Кароткая граматыка фінскай мовы
Выдавец: Выдавец Уладзімір Сіўчыкаў
Памер: 160с.
Мінск 2017
г) уражанне, звычайна з дзеясловамі tuntua (адчувацца), näyttää (падавацца), vaikuttaa (рабіць уражанне): huone tuntuu kylmältä (пакой здаецца халодным); kukka tuoksuu hyvältä (кветка добра пахне);
д) прычыну, якая перашкаджае дзеянню: En nähnyt tietä sumulta (3-за туману я не бачыў дарогу).
Алатыў Allatiivi (ulkotulento)
Allatiivi (ulkotulento) — алатыў, знешне-мясцовы склон накірунку, набліжэння. Адказвае на пытанні:
куды? да чаго? каму?
mihin? mille? kenelle?
Алатыў утвараецца шляхам далучэння да галоснай асновы канчатка -Ile: pöytä — pöydälle (стол — на стол); nainen — naiselle (жанчына — жанчыне);
Алатыў можа азначаць:
а) месца, да якога ці на паверхню якога што-небудзь ставіцца, набліжаецца: panna kirja hyllylle (паставіць кнігу на паліцу); aseta touli seinälle! (пастаў крэсла да сцяны!);
б) асобу, якой даюць нешта/што-небудзь, дзеля якой што-небудзь робіцца: lapsille ostettiin uudet kirjat (дзецям купілі новыя кнігі); minä soitin sinulle (я табе тэлефанаваў).
Іншыя склоны Muut sijamuodot
Эсіў Essiivi (olento)
Essiivi (olento) — склон стану, становішча. Адказвае на пытанні:
у якім стане? у якасці каго? калі?
millaisena? minä? milloin?
Эсіў утвараецца шляхам далучэння да галоснай асновы канчаткаў -na, -nä: poika — poikana (хлопчык — хлопчыкам); ilta — iltana (вечар — увечары).
Эсіў азначае:
а) становішча або стан, у якім хто-небудзь або што-небудзь выступае: minun veljeni työskentelee opettajana koulussa (мой брат працуе настаўнікам у школе); hän tuli tyytyväisenä ja iloisena (ён прыйшоў задаволены і вясёлы);
б) час, калі адбываецца або адбывалася падзея: tulen tänä iltana (я прыйду гэтым вечарам); viime vuonna (летась, у мінулым годзе); Talvisota alkoi vuonna 1939 (у 1939 годзе пачалася Зімовая вайна).
Транслатыў Translatiivi (tulento)
Translatiivi {tulento) — транслатыў, пераўтваральны склон. Адказвае на пытанні:
чым? кім? чаму? на які час?
millaiseksi? keneksi? miksi?
kuinka pitkäksi ajaksi?
Транслатыў утвараецца шляхам далучэння да галоснай асновы канчатка -ksi. Перад суфіксамі прыналежнасці (прыналежнымі суфіксамі) гэты канчатак ператвараецца ў -kse: tieto — tiedoksi — tiedoksenne (інфармацыя — да ведама — да вашага ведама).
Транслатыў мае значэнне:
а) стану, уласцівасці або становішча, у якое што-небудзь пераходзіць, робіцца і застаецца ў гэтай якасці. У гэтым значэнні транслатыў ужываецца з дзеясловамі, якія азначаюць намер або само пераўтварэнне: tulla (рабіцца); päästä (зрабіцца); käydä (станавіцца); muodostua (утварацца); aikoa (намервацца); luulla (лічыць, думаць); jäädä (заставацца). Hän aikoo lääkäriksi (Ён намерваецца стаць лекарам); Kun hän tuli insinööriksi... (Калі ён стаў інжынерам...); Luulin häntä rehelliseksi ihmiseksi (Я лічыў яго чэсным чалавекам);
б) мэты дзеяння, дзеля чаго штосьці робіцца: tein matkan ystäväni hyväksi (я зрабіў паездку дзеля свайго сябра); Tässä on teksti kääntäväksi (Вось тэкст для перакдаду);
в) часу, яго колькасці, працягласці і ўказання на болей ці меней дакладны час: Hän tuli kolmeksi kuukaudeksi (Ён прыехаў на тры месяцы); Tulen luoksenne kello viideksi (Я прыйду да вас да пятай гадзіны).
Апрача таго, транслатыўная форма назоўніка можа ўжывацца ў некаторых словазлучэннях азначэння:
г) спосабу дзеяння, напрыклад: sano se valkovenäjäksi, suomeksi, saksaksi (скажы гэта па-беларуску, па-фінску, па-нямецку);
д) пасьлядоўнасці дзеянняў: ensiksi (па-першае); toiseksi (падругое); lopuksi, viimeksi (нарэшце).
У такіх выпадках транслатыўныя формы назоўнікаў збліжаюцца па значэнні з прыслоўямі.
Абесіў Abessiivi (vajanto)
Abessiivi (vajanto) — абесіў, пазбаўляльны склон. Адказвае на пытанне:
без чаго?
mitä ilman?
Абесіў утвараецца шляхам далучэння да галоснай асновы канчаткаў -tta, -ttä. Абесіў азначае адсутнасць чаго-небудзь, напрыклад: syyttä (без прычыны); rahatta (без грошай).
Абесіў часта замяняецца партытывам з прыназоўнікам ilman (без): ilman kirjoja (без кніг).
Камітатыў Komitatiivi (seuranto)
Komitatiivi (seuranto) — камітатыў, суправаджальны склон. Адказвае на пытанні:
3 КІМ? 3 чым?
kenen, minkä seurassa?
Камітатыў мае форму толькі множнага ліку, хаця гаворка можа ісці аб тым жа прадмеце або той жа асобе. Камітатыў утвараецца шляхам далучэння канчатка -ne да моцнай асновы множнага ліку. Назоўнік у камітатыўнай форме заўсёды мае прыналежны суфікс адпаведнай асобы. Камітатыў паказвае на знаходжанне асобы або прадмета разам з чым(кім)-небудзь: Hän tuli lapsinensa (Ён прыйшоў са сваімі дзецьмі).
Інструктыў Instruktiivi (keinonto)
Instruktiivi (keinonto) — інструктыў, інструментальны склон. Адказвае на пытанні:
як? якім чынам?
millä tavalla? miten? kuinka?
Інструктыў утвараецца шляхам далучэння да галоснай асновы канчатка -п. У адзіночным ліку інструктыў цалкам супадае з генетывам (родным склонам) і ўжываецца даволі рэдка. У множным ліку таксама далёка не ўсе словы маюць формы інструктыву.
Інструктыў азначае:
а) прыладу або спосаб дзеяння: kaksin käsin (дзвюмя рукамі); kaikin voimin (з усяе моцы); kahden puolen tietä (абапал дарогі (па абодва бакі дарогі);
б) час, калі адбываецца рэгулярнае дзеянне: aamuin (раніцамі); illoin (вечарамі, па вечарах);
в) меру, дозу: viisin, kaksin litroin (па пяць, па два літры); vähin annoksin (малымі дозамі).
ПРЫНАЛЕЖНЫЯ СУФІКСЫ POSSESSIIVISUFFIKSIT,АБО OMISTUSLIITTEET
Прыналежныя суфіксы паказваюць на прыналежнасць таго або іншага прадмета (асобы) каму-небудзь. Яны ўжываюцца нароўні з генетывам асабовых займеннікаў, сістэма якіх мае наступны выгляд:
Адзіночны лік Yksikkö
Множны лік Monikko
1 асоба
minun
мой
meidän
наш
2 асоба
sinun
твой
teidän
ваш
3 асоба
hänen
ягоны
heidän
іхні
Заўвага:
Паколькі катэгорыя граматычнага роду ў фінскай мове
адсутнічае, пераклад дадзены толькі ў мужчынскім родзе
Суфіксы далучаюцца да назоўнікаў, і сістэма мае такі выгляд:
Адзіночны лік
Yksikkö
Множны лік Monikko
1 асоба
-пі
мой
-mme
наш
2 асоба
-si
твой
-n ne
ваш
3 асоба
-nsa (-nsä)
ягоны
-nsa (-nsä)
іхнія
Заўвага:
ГІаколькі катэгорыя граматычнага роду ў фінскай мове адсутнічае, пераклад дадзены толькі ў мужчынскім родзе
Такім чынам, прыналежнасць у фінскай мове можа паказвацца як пры дапамозе прыналежных займеннікаў, так і пры дапамозе суфіксаў, напрыклад: minun kirjani (мая кніга); medän kirjamme (наша кніга).
Але генетыўная форма асабовых займеннікаў 1-й і 2-й асобы можа апускацца, і прыналежнасць паказвае толькі назоўнік з адпаведным суфіксам: kirjani (мая кніга); kirjasi (твая кніга). Назоўнік з прыналежным суфіксам ужываецца без генетыва асабовага займенніка, калі суфікс паказвае прыналежнасць асобе, якая выконвае дзеянне, напрыклад: Minä otin kirjani (Я ўзяў сваю (маю) кнігу (не кажуць: Minä otin minun kirjani)); Sinä otit kirjasi (Ты ўзяў сваю (тваю) кнігу (не кажуць: Sinä otit sinun kirjasi)).
Асаблівасць ужывання прыналежнага суфікса ў 3-й асобе заключаецца ў тым, што адсутнасць або наяўнасць займенніка зьмяняе сэнс выказвання: Poika otti kirjansa (Хлопчык узяў сваю кнігу); Poika otti hänen kirjansa Хлопчык узяў ягоную кнігу (не сваю). У фінскай мове маецца яшчэ адзін варыянт прыналежнага суфікса 3-й асобы — падоўжанне канечнага галоснага + п. Гэты варыянт ужываецца толькі ва ўскосных склонах: kirjassansa = kirjassaan (у ягонай кнізе); hyllyllänsä = hyllyllään (на ягонай паліцы).
Прыналежныя суфіксы далучаюцца да склонавых канчаткаў, і калі апошнім гукам канчатка бывае зычны, дык ён выпадае перад прыналежным суфіксам. Формы намінатыва і акузатыва адзіночнага і множнага ліку, а таксама форма генетыву адзіночнага ліку супадаюць. Таму пры ўжыванні прыналежнага суфікса ў гэтых склонах утвараецца адна агульная форма. Так, калі ў скланенні без прыналежных суфіксаў
назоўнік мае тры формы (kirja — kirjat — kirjan), дык з суфіксам будзе адна агульная форма асновы: kirjani — kirjasi — kirjamme (мае кнігі, твае кнігі, нашыя кнігі).
Але прыналежны суфікс бярэ на сябе толькі асноўнае слова, а дзеясловы і прыметнікі дапасуюцца да адпаведнай формы: Paksu kirjasi on pöydällä (Твая тоўстая кніга ляжыць на стале); Paksut kirjasi ovat pöydällä (Твае тоўстыя кнігі ляжаць на стале).
Некаторыя выпадкі выкарыстання прыналежных суфіксаў
Прыналежныя суфіксы могуць далучацца:
■ да ўсіх назоўнікаў:
Pese kätesi, kasvosi ja hampaasi! — Памый (твае) рукі, (твой) твар ды (твае) пачысці зубы!
Pyyhkikää jalkanne! — Вытрыце (вашыя) ногі!
Mies menetti tajuntansa — Мужчына страціў (ягоную) прытомнасць
■ да слоў vanhemmat — бацькі (бацька ды маці):
Minun vanhempani asuvat Minskissä — Mae бацькі жывуць y Мінску Missä asuvat vanhempasi? — Дзе жывуць твае бацькі?
Hänen vanhempansa asuvat Hrodnassa — Ягоныя бацькі жывуць y Гродне.
■ да слова (слоў) mielelläni — з задавальненнем:
Teen sen mielelläni — Я з задавальненнем зраблю гэта (з маім задавальненнем)
Tulemme mielellämme — Мы прыйдзем з задавальненнем (з нашым задавальненнем)
■ да постназоўнікаў:
Hän asuu meidän luonamme — Ён жыве ў нас
Poika istuu minun vieressäni — Сын сядзіць каля мяне (побач са мной)
■ да зваротнага займенніка itse ў розных склонах:
Ajattelin näin itsekeseni — Я думаў так пра сябе.
Hän puhuu aina vain itsestään — Ён заўсёды гаворыць толькі пра сябе. Olitko vihainen itsellesi? — Ты злаваў на самога сябе?
ПРЫМЕТНІК ADJEKTIIVIT
Прыметнікі (adjektiivit, або laatusanat) уключаюць у сябе разрад словаў, якія азначаюць уласцівасць або прымету прадмета і дапасуюцца да назоўнікаў склонам і лікам.
Прыметнікі, у залежнасці ад тых прымет, якія яны паказаваюць, падзяляюцца на дзве вялікія групы: якасныя і адносныя. Ступені параўнання маюць толькі якасныя прыметнікі.
Якасныя прыметнікі маюць дзве ступені параўнання: вышэйшую (komparatiivi) і найвышэйшую (superlatiivi). Зыходняй ступеняй з’яўляецца звычайная або нейтральная ступень.
Ступені параўнання Vertailusteel
Вышэйшая (параўнальная) ступень Komparatiivi
Вышэйшая (параўнальная) ступень паказвае большую ступень якасці аднаго прадмета ў параўнанні з другім. Назва прадмета, з якім робіцца параўнанне, звычайна ставіцца ў партытыве: Tyttö on poikaa ahkerampi (Дзяўчынка болей старанная за хлопчыка).
КНІГІ ОНЛАЙН
