Кніга ўспамінаў. Мікалай Маліноўскі
Выдавец: Лімарыус
Памер: 240с.
Мінск 2014
Першаю, найважнейшай пастановай, ажыццёўленай падчас наместніцтва кн. Рапніна, быў праведзены перапіс насельніцтва ўсёй краіны; перапіс, які пазней служыў асновай гэтай важнай статыстычнай дзейнасці, стаў афіцыйным сведчаннем правоў усіх саслоўяў, якія складаюць насельніцтва краіны. Кн. Рапнін быў дасведчаны і спрактыкаваны арганізатар; ужо на пасадзе генерал-губернатара Прыбалтыйскага краю, даякога ў той час былі далучаныя пад адно кіраўніцтва беларускія губерні, падчас лютавання там голаду падаў доказы вялікай любові бліжняга, бо да таго, як урад паспяшаўся з дапамогай для народа, знясіленага неўраджаем, кн. Рапнін з уласнага маёнтка дапамагаў у пільных патрэбах. Слава пра гэтую дабрачыннасць рэкамендавала яго з найлепшага боку краю, які патрапіў пад яго кіраванне. Ведаючы, што гэтае кіраванне не можа быць нейкім новым утварэннем, а толькі далейшым працягам мясцовага грамадскага жыцця, ён імкнуўся прыцягнуць да цывільнай службы як мага большую колькасць людзей,
якія служылі пры даўнейшай уладзе і якія веданнем справы, працавітасцю і добрасумленнымі прынцыпамі ў палітыцы і штодзённых жыццёвых дачыненнях паказалі сябе з добрага боку. Ён быў рады выкарыстоўваць даўнейшых літоўскіх чыноўнікаў у юрысдыкцыях, ім самім заведзеных. Яшчэ ў Варшаве кн. Рапнін меў магчымасць пазнаёміцца з рэгентам літоўскай асэсорыі Тадэвушам Кукевічам53’. Прызначыў яго віленскім губернскім пракурорам. Гэтая пасада, асабліваў першыя гады новага існавання краіны, была бязмерна важная. Пры павятовых касах пакінуў большасць скарбнікаў, якія служылі яшчэ пры Рэчы Паспалітай, бо адчуваў перакананне ў іх сумленнасці, дабрыні намераў і безумоўным шанаванні грамадскага гроша540. Для дапамогі ў належнай працы мясцовай адміністрацыі кн. Рапніну падалося выгадным утварэнне асобных камісій па прыкладзе тых, якія ў апошнія гады існавання Польшчы былі створаныя пад рознымі найменнямі. Так па волі кн. Рапніна сярод іншых у Вільні была створаная Адукацыйная камісія, якой ён даверыў кіраванне школамі і назіранне над агульным ходам асветы ў краі. Неабходнасць такой камісіі здавалася яму тым больш відавочнай, што бачыў заганныя вынікі парадку, які быў уведзены намеснікам Паўднёва-Заходняга краю, тайным саветнікам Туталміным, які нагляд над асветніцкай справай проста даручыў цывільным губернатарам. Кн. Рапнін, кіруючыся ўяўленнем, што край адным росчыркам пяра можна зрабіць зусім расійскім, загадаў, каб як паліцэйскае ўпраўленне, так і правасуддзе вяліся не інакш, як на расейскай мове, але пазней, пераканаўшыся, колькі б з гэтага было нязручнасці, не настойваў на абавязковым выкананні гэтага загаду, і паколькі на трон уступіў імператар Павел і ў адміністрацыі дазволіў свабоднейшыя правілы, тут жа былі вернутыя мілая краю ўстанова трыбунальская, а таксама судовыя і іншыя звычаі, якія праз доўгае іх выкарыстанне зрабіліся мілымі краю. Пры такім стане справы грамадская думка пачала вяртацца ў раўнавагу з пачуццём (sic). Кн. Рапнін
заклікаў выключыць усе канфліктныя пытанні і ўвесці просты па сабе парадак, а не спакушацца на немагчымыя справы, да шэрагу якіх належала жаданне раптоўнага вынішчэння мовы, уяўленняў і нават самога польскага пісьма. Бегла прыгадалі мы пра высокіх саноўнікаў урада Станіслава Аўгуста, бачылі, як увайшлі яны ў склад новай адміністрацыі.
(На гэтым рукапіс абрываецца.)
ДАДАТАК
У дадатку мы ўпершыню публікуем у арыгінале і ў перакладзе Д. Ч. Матвейчыка чарнавік М. Маліноўскага, які ўтрымлівае адказ не названым па імёнах беларусам, што планавалі выданне навукова-літаратурнага зборніка (у будучыні, магчыма, часопіса). Дакумент захаваўся ў навуковай бібліятэцы Вільнюскага ўніверсітэта (ф. 9, адз. зах. 25). Дакумент адносіцца да канца 1840 — пачатку 1850-х гг. і, магчыма, звязаны з адной з выдавецкіх ініцыятыў А. Г. Кіркора, які неаднаразова прыцягваў Маліноўскага да супрацоўніцтва.
Мы не ведаем, гэта чарнавік пісьмовага адказу на зварот ініцыятараў зборніка або канспект вуснага выступлення. У любым выпадку мы маем справу з выкладаннем рэдактарскага бачання будучага выдання.
Ёсць, аднак, сведчанне стаўлення гісторыка да будучыні Беларусі. Мітрапаліт Міхаіл Галубовіч пазначыў напрыканцы лістапада 1860 г. пра сваю сустрэчу з Маліноўскім у графа Яўстаха Тышкевіча: «Пасля наведвання музея быў у Я[ўстаxaj Тышкевіча. [...] Мікалай Маліноўскі, аслепшы, стаў яшчэ больш гаваркім. Між іншым ён сказаў: “Пасля ўз’яднання Італіі Еўропа падумае пра ўтварэнне дзяржавы паміж Германіяй і Расіяй” (Янушкевіч Я. Дыярыюш з XIX стагоддзя: Дзённікі М. Галубовіча як гістарычная крыніца. Мінск: Хурсік, 2003. С. 269). Зразумела, што для яго размова ішла пра аднаўленне федэратыўнай Рэчы Паспалітай, дзе Літва-Беларусь павінна была займець годнае месца.
Адзначым, што М. Маліноўскі называе беларусаў сваімі землякамі: нараджэнец Вінніцы, ён павінен быў бы лічыць сябе ліцвінам або ўкраінцам. Акрамя таго, варты ўвагі — хоць, безумоўна, з’яўляецца супадзеннем — і той факт, што Маліноўскі прапаноўвае назваць будучы зборнік «Пасярэднік» — так праз шмат гадоў назаве сваё выдавецтва Л. М. Талстой.
Складальнік удзячны Алене Каніцкай, Паўлу Лаўрынцу, Наталлі Туганавай і Юліі Сняжко (Вільнюс), дзякуючы якім публікацыя дадзенага тэксту стала магчымай.
Арыгінал
Wezwaliscie’ mi? zacni biaioruscy spoiziomkowie do rady i czynnego udziahi w zamierzanem przez Was wydawaniu Pisma zbiorowego". Wyznawcy ptodnych i zbawiennych wyobrazen wieku, dziedzice wywolczonych przez rozum rekojmi, pragn^liscie aby to pismo wzmagane braterstwem i milosci^, oparte na granitowej podstawie nauki, tchnace szczer^ a bezwzgl^dn^ prawd^ nie tylko odpowiadaio umysbowym potrzebom kraju, lecz aby przyj^wszy nad niemi przewodnictwo, potrafilo uzacnic d^zenia i skierowac na drogq postepu, ktora dzis ludzkosc unosi do nieokreslonych, moze szcz^sliwszych przeznaczen.
Pi^kny zaiste i prawy zamiar. Pismo wydawane w tym duchu przyniostoby obfite korzysci; zastapiloby niejako brak glownej szkoly narodowej, milczenie mownicy i niedostatek ogniska dla pojedyricze promieni mysli; atoli wykonanie jego w calej rozci^glosci jest zupebnem niepodobieristwem. Prozno oddawac siq ztudzeniu, ze zrqcznosci pisz^cych lubo pobbazanie cenzorow przedsiqwziqcie ubatwi. Pierwsi wysileni i zrazeni tem wykrqtnem szermierstwem prqdko rzuciliby pioro, drudzy niegrodziliby si? na tak maio przenikliwoSci, aby nie poj^c tego, co dla nikogo nie jest zagadka. Nadto, powaga i koscielna i swiecka, trwozne o calosc swoich zdobyczy, podejrzliwie czuwajace nad kazda samoistnaobjawa, st-tumiiyby natychmiast gios nieulegly sobie, bo pismo, nad ktoremby u nas powiewata choragiew postepu, jest jeszcze anachronizmem.
Wszakze jesl i zbieg nieprzyjaznych zdarzeri pracowac jawnie pod danem has-tem nie dozwala, niemniej jednak inne acz skromniejsze nalezy uprawiac pole, bo i to wyplaci siq obfitym plonem.
Je2eli pytania spobeczne bezposrednio roztrz^sane bye nie mog^, wyprowadzmy je w obr?b nauki a za jej poSrednictwem w obr?b iycia.
Увесь тэкст чарнавіка напоўнены перакрэсленымі словамі, словазлучэннямі, фразамі і сказамі, надпісанымі над радком устаўкамі, выпраўленнямі і да т. п. Колькасць чарнавога матэрыялу настолькі вялікая, што тут пададзены толькі той тэкст, які яго аўтарам (Маліноўскім) пакідаўся неперапраўленым, без указанняў на перапраўленыя словы і іх месцы.
Тут і ніжэй падкрэслена ў арыгінале.
Owoz jezeli zacni ziomkowie, ktorzy oswiadczyli gotowosc i piorem i pieni^dzmi zasilac pismo zbiorowe, mimo zmiany hasba nie ubliz^ mu i nadal swojej pomocy, w takim razie sadzilbym ze najwlasciwiej b^dzie rozpocz^c jego wydawanie na nastepnych zasadach.
Wydawcy chc^c bye posrednikami mi^dzy nauka a krajem; zadnej ga-iezi umiejQtnosci ludzkiej nie wyb^czaj^z liezby przedmiotow stanowi^cych tresc ich pisma, wszakze te, ktorych zastosowanie jest rozleglejsze, ktorych wp-tyw na warunki spobeeznego bytu jest nieuchronny, ktore dzielniej przykladaj^ sie do uzacnienia ducha, niz do zwi^kszenia korzysci liczebnych, zawsze otrzymaj^ pierwszeristwo. Wydawcy bowiem poczytali glowny cel swojej pracy, aby oswojaj^c spo-lziomkow z umysiowym ruchem swiata, obudzac w nich pop^d ku wyzszym, ku cnotliwszym d^zeniom ludzkosci.
Dlatego pismo wychodzic bgdzie pod nazw^:
Posrednik
Pismo zbiorowe wydawane staraniem i nakbadem Biaborusinow.
Podziabjego lubo dowolny, moze obejmowac nast^pne przedmioty: filozofja, literatura starozytna, nowoezesna, literatura sbowianska, historia, sztuki nadobne, rozmaitosci.
Pod Filozofja podci^gamy wszystkie badania czysto teoretyezne o Bogu, czbowieku i wszechswiecie. Ani obowiazujemy siQ, ani przyrzekamy czytelnikow naszych czysto przenosic w te wzniosle krainy myslenia, bo im przedmioty oderwahsze, tym trudniej oezekiwae spobpracownikow, coby im podobac potrafili. Wszakze z ogolnym stanem nauki i za granic^, i w kraju obeznac ich niezaniedbamy. O umiejQtnosciach scisych jako tbumaczach cabej widzialnej przyrody i kluczu do jej tajemnych potQg; gdy astr [onomia,] matem [atyka,] fizyka, chemia i t. d., te w kraju naszym prawie zamilkby, starac si? bqdziemy zdawac sprawQ o ich postQpach za granic^, unikaj^c rachunku i potoeznym wykladem zbliiaj^c je do powszechnego pojQcia. Nie tracimy przeciez nadziei, ze przynajmniej w oddziale nauk przyrodzonych zajasniec mog^ w Posredniku prace znakomitych badaczow natury, ktorymi siQ Litwa szczyci. Pod nazw^ umiej^tnosci obyczajowych i spobecznych podci^gamy wszystkie pytania tycz^ce
siQ wyznari, prawodawstwa, urz^dzeri wewnQtrznych w pojedynczych paristwach, ruchu skarbowych stosunkow rozlicznych klass spoJ-eczeristwa, wzajemnej zaleznosci wlaScicieli ziemi i rolnikow i t. p. Literatura starozytna, tylko w zwi^zku z obecnem uksztalceniem, zajmowac niekiedy bedzie, tern rozleglejsze za to damy miejsce litteraturze nowoczesnej gWwnych ludow Europy; osobno zas i z wi^ksz^ dok-tadnosci^ zwrocimy uwage na literature i w ogolnosci na ruch umysiowy i spoleczny wszystkich plemion siawiariskich. Zadne wazniejsze pismo polskie nie zostanie bez rozbioru. Do tego oddziabu naleZ^tez poezja a mianowicie i powiesc, ktora tak szeroko pismami czasowemi zawladala. Historia, nie zaden zbior zrode-E ale wiadomosc o pracach dokonanych na polu nauki dziejow w obcych narodach, pilne sledzenie prac historykow siowianskich, z giownym wzgledem na prace ojczyste; wszystkie nauki posi-lkowe, starozytnosci, jeografja, podroze i t. p. Nakoniec ogolny pogl^d b^dz na caie epoki dziejowe, b^dz na pojedyncze wypadki, sk-ladad maj^ tresc tego wielce
КНІГІ ОНЛАЙН
