Кантакты
Сіла прыцягнення Бацькаўшчыны
Лявон Юрэвіч, Наталля Гардзіенка
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 280с.
Мінск 2016
Вось, нарабіўшыся ўчора ў агародзе, я не закончыў гэты ліст, датсваю яго ў нядзелю, 16 красавіка, удзень каталіцкага Вялікадня. Каб не адчуваць адзіноты і чуць чалавечыя гачасы, у.мячеўключаны тэлевізар. Менск перадае аб нейкай жыхарцы
Клецка, дзе качісь Сымон БудмыХІ быў настаўнікам. Гэтую кабету знайшлі, дзяьуючы яеўмельствурабіць пісанкі, г. зн.размалёўваць яйкіўрозныя колеры фарбамі. А жанчына аказалася не прастой, яе род ідзе ад другой жонкі караля Ягайлы^. Яна добра ведае, чаму продкі ўцяклі зПольшчы наЛітву, менавіта ў Клецк, калі ў Клецку быў пабудаваны касьцёл, у вежы якой дагэтуль сядзіць ядро швэдзкай гарматы. I вось гэты касьцёл балыйавікі зрабілі сховішчам для жыта, а зараз тыя ж самыя камуністычныя ўлады горада аддалі нейкім гандлярам, каб зрабіць там бар з танцсші па начах і з бойкамі п ’яных новых багачоў (бо простылюд на бар ці рэстарацыю грошай нямае). I вось гэтая жанчына ўспамінае, як да прыходу бальшавікоў мірна ўжываліся тут людзі розных веравызнаныіяў, розных канфесіяў. Боў Клецку і побач жыве шмат беларускіх татар, мабыць, пасьля вядомай беларуска-татарскай бітвы пад Клецкам365. Мо калісь засталіся параченыя ф палонпыя. Акрамя таго ў гэтым горадзе калісь было ш.йат гебраяў як і ва ўсіх беларускіх мястэчках перад акупацыяю. Былі і палякі (граніца ж была вельмі блізка), сем 'яў 10 немцаў. Астатнія — беларусы абыдвух канфесіяў. I вось яна ўспамінае, як праваслаўныя заглядалі ў касьцёл, каб ведаць, яка ў каталікоў усеношчная, а каталікі беглі ў царкву паглядзець на хрэстны ход са сьвечкамі вакол царквы, на асьвячэньне nacxi z яек, асабліва ў тыя гады, качі Вялікдзень у праваслаўных і каталікоў супадалі ў адзш дзень. Тады моладзь бегала ад аднаго храма да другога, і ніякіх сутычак. Больш таго, з хрысьціянамі разам бегалі і іх сябры татары / гебраі, толькі яны баяліся абвінавачваньйя ў граху сваімі сьвятарамі, таму далей брамы не заходзілі, але цікавасьць была і ў іх. Як гэта адпавядае зместу майго арты-
363 Сымон Будны (каля 1530— 1593), гуманіст, філосаф, асветнік, дзеяч рэфармацыйнага руху, адзін з заснавальнікаў навуковай крытыкі Бібліі на Беларусі.
364 Ягайла (катал. Упадзіслаў, каля 1348-1434), вялікі князь літоўскі (1377-1392), кароль польскі (1385-1434), заснавальнік дынастыі Ягелонаў.
365 Маецца на ўвазе бітва паміж войскамі Вялікага Княства Літоўскага і крымскіх татараў, што адбылася пад Клецкам 5 жніўня 1506 г.
кулуў 422 «Беларуса». Гэты аповід быўдля.йяне, яклек намаё сэрца, бо я сапраўды не памятаю варожасыіі ў нашай школе: попу адным памяшканні, ксёнзду другім, а гебрайскім дзецям гуляць 45 мінут. А так як у Гародзяі шмат было гебраяў дык мацой на дні сваей пасхі яныўгашчалі так, што не зйогу школе з ’есьці, дахаты прыносіў. I бацька не адбіраў, не загадваў знішчыць. Бо гебраі яму давалі ў доўг, ён жа братоў маіх вучыў, і грошай do.ua не было, многа гадоў нам усё давсілі ў доўг, на запіс у кніжцы. Вучоба пасьля сямігодкі платнаю ж была. Вось так і жылі, так і вучыліся ў адным класе Баханчыкі, ды Янчыкі зПляндоўскіліі, дыКаткоўскімі, du яшчэ Вольфсашші, du Шварцманамі, і ніколі на пераменках, ні летай падчас фэрыяў (канікул) мы паміж сабой не біліся, наадварот, кожны заступаўся за любога са свайго класа. I адкуль пасьля ўзяліся праваслаўныя бальшавікі тыпу Весялкоўскага ф Брылеўскага, далібог ня ведаю. У іхусё, што не так, яку пас — гэта дрэнна, хто ме думае, як мы — жулік, а хто моліцца не на царкоўнаславянскай мове — грэшнік. I колькі я ні пісаў таму ж Весялкоўскаму аб тьш, колькі выдатных беларусаў бььчо з каталіцкіх сем ’яў — усё як гарох аб сьцяну. He дакажаш, што Купала — капгалік, Браніслаў ТарашкевічЖ1 каталік, Пазыіяк, наканец, каталік. Інічога, што падчас іх юнацтва нават улады іхлічылі палякамі па прызнаку веравызнання. Б. Тарашкевіч адстойваў беларускасьцьу польскім сэіеме будучы каталікай. I шхто тады не крычаў «ратуйце» таму, штоў касьцёлах сапраўды апалячвалі. А людзі заставаліся людзьмі/ А зараз падбухторваюць і падбухторваюць тую варомасьць, нашто?
Уладзімер Аляксеявіч (Арлоў)і6\ мабыць, застаўсяў Лондане пасьля Твайго ад ’езду. Бо я чакаў два тыдні з той пятніцы, калі ён паляцеў у Лондан і ў наступны панядзелак патэлефанаваў на працу. Кабета адказала: Арлоў у Лондане, цераз два дні тэлефаную — тое самае. Так што ён затрымаўся мо на паха-
366 БраніслаўТарашкевіч (1892-1938), грамадска-палітычны дзеяч, мовазнавец, ггеракладчык.
367 Уладзімір Арлоў (нар 1953), шсьменнік
ванне Міхалюка™ ці як там прозвішча Кіраўніка задзіночання беларусаў Вялікабрытаніі. Зараз я яму не тэлефаную, і ён мне плоціць той жа манетаю. На тым тыдні патэлефаную, каб пажадаць вясёлых сьвятаў Вялікадня.
Ну, бывай здароў, пара канчаць гэты ліст.
* * *
Вільня, 31.VII.97 г.
Шчыра Паважаны Сп. Запруднік!
Даўно хацеў да Вас напісаць, але дакладнага адрасу ня меў. За апошнія пару гадоў мне ўдалося выдаць некалькі кніжак, з якіх тры беларускія. Бадаіі найлепшая з іх — «Наваградская Беларуская Гімназія »369.
Бядаўтым, што выдаём іх за свой кошт, адну пенсію (маю) на аплату друкарні, а другую (жончыну) на аплату кватэры і харчаванне. Такім чынам, на выдачу брашуркі мне трэба год чакаць альбо больш.
Гэта — пры самым машм тыражы. А калі большы, то без дапамогі сяброў трэба два гады зьбіраць. А мяне гады ціснуць (ужо 85). Хацелася б пры жыцці закончыць збор і друк спадчыны.
Дасылаючы Вам апошнюю кніжыцу — манаграфію НБГ, спадзяюся, што Вы хоць крыху дапсшожаце. Бо калі я гэтага не зраблю, ніхто ня зробіць.
Дапамогу найлепей прыслаць імянным чэкам (на маё імя і адрас). Тады атрымаю азначаную суму цераз тры-чатыры тыдш.
Pad быў бы пра Вас напісаць як выдатнага беларуса (напр., як Б. Кіта310), аче нават Вашай біяграфіі ня маю. А трэба
368 ЯнкаМіхалюк памёр 31 сакавіка 1995 г.
369 Маецца на ўвазе кніга: Чэмер, Андрэй. Наваградзкая беларуская гімназія. Вільнюс, 1997. — 133 с.
370 Барыс Кіт (нар. 1910), навуковец, грамадскі дзеяч. Пасля Другой сусветнай вайны жыў у ЗША. Працаваў у амерыканскай касмічнай прамысловасці. У 1972 г. пераехаў у Нямеччыну. Жыве ў Франкфурце
было б вельмі падрабязную (продкі, хата, сям ’я, лес ці рэчка, дубы, таполі, возера, суседзі... Наватрозныя эпізоды. Згэтага я апрацаваў бы цэласьць і калярыт эпохі нашага краю і вёскі або горада). Маглі б дабавіць 20—30 здымкаў, пажадана кантрастных (чорна-белых).
У даны момант амаль закончаны мае тры чарговыя кніжкі — у тым ліку ўспайіны. Затрымкаў фондах, якія здабываю вельмг паволі, з самых розных крыніц.
Толькі, калі ласка, нічога не перасылайце цераз нашага Нюнькў11 — гэта чалавек з нячыстымі рукамі, які з грамадзкага карыта хоча стаць капіталістам. Хітры і зваротлівы ліс.
Пробуе на кручокузяйь нават Пазьняка і Шушкевічаў Гарэцкагат і Сурмач314 ды ім падобных. Так стварае (фальшывым елеем) свой імгдж... Умее ашукваць. Асьцерагайцеся.
Амне, занятайу работай, нямакаліўмешваццаў гэты бруд.
Pad буду атрымаць Вашу атчію аб «НБГ» цераз ласкава ўчынную сп. праф. Аллу Орса-Рамана.
Калі Bau спатрэбіцца больш экзэмпляраў — напішэце, я прышлю. Хоць дорага каштуе перасылка. А мож:а заглянеце ў нашу Вільню? Будзем вельмірады. Адзін пакой — для Вас будзе свабодны — .йы жывём удваіх.
371 Хведар Нюнька (нар. 1928), грамадскі дзеяч, інжынер. Ад 1943 г. жыве ў Вільні. Ад 1980-х гг. — актыўны ўдзельнік беларускага жыцця ў Вільні, Ад 1989 г. — доўгагадовы старшыня Таварыства беларускай культуры ў Літве,
372 Станіслаў Шушкевіч (нар. 1934), дзяржаўны і грамадскі дзеяч, фізік, доктар фізіка-матэматычныхнавук, прафесар. У 1991-1994 іт. быў Старшынёй Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь.
373 Маецца на ўвазе Радзім Гарэцкі (нар. 1928), геолаг, акадэмік АН БССР, доктар геолага-мінералагічных навук, заслужаны дзеяч навукі БССР, сын Гаўрылы і пляменнік Максіма Гарэцкага. У 1992—1997 гг — віцэ-прэзідэнт Нацыянальнай акадэмп навук Беларусі. У 1993—2001 гг. быў прэзідэнтам Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына».
374 Ганна Сурмач (нар. 1947), грамадская дзяячка. У 1982-1993 гг. была дырэктарам Цэнтральнага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва. У 1993—2001 гг. была старшынёй Рады Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына». Сёння жыве ў ЗША.
Нядаўна быў др. Рагуля™. Але наш «дзеяч» яго так ізаляваў і заканспіраваў, што ня было ніякай сустрэчы з народам, арганізацыямі. I паўсталі розныя крыватолкі, нават падазрэнні пра нейкую «гешэфтную» мафію
Прыкра слухаць пра тое, што паніжае аўтарытэт БНР (Рагуля ж прадстаўнік БНР).
Шчыра Вітаю,
Анішчык.
375 Барыс Рагуля (1920-2005), вайсковы і грамадска-палітычны дзеяч, медык. Ад сярэдзіны 1950-х гг. жыў у Канадзе. У першай палове 1990-х гг быў віцэ-прэзідэнтам Рады БНР.
У РЭДАКЦЫЮ ГАЗЕТЫ «БЕЛАРУС»
* * *
Бэт-Шэмэш, Ізраіль.
Шалом, сябры!
Так, сябры, хоць я й не ведаю, хто вы, але ж я ведаю пэўна, што сябрыўселюдзі, якія не страцілі сваёйнацыяначыіааіі гордасці, якіягатовы змагацца за родную мову, зароднуюкультуру, за Народ свой, ашуканы ды абрабаваны. Таксама ўпэўнены я, што беларускі народ убачыць яшчэ радзіму свабоднаю як мы, яўрэі, убачылі ж.
Я нарадзіўся ў Мінске, а рэпатрыяваўся ў 1979 годзе, калі было мне 19 гадоў. Бацькі мае й сёння яшчэ ў Мінске. Заўсёды любіў я беларускую мову, і маці мая добра ведае яе, а я з дзяцінства любіў на беларускай мове чытаць і слухаць гэтую мову, прыгожую ды пявучую. Але жу Мтске — тады, хочстца верыць, што пераіначыцііа гэтае становішча! — амаль што ні чуваць было беларускую мову ' У школе ведаў я беларускую мовулепш заўсіху класе, умяне нават пыталі, штоякое слова значыць. Яж толькі думаў пра сябе шторобіцца тут, вось і беларусыўжо сваёй мовы не ведаюць, як імы (я ж' такі яўрэйскую мову ведаю з маленства, сам яе вывучаў). Беларусы мову сваіх дзядоў і вымаўлення сваіх бацькоў саромеюііца дакладна, як яўрэі, але ж беларусы ў сваёй краіне, у сваёй спгаліце!
Сёння гэта змяняецца. Прасіў я бацькоў прыслаць лше беларуска-рускі слоўнік. Кажуць, трэба чакаць, псікуль выдадут новы, аў букіністычных крамах няма беларускіх слоўнікаў усе параскупілі. Бо, кажуць, сёння«росквітмовы»!Ну, даііБ-г!Дык вось, тратў мне ў рукі «Беларус», і вырашыў я напісаць вам гэты ліст ды сказаць, штоў далёкай усходняй краіне Ізраіле ёсць людзі, якія любяць Беларусь і мову беларускую, і сочаць за
КНІГІ ОНЛАЙН
