Каліноўскага 14
Беларусь і беларуская мова ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя 18
Беларусь і Літва ў публіцыстыцы паўстаньня 21
Сучасьнікі пра сэпаратызм Каліноўскага 23
Крыніцы палітычнага сэпаратызму 27
Рэвалюцыянэр-радыкал ці патрыёт 31
Нацыянальны дэмакратызм Каліноўскага 35
Нацыянальная ідэалёгія паўстаньня 37
Нацыянальны аспэкт у абароне Уніі 46
Удзел праваслаўных у паўстаньні 49
II. Палітычная барацьба за незалежнасьць
Процістаяньне з Варшавай 53
Стварэньне ўраду і яго разгром 56
Вымушаная паўза, але не адступленьне 58
Дзяржаўны пераварот і аднаўленьне ўраду 60
Таямніца «Прыказу... да народу зямлі Літоўскай і Беларускай» 62
Крок да незалежнасьці 64
III. Нацыянальны запавет
Першая палітычная суб’ектнасьць Беларусі 69
Нараджэньне краіны 72
Маці Беларусі шляхта 79
Нацыянальны маніфэст Каліноўскага 85
Водгук у сэрцах эліты 88
Палітычны запавет 92
Сымболіка ягонай сьмерці 96
Хто ён для нас 101
Крыніцы і літаратура 102
Дадатак. Да беларускага народу (Лісты з-пад шыбеніцы) 103
Паказьнік асобаў 118
Пра аўтара 122
Summary 123
Што пачынаецца, калі канчаецца ўсё
Здымуць зь пятлі, скінуць у яму, заліюць вапнай, засыплюць жвірам, здратуюць, забудуць, успомняць, паставяць крыж, зьнясуць, зноў забудуць і ня схочуць успамінаць, але не дадуць рады, калі ён паўстане. I тады ачуняюць, жахнуцца, заплачуць, памоляцца, ушануюць, усьцешацца, каб ужо не забыцца ніколі.
А сам ён — ён стане сваёй краінай.
Намі.
Аляксандар Лукашук, Радыё Свабода
Дзень народзінаў
Вялікая загадка беларускай гісторыі — нараджэньне Беларусі як краіны.
3 аднаго боку, мы, беларусы, лёгка прызнаем, што маем маральнае права са зваротнай сілай называць беларускім усё, што стварылі і мелі продкі на нашай зямлі аж з часоў Полацкай дзяржавы. А таксама саміх гэтых продкаў.
Зь іншага боку, гісторыкі так і не прыйшлі да згоды адносна дакладнага вызначэньня паняцьцяў «беларускі народ», «беларуская нацыянальная ідэя», «беларуская нацыя» і нават «беларуская нацыянальная палітыка». Спрачаюцца і пра тое, калі гэта ўсё як сацыяльна-гістарычны фэномэн узьнікла.
Адказы на гэтыя пытаньні губляюцца ў смузе часу і мностве гістарычных канцэпцый і поглядаў, народжаных за апошняе стагодзьдзе.
Калі мова ідзе пра паняцьці з прыметнікам «нацыянальны», то зразумела, што маецца на ўвазе пэрыяд ад канца XVIII стагодзьдзя да нашага часу. Якраз у гэты прамежак гісторыі пакладаюцца ўсе наяўныя ў беларускім інтэлектуальным дыскурсе канцэпцыі.
Калі ж гаворка заходзіць пра нацыю, нельга абысьціся без палітыкі. Палітычная пастаноўка нацыянальных мэтаў і іх палітычная абарона сьведчаць пра тое, што працэс нацыянальнай кансалідацыі зайшоў дастаткова далёка.
У нашым выпадку, гэта азначае пэрыяд, калі частка гістарычных ліцьвінаў і частка гістарычных русінаў зь ліку адукаваных прадстаўнікоў грамадзтва вырашылі ідэнтыфікаваць сябе як беларусаў на падставе сваёй, або сваіх продкаў, «рускай» мовы — так у Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай называлі беларускую мову ў XIV-XVIII стагодзьдзях.
Калі гэта здарылася зь Беларусьсю ў яе сёньняшнім значэньні?
Хто стаяў ля вытокаў беларускай палітычнай ідэі?
Сёньня мы можам назваць дакладны год, месяц і дзень палітычнага нараджэньня сваёй краіны.
Гэта адбылося, калі ў Вільні быў утвораны Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі на чале зь Вінцэнтам Канстанцінам (Кастусём) Каліноўскім.
Дата на календары — 1 лютага 1863 году.
Сьцісла:
• Беларуская нацыянальная ідэя ўзьнікла ў пачатку XIX стагодзьдзя ў асяродзьдзі адукаваных уніяцкіх сьвятароў.
• У першай палове XIX стагодзьдзя, якую называць пэрыядам літаратурнага абуджэньня Беларусі, беларускую нацыянальную ідэю актыўна падтрымалі многія прадстаўнікі беларускай шляхты.
КНІГІ ОНЛАЙН
