Кітайская эстэтыка XX стогодазя
Чжан Ціцюнь
Выдавец: Восточная культура
Памер: 288с.
Мінск 2021
На думку Лі Цзэхоу, «сэнс чалавечага жыцця не абмяжоўваецца і не звязаны асаблівым часам і прасторай, аднак па-ранейшаму падпа-
454 Лі Цзэхоу. Новыя мары стагоддзя. С. 145.
455 Лі Цзэхоу. Цзі маа у шо. C.154.
273
Кітайская эстэтыка XX стагоддзя
радкоўваецца ўсяму чалавецтву; гэта і ёсць суб'ектьівізм, гэта значы-ць, ,гістарычна назапашаная цягам доўгага перыяду сутнасць антра-палагічнай гісторыі. Таму анталогія гістарычнай антрапалогіі, з адна-го боку, абапіраецца на існаванне чалавечага грамадства ў марксісц-кай інтэрпрэтацыі, а з другога — акурат на фоне нечалавекападобна-га боства працягвае традыцыйную кітайскую філасофію. Пункт адліку гэтай філасофіі — жыццё чалавека, таму неабходная практычная дзейнасць чалавецтва ў галіне ўжывання і вырабу прылад як аснова сацыяльнага існавання. Гэта названа ксутнасцю прылады,,>>456. Пры гэтым ён лічыў, што кітайскай традыцыйнай культуры і мысленню неабходна творчая трансфармацыя, і толькі тады магчыма сапраўд-нае развіццё: «Традыцыйная кітайская культура і культурныя трады-цыі — гэта гігант; неабходна прааналізаваць і разгледзець іх, і толькі пасля гэтага можна казаць пра пераемнасць і тварэнне, толькі тады магчыма ктрансфармаванае стварзнне” культуры»457. Ён нават неяк сказаў: «Я лічу, што сам я надзвычай пэўна ўнаследаваў кітайскую філасофію»458. Тут выразна праявіліся яго спробы скрыжаваць філасо-фію ранняга марксізму з канфуцыянствам.
На думку самога аўтара, выдадзеная ў 1999 г. праца «Цзі маа у шо» — адна з найважнейшых. Ён па-новаму тлумачыў развіццё старажытнай кітайскай думкі459, выкарыстоўваючы канфуцыянскае меркаванне «спасцігнуўшы [вучэнне], станеш дасканала мудрым, а ўжыўшы яго на практыцы, станеш дасканалым правіцелем», каб патлумачыць і ўзбагаціць тэорыю «персаніфікацыі прыроды». Лі Цзэхоу патлумачыў: «Хіба канфуцыянства, сутыкнуўшыся з су-часнымі плынямі накшталт песімізму, ірацыяналізму, дэканструк-тывізму, не ў стане даць іншую сістэму для стварэння памяркоўнай культуры постмадэрну праз абнаўленне ўкладу тэорыі мчалавека
456 Лі Цзэхоу. Новыя мары стагоддзя. C.10.
457 Там жа. С. 185.
458 Там жа. С. 240.
459 Так, ён раскрыў сувязь паміж «шаманствам» і «гісторыяй», развіўшы яе да ўплыву на гісторыю і ідэалогію Кітая.
274
Частка 2
дасканалай мудрасці і дабрачыннасці,,7 Гэта менавіта тое, што я хачу даследаваць»460.
Лі Цзэхоу адрозніваў «павярхоўнае» і «глыбіннае» ў канфуцыян-скай ідэалогіі. На ягоную думку, «структура мпавярхоўнага пласта” канфуцыянства мае на ўвазе менавіта тэорыю канфуцыянскай шко-лы, пачынаючы з дынастыі Цынь, сістэму канфуцыянскай палітыкі і асветы з часоў дынастыі Хань, старажытныя законы і правілы, ма-ральныя прынцыпы трох асноў і пяці дабрадзейнасцей, жыццёвы парадак (сістэму), ідэалогію і г.д. Яны паказваюць праявы грамад-скай культуры, а найперш — каштоўнасць структуры або значнас-ць сістэмы рацыянальнай формы. 'Тлыбінны шіаст" — усяго толькі жыццёвая пазіцыя, ідэйныя прадузятасці, эмацыйная арыента-цыя азвычайнага народнага няведання". Яны не могуць быць чы-ста рацыянальнымі, хай яны лепш змяшчаюць эмоцыі і жаданні, аднак пры гэтым удвая мацней звязаныя з розумам. Галоўнае — мен-тальная структура пачуццёвай формы са стрыжнем розуму»461.
Гэта складаная структура. Сюды ўваходзяць «нацыянальны характ^р», «нацыянал ьны дух», «культурныя традыцыі» і г. д. Лі Цзэхоу лічыў, што ас-ноўныя асаблівасці глыбіннага пласта канфуцыянства — гэта «культура пачуцця рытму і практычны розум, два гэтыя пункты ў выніку даюць “адзін свет”. Гэта значыць, неабходна ставіць за мэту жыццё чалавека, не аддаваць усіх сіл дзеля шчасця ў будучыні, не спадзявацца на цуда-дзейнае выратаванне. А так званае, ^жыццё йалавека” мае на ўвазе не самадастатковую асобу, агрупу, сям'ю, дзяржаву — ітак да * усёй Паднябеснай,,>>462.
Паняцце «адзін свет» аказала велізарны ўплыў на грамадскае жыц-цё Кітая, рэальнае жыццё кітайцаў шчыльна звязана з гэтай канцэп-цыяй. «Удзялялася вялікая ўвага дачыненням між людзьмі, эмоцыям, сентыментальнасці з нагоды зменлівасці жыцця і смерці, з нагоды кароткасці жыцця. МУ абмежаваным перажываць неабмежаванаеп — гэта і ёсць уступленне ў свет і імкненне да свабоды. Людзі надавалі
460 Лі Цзэхоу. Цзі маа у шо. C.188.
461 Там жа.С. 174.
462 Лі Цзэхоу. Цзі маа у шо. С. 180.
275
Кітайская эстэтыка XX стагоддзя
яшчэ большае значэнне самаўдасканаленню, навучыліся стойкай барацьбе, мзагадзя ведаючы пра няўдачу, усё роўна імкнуліся зрабі-цьм, 4<былі трывалымі, як хваёвыя дрэвы ўзімку”. Дзякуючы філасо-фіі “аднаго свету" канфуцыянства дае азначэнне прыродзе і сусве-ту, з дапамогай каласальнай чуйнасці вызначае правілы: “*ый-цё — вялікая творчая сіла прыроды свету", “спараджзнне спарад-жальнага — зменлівасцьм, 'дабрадзейны чалавек здольны да вялікіх здзя 而 сненняў"»4бз.
Такім чынам, гэты «адзін свет» неабходна напоўніць «культурай рытму» і «практычным розумам». Лі Цзэхоу сказаў: «3 дапамогаю та-кой напоўненай пазітыўнымі эмоцыямі uфiлacoфii^, падтрымліваец-ца існаванне, у выніку гэтага здольнасці чалавека і “Удзел свету" су-месна ўтвараюць “сутнасць прыродым. Гэта і ёсць “культура пачуцця рьітму". Дзякуючы <4аднаму свету” рэальная эфектыўнасць спосабу думання падвойваецца, з^ўляюцца лёгкія мары, ілюзіі, усеабдым-ныя ўзнёслыя пачуцці (не прывязаныя да канкрэтнай эмоцыі, пера-канання або філасофіі). Гэта і ёсць мпрактычны розумм»464.
Даследуючы значэнне слова «канфуцыянства», Лі Цзэхоу не тры-маўся звычайных да яго каментараў ў гістарычных працах і лета-пісах. Ён лічыў, што яно «збольшага паказвае на назапашанае ў на-роднай свядомасці (перш за ўсё, вучоных і інтэлектуалаў), на харак-тэрныя рысы і прыродныя дадзеныя свядомага і несвядомага ў псі-халогіі... He заўсёды свядома, на трывалым падмурку чалавечнасці і любові паміж дзецьмі і бацькамі яно [канфуцыянства] вызначыла свае прынцыпы і пашырыла іх да знешняга гуманізму і ўнутранай ідэальнай асобы. Гэта сапраўды сфарміравала канкрэтны практычны тып, які не мае патрэбы ў дапамозе псіхалагічнай мадэлі. Прыманне чалавечага жыцця, актыўнага імкнення да духу, падпарадкаванне яснай пазіцыі розуму, практычнае ўжыванне абстрактных падыхо-даў, здольнасць да гармоніі ў калектыве, падтрымка задавальнення і балансу ў штодзённых справах, уніканне адданага, цёмнага, сляпо-
463 Лі Цзэхоу. Цзі маа у шо. С. 176.
464 Там жа. С. 170.
276
Часпгка 2
га падпарадкавання, якое супярэчыць розуму, — усё гэта, нарэшце, стала архетыпам калектыўнага несвядомага ханьскай нацыі, сфар-міраваўшы яе нацыянальную культуру і ментальную структуру. Таму зусім не выпадкова канфуцыянства стала практычна сінонімам кітайскай культуры (ханьскі народ успрымаўся як асноўная сіла)»465.
Аднак Лі Цзэхоу крытыкаваў традыцыйную кітайскую ідэалогію: «У “адньім свеіде'' няма пагрозлівых казанняў іўдэахрысціянства, няма бясконцых памкненняў фаўстаўскага духу. Кітай спарадзіў трывалую палітычную сістэму ——“маральньія прынцыпы, палітыка, рзлігія" — і культурныя традыцыі. Таму, з аднаго боку, “адзін свет" прывёў да абсалютнага панавання інтэлектуальнай сістэмы пад сця-гамі “законау прыродым, з другога ж — ёсць усяго толькі бездапа-можнае раздробленае грамадства, якое думае толькі пра асабістую выгаду. Дзякуючы рацыянальнай структуры 4<аднаго свету" няма да-кладнага размежавання пачуццяў і розуму, адбываецца змешванне інструментальнага і каштоўнаснага розуму, а таксама раскрыццё су-часнай навукі і дэмакратыі»466.
Што да мастацтва і эстэтычнай ідэалогіі, то Лі Цзэхоу лічыў: «Літаратуры і мастацтву Кітая з іх Мвершаванымі вьіказваннямі", “умеркаванай весялосцю”，“мяккай шчыpacцю,, ды іншымі канфу-цыянскімі традыцыямі, а таксама з ^немагчымасцю выказаць па-чуцці словамім, Кіншасказамі,,> іншымі стандартнымі эстэтычнымі ўзорамі радыкальна бракуе дыянісійскага грунту. Гэта чуллівыя песні, паўторныя напевы, якія адносяцца да кожнага прадмета гэ-тага свету і ўвасабляюць абурэнне, усхваленне, сентыментальнасць, увагу. Нават пры духоўным вакууме ўсіх жывых істот — па-раней-шаму самазабыўнае захапленне жыццём людзей; нават пры такім кароткім чалавечым жыцці — як і раней, глыбокая адданасць. У све-це, як і ў сне, ёсць толькі цудоўныя ілюзіі, а задавальненне ад твораў мастацтва, як і калісь, — толькі сродак заспакаення»467.
465 Лі Цзэхоу. Цзі маау шо. С. 172-173.
466 Там жа.С. 177.
467 Лі Цзэхоу. Цзі маа у шо. С. 225.
277
Кітайская эстэтыка XX стагоддзя
У адрозьненне ад Цзун Байхуа, які горача любіў кітайскую тра-дыцыйную культуру, Лі Цзэхоу адчуваў яе непаўнавартаснасць. Адначасова з пераасэнсаваннем традыцыйнага канфуцыянства Лі Цзэхоу выступіў супраць іншаземнага падзелу яго на тры перыяды і прапанаваў тэорыю «чатырох перыядаў канфуцыянства».
На думку Лі Цзэхоу, першы этап канфуцыянства і ёсць крыніца «адзінства неба і чалавека». «3 даўніх часоў шаманы мелі сувязь з бо-ствамі і продкамі: продкі, найвышэйшы ўладар, багі, неба ў глыбокай старажытнасці (да дынастыяў Ся, Шан і Чжоу) падтрымлівалі кантакт, уплывалі адзін на аднаго і на дачыненні паміж людзьмі, нашчадкамі, грамадствам з дапамогаю чараў.
«Адзінства неба і чалавека» — другі этап, для яго характэрная на-турфіласофія школы інь іян ханьскай эпохі як каркас узаемадзеяння чалавека і прыродных сіл і як мадэль сусвету: «Неба і жыццё чалавека, існаванне ў сацыяльнай сістэме, ізаморфнае захаванне этыкі нораваў і звычаяў з кожнага гледзішча фарміруюць велізарную сістэму зварот-най сувязі: гэта чалавек у грамадстве, карэнная аснова палітыкі наогул».
Трэці этап — неаканфуцыянства. «Адзінства неба і чалавека» неакан-фуцыянцаў сунскай эпохі наступнае: для замацавання свабоды ўнутра-нага этычнага ідэалу чалавечых пачуццяў «неба» тут пераважна «розум», душа, прырода. Таму згаданае раней — гэта касмалогія, г.зн., анталогія прыроды. Межы «адзінства неба і чалавека» неаканфуцыянства і ёсць «уцеха Канфуцыя і Яньцзы»468.
«Менавіта праз “адзінства неба і далавека” кітайцы не могуць цалкам давяраць рацыянальным высновам. I наадварот, адчуванні, пачуцці, ін-туіцыя ў якасці сродкаў пазнання і практычных метадаў цэняцца больш. Так званыя “адзін свет”, “культура рытмум, мпрактычны розумп, мвысо-кая мacтaцкacць,, і іншыя асаблівасці кітайскай культуры роўным чынам адбываюцца і выяўляюцца ў гэтым традыцыйным псіхалагічна назапа-шаным “адзінстве неба і чалавекам».
КНІГІ ОНЛАЙН
