КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Moni/usea патрабуюць пасля сябе дапасавання ў адзіночным ліку, a monet/useat — дапасавання ў множным ліку, хоць у абодвух выпадках перакладацца можа толькі множным лікам: Moni suomalainen puhuu englantia (Шмат фінаў размаўляюць паанглійску). Monet/useat suomalaiset puhuvat englantia (Многія фіны размаўляюць па-англійску). (Большая колькасьць, чым у першым сказе.) Olen käynyt monessa maassa (Я наведаў не адну краіну/некаторыя краіны). Olen käynyt monissa maissa (Я наведаў шмат якія краіны). (Большую колькасць, чым у першым сказе.) Muutama (t) — некалькі, некаторы; harva (t) — рэдкі, нямногі. Займеннікі ўжываюцца як ў адзіночным, так і ў множным ліку і ўказваюць на невялікую, дакладна не ўказаную, колькасць. Аднак займеннік muutama ўказвае ўсё ж на крыху большую колькасць, чым займеннік harva. Muutama ihminen tietää tämän (Некалькі чалавек ведаюць пра тое). Muutamat ihmiset tietävät tämän (Некаторыя ведаюць пра тое). (Большая колькасць, чым у першым сказе.) Tunnen muutaman suomalaisen (Я ведаю некалькі фінаў). Tunnen muutamia suomalaisia (Я знаёмы з некаторымі фінамі). (Большая колькасць, чым у першым сказе.) Займеннік harva часта мае значэнне ei moni, eivät monen — няшмат, мала хто, мала што. Harva tietää tämän = Moni ei tiedä tätä (Рэдка хто ведае гэта = Шмат хто не ведае гэтага). Harvat tietävät tämän = Monet eivät tiedä tätä (Рэдкія (людзі) ведаюць гэта = Многія не ведаюць гэтага). Toinen, muu — другі, іншы. Займеннік toinen увогуле ўжываецца тады, калі спасылаюцца на нешта новае і адрознае ад таго, што называлася раней. Займеннік muu ўжываецца тады, калі гаворка ідзе пра тое, што ўжо згадвалася. Калі замест займенніка можна паставіць словы uusi, eri, erilainen — новы, іншы, адрозны, тады трэба ўжываць займеннік toinen. Займеннік toinen скланяецца гэтак жа, як словы на -nen, a muu — як слова puu. Sano se toisella (erilaisella) tavalla (Выкажы гэта другім (іншым) чынам). He ovat muuttaneet toiseen (uuteen) asuntoon (ны пераехалі ў другую (новую) кватэру). En voi tulla tiistaina. Tulen jonakin toisena päivänä (Я не магу прыехаць у аўторак. Прыеду якім-небудзь іншым днём). Olen käynyt muissakin Pohjoismaissa (Я пабываў i ў іншых скандынаўскіх краінах). Tuleeko tänne vielä muitakin vieraita kuin me? (Ці прыйдуць сюды яшчэ іншыя госці апроч нас?) Пара toinen — toinen адпавядае беларускаму адзін — другі: Hänellä on kaksi poikaa. Toinen poika on tumma, toinen vaalea (У яго два сыны. Адзін сын чарнявы, другі — бялявы). Toisella on siniset silmät, toisella harmaat (У аднаго сінія вочы, a ў другога — шэрыя). Займеннік toinen можа мець значэнне адзін: Perheen kahdesta tytöstä toinen on jo naimisissa (3 дзвюх дзяўчат y сям’і адна ўжо замужам). Sama — такі ж самы, той жа, аднолькавы. Аснова адзіночнага ліку sama-; аснова множнага ліку: samoi-. Займеннік sama мае значэнні: ■ нешта нязменнае, такое ж, як і раней: Tavataan samassa paikassa samaan aikaan (Сустрэнемся ў тым самым месцы і ў той жа самы час). Minulla oli sama opettaja viisi vuotta (Пяць гадоў y мяне быў той жа самы настаўнік). ■ нешта агульнае для дваіх або многіх: Kalle ja Kaisa asuvat samassa talossa (Калле i Кайса жывуць y адным (тым жа самым) доме. He tulevat työhön samalla bussilla samaan aikaan (Яны прыязджаюць на працу адным (тым жа самым) аўтобусам і ў адзін (у той жа самы) час). ■ нешта такое, як і іншае: Samasta työstä pitäisi maksaa sama palkka (За аднолькавую працу трэба плаціць аднолькавы заробак). Hän on samanikäinen kuin minä (Ён аднолькавага ўзросту са мной). ДЗЕЯСЛОЎ VERBI, АБО TEONSANA Дзеяслоў — гэта часціна мовы, якая азначае дзеянне або стан, напрыклад: kirjoittaa (пісаць), kyntää (араць), rakentaa (будаваць), seisoa (стаяць). Дзеяслоў у фінскай мове мае катэгорыі стану, ладу, часу, асобы і ліку. Змена дзеяслова ў гэтых катэгорыях называецца спражэннем, таму дзеяслоў мае шмат формаў і з’яўляецца самай граматычна складанай часцінай мовы. Усе дзеяслоўныя формы можна падзяліць на два разрады: асабовыя, або спрагаемыя, якія змяняюцца па вышэй указаных катэгорыях, і безасабовыя, або неспрагаемыя. Да гэтага разраду адносяцца інфінітывы, або неазначальныя формы дзеяслова, формы залежнага стану (пасіву) і дзеепрыметнікі. Усе дзеяслоўныя формы маюць свае сінтаксічныя сувязі, гэта значыць кожны дзеяслоў патрабуе ўжывання пэўнага склону. Гэта з’ява называецца кіраваннем дзеяслова. Формы кіравання фінскіх і беларускіх дзяесловаў не супадаюць. Напрыклад: Ajattelen asiaa (part.) (Я думаю аб справе); Haluaisin kiittää sinua avusta ( ällät., elät.) (Хацеў бы падзякаваць табе за дапамогу); rakastaa tyttöä (part.) (кахаць дзяўчыну). Дзеясловы могуць быць пераходнымі і непераходнымі. Да пераходных дзеясловаў адносяцца такія, пасля якіх ідзе прамое дапаўненне ў акузатыве або партытыве без прыназоўніка і постназоўніка. Дзеянне такіх дзеясловаў скіравана на прадмет, можа рабіць у ім якія-небудзь змены або вырабляць сам прадмет: Mies kyntää peltoa (Мужчына арэ поле); Lapset rakentavat pientä taloa (Дзеці будуюць маленькі дом) (пытаньне: кагоі, што?). Дзеянне непераходных дзеясловаў па-большасці азначае рух або стан і не пераходзіць на прадмет. Слова, якое ідзе пасля непераходнага дзеяслова, ужо не можа стаяць у акузатыве або партытыве, не можа быць прамым дапаўненнем: huolehtia tehtävästä (клапаціцца аб заданні); (пытанні другіх ускосных склонаў: аб кім?, аб чым? і г. б.) Асновы фінскага дзеяслова Suomen verbin vartalot Асновай дзеяслова з’яўляецца такая форма, да якой далучаюцца асабовыя канчаткі, суфіксы, часціцы. Асновы могуць быць галосныя і зычныя. Як вынікае з назваў, гэтыя асновы могуць сканчвацца на галосны або на зычны гук: sano-a (казаць) (sano — галосная аснова); tavat-a (сустракаць) (tavat — зычная аснова). Існуюць дзеясловы, якія маюць галосную і зычную асновы: tavata — tapaa-n — сустракаю, сустрэну — галосная аснова; tavattavat — сустракаюць, сустрэнуць — зычная аснова. Асновы бяруцца ад неазначальнай формы дзеяслова і асновы першай асобы цяперашняга часу (іначай: асновы спражэння). Спражэнне дзеясловаў Verbien taivutus Спражэннем дзеясловаў называецца змяненне іх па ладах, асобах, ліках і часах. Фінскі дзеяслоў мае чатыры формы часу: дзве простыя (preesens — цяперашні час; imperfekti — імперфект, просты мінулы час) і дзве складаныя формы мінулага часу (perfekti — перфект і pluskvamperfekti — плюсквамперфект). Адмысловых формаў будучага часу фінскі дзеяслоў не мае. Дзеля гэтага ўжываецца форма цяперашняга часу. Тыпы спражэння дзеясловаў У фінскай мове звычайна выдзяляецца шэсць тыпаў спражэння дзеясловаў. Гэты падзел робіцца, зыходзячы з інфінітыўнай асновы і асновы спражэння Першы тып дзеясловаў Verbityyppi 1 Першы тып дзеясловаў вызначаецца тым, што: • у канчатку інфінітыва дзве галосныя: asua (жыць), lukea (чытаць), antaa (даваць), а ў аснове спражэння толькі адна галосная: asu-n (жыву), lue-n (чытаю), аппа-п (даю); ■ паказальнік інфінітыва — галосныя -a; -ä; ■ гіераважная большасць фінскіх дзеясловаў належыць да гэтага тыпу спражэння. Прыклад першага тыпу спражэння: lukea (чытаць): Адзіночны лік Yksikkö Множны лік Monikko Асоба Persoona Форма дзеяслова Асоба Persoona Форма Д'Зеяслова minä я lue-n чытаю me мы lue-mme чытаем sinä ты lue-t чытаеш te вы lue-tte чытаеце hän (se) ён (яна, яно) luke-e чытае he (ne) яны luke-vat чытаюць Некаторыя дзеясловы, якія адносяцца да першай групы: ostaa (купляць), antaa (даваць), tietää (ведаць), kieltää (забараняць), pukea (апранаць), särkeä (балець), sanoa (казаць), katua (каяцца), kysyä (пытацца). Другі тып дзеясловаў Verbityyppi 2 Другі тып дзеясловаў вызначаецца тым, што: ■ канчатак інфінітыва: -da, -dä: tuo-da (прынесці); pysäköi-dä (паркавацца); ■ аснова інфінітыва і аснова спражэння супадаюць: tuo-da (прынесці) tuo-n (прыношу); • у канцы асновы спражэння заўсёды ёсць або дыфтонг, або даўгая галосная: voi-n (я магу); myy-n (я прадаю); ■ дзеясловаў тыпу juoda, saada (піць, атрымліваць) вельмі мала, пераважная большасць адпавядае дзеясловам тыпу tupakoida, pysäköidä (паліць, паркавацца), у тым ліку і шмат якія запазычаныя дзеясловы тыпу aktivoida. Прыклад другога тыпу спражэння: myydä, voida (прадаваць, магчы): Адзіночны лік Yksikkö Множны лік Monikko Асоба Persoona Форма дзеяслова Асоба Persoona Форма дзеяслова minä myy-n, voi-n me myy-mme, voi-mme я прадаю, магу мы прадаем, можам sinä myy-t, voi-t te myy-tte, voi-tte ты прадаеш, можаш вы прадаеце, можаце hän (se) myy, voi he (ne) myy-vät, voi-vat ён (яна, яно) прадае, можа яны прадаюць, могуць Заўважце: трэцяя асоба адзіночнага ліку не мае канчаткаў. Дзеясловы тыпу tehdä, nähdä (рабіць, бачыць) маюць змешаныя характарыстыкі, таму што: ■ па інфінітыву (канчатак -dä) адносяцца да 2 тыпу спражэння; ■ асабовая форма супадае з першым тыпам. Яны спрагаюцца так: Адзіночны лік Yksikkö Множны лік Monikko Асоба Persoona Форма дзеяслова Асоба Persoona Форма дзеяслова minä tee-n, näe-n me tee-mme, näe-mme я раблю, бачу мы раблю, бачу sinä tee-t, näe-t te tee-tte, näe-tte ты робіш, бачыш вы робіце, бачыце hän (se) teke-e, näke-e he (ne) teke-vät, näke-vät ён (яна, яно) робіць, бачыць яны робяць, бачаць Некаторыя дзеясловы, якія адносяцца да другой групы: jäädä (заставацца), myydä (прадаваць), juoda (піць), syödä (есці), voida (магчы), viedä (адносіць прэч), tupakoida (паліць). Трэці тып дзеясловаў Verbityyppi 3 Трэці тып дзеясловаў вызначаецца тым, што: • мае канчаткі асновы -la, -lä; -sta, -stä; -na, -nä, -ra: tulla (прыходзіць), kävellä (хадзіць); nousta (уставаць), pestä (мыць); panna (ставіць), mennä (ісці); purra (кусаць); ■ мае агульную прымету — суфікс -епаміж асновай інфінітыва і асабовымі канчаткамі: tul-la — tul-e-n; nousta — nous-e-vat. Прыклад трэцяга тыпу спражэння: pes-tä (мыць), menn-nä (ісці): Адзіночны лік Yksikkö Множны дік Monikko Асоба Persoona Форма дзеяслова Асоба Persoona Форма дзеяслова minä pes-e-n, men-e-n me pes-e-mme, men-e-mme Я мыю, іду мы мыем, ідзем sinä pes-e-t, men-e-t