Клецкія бітвы: 1506 і 1706 гады
Андрэй Блінец
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 130с.
Мінск 2015
Panowe ze Nemirowiczy, pan Jurj a pan Andrey, posiawszy y poymali szesty tatarynow pod Horodyszczom, y pryweli ich do panow; oni ze powedyli zapewno, szto carewiczy koszom stojat pod horodom Kleckom y ieszcze z zahonow wsi na kosz tak skoro sobratysia ne mohut. Panowe ze o tom dowedawszysia, y poruczywszysia milomu bohu, y poszli putem swoim raduiuczysia, y wyiechali z Nowohorodka m [iesia] ca awhusta w czetwerty den122 w ponedelok w weczer, wze pered smerkanijem, y szli z Nowohorodka mimo Ostaszyna, y na zawtryie, wo wtorok, prybehli nekotoryie dworane ot Geryna y ot Polonki, powedaiuczy, ize tatarowe za nimi honili, a chodiat blisko woyska. Panowe ze y wse woysko mate otpocznuwszy wo Ostaszynie y poszli k Polonce, y preszedsze Iskolt peredniie ludy dohonili piatsot tatar, iduczych z zahonow do Klecka, y dohoniwsze pobili ich, a innych zywych poymali, a ostawszy utekli za reku za Uszu na krutom berezie, y prybehsze do Klecka ko stanom swoim, powedyli carewiczom, szto litwa idut k nim na boy; carewiczy ze hordostmi y wysokoumija napolniwszesia, niczoho o tom ne dbaiuczy, so wsim userdyiem pryhotowilisia na boy.
Panowe z swoim wsim woyskom toho dnia, wo wtorok, ne dochodiaczy Molewa w sele Nalipoy noczowali, a na zawtreie, w seredu, m[iesia]ca awhusta szestoho dnia, na preobrazenije hospoda naszeho Isus[a] Chrysta, wostawsze rano y zradywsze hufy iako na bitwu zalezyt, y poszli prosto ko Klecku.
Hetman ze pan Stanislaw Petrowicz Kiszka w tot czas nemocon welmi, nikako ze ne moh na koni sedety, no z welikoiu nuzdoiu kazat sebe wo woze westy. Y widewsze panowe, jako hetman welmi nemocon, y bez neho rad nikotory w woysku byty ne mozet, y umysliwsze y poruczyli na ony czas hetmanstwo kniaziu Michaylu Lwowiczu Hlinskomu, y izwolili wsi posluszny iemu byty. Kniaz Michaylo ze Hlinski naczal sprawowaty woyskom, y potehnuli ko Klecku, a napered nekolko sot koney otprawil. Y kak pryszli pod Kleczesk, k rece Lanie, do Krasnoho Stawu ot poludni, y z hory czerez reku wzreli polki tatarskije, stoiaczy pohotowe na boy. Y pereszedsze stali ob reku s nimi, y dla zloho perechozenija reki na mohli woskore sowokupitysia s nimi, y bolszy trech czasow bilisia s nimi ob reku. Potom ze woysko litowskoie wczynili dwe haty czerez reku obapol hrebli stawowoie; tatarowe ze widiaczy, ize litwa stoiat krepko y nepodwizno ko boju, y pohotowili haty, chotiaczy woskore k nim reku pereyty. Y poczali z woyska litowskoho strelaty na nich z del, z rucznic, z lukow, w to ze wremia nekolko dworan nemnoho pospeszylisia za reku. Tatarowe ze zyimali pisara pana Zaberezenskoho Koptia, y otsekszy holowu iemu, nosili na drewcy ruhaiuczysia. Widia ze kniaz Michaylo z pany y so wsim woyskom smech y naruhanije ich, skoro kazal wsim polkom obema hatmi reku perechodyty, y zatrubiwszy wo trubu y wo swiryli zabrawszy poszli za reku. S prawoie ze ruki woysko czerez hat perwey pospiszylisia, y pereszli za reku.
Tatarowe ze widiaczy, szto ne wsi pospotu reku perechodiat y szto bylo mezy nich naylepszych ludey, tyie wsi wdaryli na nich, y mnohich na toy prawoy ruce porazili y malo ich ne pobili. A zatym kniaz Michaylo z lewoie ruki pospieszylsia y pereszodszy hat wdaryl poperek na wsi polki tatarskije y rozdelil ich na dwoie. A potom y tyze ludy naszy z prawoie ruki, poprawiwszysia, y na nich ze wdaryli, y s obeiuch storon tak zameszali polki tatarskimi, iako ne tolko tatarowe bitysia, no oczy y ruk swoich na litowskoie woysko podnesty ne mohli.
Kniaz Michaylo ze so wsim woyskom hnal za nimi, imaiuczy y zabiwajuczy do reki Cebry. У kak prybehli tatarowe ko Cebre, tohda malo ne wsi w rece y bolote potonuli, tak mnoho tatar y koney ich w rece y bolote bylo, iako litwa pereiezdzali na
konech у peszy perechozywali ро mertwych telesech tatarskich y koney ich.
Y kotoryie tatare nemnohije so carewiczy wtekli, tych pereymaiuczy po dorohach ot Stucka, ot Petrykowicz, ot Owrucza, ot Zytomira, z Wotynia, na wsi storony ich bili y hrabili, mato ich welmi do Ordy doszio. Y staiosia iest newymownoie miloserdyie bozyie Welikomu kniastwu Litowskomu y neizreczennoie krowoprolityie rozaiu alkoranskomu. Kniaz Michaylo ze Hlinski y woysko litowskoie toho dnia stojaczy na trupi y wes den iezdiaczy y honiaczy okoto Cebry y za Cebrom, tatar mnozestwo imali y zabiwali y k woysku wozwratylisia ko Klecku, weduczy so soboiu mnohije plenniki. Y napolniwszy ruki zolota y srebra, y zbroy, y odezd, y koney mnohocennych, y newymownyia radosty y weselija napotniwszesia tuiu nocz prebyli z pokoiem.
Tatarowe ze, kotoryie ne byli u bitwe, a chodyli ieszcze po zahonom, y ne wedaiuczy o tom prychodyli z potonom, da.. .123 .
“Хроніка Быхаўца” — адзін з найбольш поўных агульнадзяржаўных летапісных зводаў Вялікага Княства Літоўскага. Выяўлены ў 1820-я гг. у бібліятэцы А. Быхаўца, памешчыка з маёнтка Магілёўцы пад Ваўкавыскам. Хроніка вядома ў адзіным спісе канца XVII — пачатку XVIII cm., перапісаным лацінкай з больш даўняга кірылічнага тэксту. “Хроніка Быхаўца” нрысвечана гісторыі ВКЛ ад легендарных часоў да пачатку XVI cm. Пачатак і канец хронікі не зберагліся. Яна абрываецца на апісанні Клецкай бітвы.
Тэкст прыведзены паводле выдання: “Летапісы і хронікі Беларусі. Сярэднявечча і раньнемадэрны час”. Тэматычны дадатак да нумару “ARCHE”. Мінск, 2010. С. 744-746. Назва раздзела і разбіўка на абзацы — паводле зборніка: Беларускія летапісы і хронікі. Мінск, 1997. С. 163-166.
Міхалон Літвін.
Фрагмент трактата
«Пра норавы татар, літвінаў і маскавітаў»
[Татары] выстаўляюць на вайну амаль трыццацітысячнае войска, сабранае, аднак, прымусова, бо павінны [ісці] ўсе як адзін, хто толькі можа сесці на каня, і [нават] пастухі і тыя,
MlCHALONIS L1TVAN1
DE MORIBVS TARTARORVM, LITVANORVM ET M Oschorvm, Fragmina X.
multiplied Hiftoria referta.
Ж T, Iohan. Lasicii Poloni DE DIIS SAMAGITARVM, CfTERORVMQ. SARMATARVM, ET TALSORVM CHRISTIANORVM, Item
DE RELIGIONE ARMENIORVM.
El de initio Regiminii Stephani Batorij.
Hunt frrmm fa
I. Iac.Grasservm, C.P.
BASILED, Apud Conradvm Waldxhchivm.
M DC XV.
хто не валодае зброяй. Калі я быў там, і калі цар паслаў палову іх і сына свайго на дапамогу туркам124, якія нядаўна хадзілі на Венгрыю, то іх налічвалася тады пятнаццаць тысяч. Хаця і хадзілі абраныя, аднак з рыштункам па звычаі сваім, а менавіта — многія бяззбройныя, і добра калі ў дзясятага або дваццатага з іх быў пры сабе калчан або дзіда, а ў панцырах было іх яшчэ менш; але адныя прынамсі былі ўзброены касцянымі125, другія драўлянымі палкамі, трэ-
ція — з пустымі похвамі на поясе. Шчытоў і дзідаў і іншай падобнай зброі яны і зусім не ведаюць. Вось так яны ніколі не [былі] абцяжараны ні ўзбраеннем, ні запасамі ежы і ніякім іншым грузам з таго, што складае ваенныя абозы, акрамя невялікай колькасці падсмажанага проса або здробненага сыра126. Аднак ніхто з іх не выпраўляецца без мноства свежых рамнёў, асабліва калі іх чакае набег на нашы землі. Бо тады іх больш турбуюць путы, каб вязаць рукі і ногі нашых, чым даспехі для сваёй абароны. У іх заўсёды ў запасе шмат коней для вайны, так што большая частка іх войска вядзе з сабою па пяць коней, да таго ж не асядланых. Таму яны вельмі хутка здзяйсняюць набегі і любы шлях дзякуючы такой хуткай змене коней і вельмі лёгка ўцякаюць ад ворага, што іх наганяе; таксама і сляды іх страшаць сваёй колькасцю, а яны не баяцца ў войску сваім ні стомы, ні голада. Таксама ў паходзе яны вельмі трывалыя, лёгка трываюць голад, смагу, стому, бяссонныя ночы, спёку, холад, усялякую непагадзь і любыя цяжкасці. Ваенныя напады яны заўсёды здзяйсняюць без падводаў і ўсялякага абозу, за выключэннем згаданага мною мноства коней127. Без якой-небудзь цяжкасці яны пе-
раадодьваюць нават у зімовы час шырокія стэпавыя прасторы, бездарожжа, якое ствараецца глыбокім снегам і настам, хаця зацвярдзелы снег і лёд абдзіраюць конскія ногі. Хуткія паўнаводныя рэкі, якія ў суровыя зімы на поўначы да таго ж страшэнна трашчаць ад ільду, які трэскаецца і цяжкія для пераправы, яны, аднак, пераадольваюць без чаўноў, а толькі на конях; самі яны трымаюцца за грывы, а да хвастоў прывязваюць мяхі, [паклаўшы іх] на драўляныя брусы або на вязанкі чароту, каб пераплыць без прамаруджвання, лёгка і хутка. А ў бітвах яны больш трывалыя, чым маскавіты, хаця і горш узброеныя, і, заўсёды ўступаючы першымі ў бой, імкнуцца захапіць левае крыло войска праціўніка для таго, каб зручней было абстрэльваць. Таксама нярэдка, кінуўшыся ўцякаць, яны спыняюцца і, калі вораг, які гоніцца, ужо рассеяны, нападаюць на яго з засад і так здараецца, што яны, пераможаныя, адбіраюць перамогу ў пераможцаў. Калі ж без падману і вайсковых хітрыкаў, але сумленна, тварам у твар, даводзіцца ўступаць у бітву з імі, то нашы ваяры пераўзыходзяць іх, нават калі тых нашмат болей. Так што вельмі часта дужаліся мы пад пераможнымі сцягамі святой памяці бацькі з Божай ласкі Вялікасці Вашай128. Вось і праз пяць месяцаў пасля паразы хрысціян ад магаметан, апошняй бітвы караля Людовіка, стрыечнага брата з Божай ласкі Вялікасці Вашай129, у календы лютага, у год [ад Нараджэння] Хрыстова 1527 у тых роўных стэпах каля Чаркасаў на рацэ Альшаніцы, дваццаць пяць тысяч тых перакопскіх татар загінулі ад рукі нашай, а было там нашых не больш за тры з паловаю тысячы. I раней каля Клецка загінула дваццаць сем тысяч іх, перабітых дзевяццю тысячамі нашых. Так і ў іншых [месцах] і каля крэпасці Давіда130, і каля Стрэшына, Чачэрска131, Лапушны132, а таксама ў тых шырокіх стэпах у Лябедзіне, і каля Белай Царквы і на рацэ Сула, і ў іншых бітвах, колькі б ні змагаліся з імі ў гэтым стагоддзі нашы людзі, выходзіла заўсёды, што мы мацнейшыя. Вось жа і пад Сокалам яны перамаглі нас не ваеннай сілай, а хітрасць і складаная мясцовасць служылі ім; наша войска загінула, падступна завабленае на месца толькі што спаленага горада, дзе паўсюдна ззялі правалы падвалаў, то бок падзямелляў, ям і лёхаў133.1 тут вось упершыню заганарыўся
супраць нас род Гірэяў, перанёсшы да сябе ў Таўрыку абмытыя крывёю даспехі войска нашага...
Міхалон Л ітвін — псеўданім Венцлава Мікалаевіча (каля 1490— 1560), каталіка, лацінскага сакратара велікакняжацкаы канцылярыі, які ў 1543 г. уваходзіў у склад пасольства ВКЛ да крымскага хана. Яго трактат, напісаны да 1550 г„ быў выдадзены на лацінскай мовеў 1615 г. у Базелі (Швейцарыя).
КНІГІ ОНЛАЙН
