Крабат. Легенда чорнага млына
Отфрыд Пройслер
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 248с.
Мінск 2021
238
HA ЗМЕНЕ ГАДОЎ
Майстар бязлітасна гоніць яго паплавамі і лугавінамі, па лясах і бездарожыцах, паўз кусты і канавы, праз хмыз-някі і балоты.
«Памятай, што я — Майстар!»
Млынар слепа хвошча яго бізуном, уразае яму шпорыў це-ла. У Крабата з бакоў струменіць па лытках цёплая кроў.
«Я табе пакажу!»
Наўскач налева, наўскач направа — а потым напрасткі да бліжэйшай вёскі.
Майстар цягне за повад, яны спыняюцца ля кузні.
«Гэй, кавалю! Дзе ты, чорт забірай, дзеўся?»
Выбягае каваль, выцірае рукі аб скураны фартух і пыта-ецца, чаго пан-спадар жадае. Майстар адным скокам спеш-ваецца.
«Падкуй мне каня, — кажа ён, —распаленымі да чырвані падковамі».
Каваль не верыць уласным вушам.
«Рас... распаленымі падковамі, васпане?»
«Мне табе што, два разы паўтараць? Зараз я цябе пад-ганю!»
«Бартэк! — гукае каваль вучня. — Пераймі повад у ясна-га пана і патрымай каня!»
Кавалёў вучань, рабаціністы малы, мог бы сысці за Лоба-шава брата.
«Вазьмі самую цяжкую падкову, якая ў цябе маецца! — загадвае млынар. — Пакажы мне, што там у цябе ёсць!»
Каваль вядзе яго ў кузню, а хлопчык застаецца трымаць каня і прыгаворвае яму na-лужыцку: «Супакойся, косеньку, супакойся... Цябеўсяго калоціць».
Крабат трэцца галавой аб плячо хлопчыка. «Калі б з мяне знялі аброць, — думае ён, — яб паспрабаваў урата-вацца...»
239
ГОД ТРЭЦІ
Хлопчык заўважаеў варанога ранку ля вуха. Пэўна расцёр да крыві рамяньком.
«Пачакай, — кажа ён, — трэба трошкі паслабіць спраж-ку, зараз усё зробім».
Расшпільвае спражку і здымае аброць з варанога.
Толькі Крабат пазбавіўся ад аброці, як тут жа абарочва-ецца крумкачом. 3 карканнем узносіцца ў неба і скіроўваецца да Чарнагорыцы.
У вёсцы свеціць сонца. Унізе ля студні ён бачыць пявунню з кошыкаму руках, яна корміць курэй. Раптам яго накрывае цень, увушшу выбухае пранізлівы ястрабіны крык. «Май-стар!» — працінае думка.
Склаўшы крылы, ён стралой шугае ў студню і ператва-раецца ў рыбіну. Уратаваўся? Але дужа позна разумее, што сам сябе загнаўу пастку, з якой няма выхаду.
«Пявуння! — збірае ён апошнія сілы. — Дапамажы мне выбрацца!»
Дзяўчына апускае руку ў студню, Крабат робіцца зала-тым пярсцёнкам на яе пальцы і такім чынам зноў апынаец-ца наверсе.
Пры студні, як з неба зваліўся, вырастае аднавокі спадар у чырвоным кавалерыйскім мундзіры польскага крою са срэб-нымі шнурамі і чорным пазументам.
«Скажы мне, паненка, адкуль у цябе такі прыгожы пяр-сцёнак. Дай мне на яго паглядзець...»
Іўжо цягнеруку да пярсцёнка, хоча яго схапіць.
Крабат ператвараецца ў ячнае зярнятка. Саслізгвае з пальца пявунні і падае ў кошык. Дзяўчына чэрпае новую жменю зерня і разам з Крабатам высыпае яго курам.
Спадар у мундзіры раптам знікае. На яго месцы з’яўляец-ца чорны як смала аднавокі певень і пачынае дзяўбці зерне. Але Крабат спрытнейшы за яго — хутка скемлівае, што
240
HA ЗМЕНЕ ГАДОЎ
да чаго, і перакідваеццаў ліса. Маланкай кідаецца на чорнага пеўня і перагрызае яму горла.
У яго зубах толькі трэскат стаіць, як ад сечкі і саломы. Трашчыць іў Крабатавых зубах, як ад саломы ці сечкі.
Крабат прачнуўся ўвесь мокры ад поту. Задыханы, ён упіваўся зубамі ў сяннік. Спатрэбіўся пэўны час, каб су-пакоіцца.
Ён палічыў добрым знакам тое, што ў сне перамог Майстра. Цяпер усе сумневы развеяліся. Ён ведаў, што Майстравы дні злічаны. Ён — Крабат — паложыць Ka-Heu млынароваму ліхадзейству, яму наканавана зламаць яго ўладу.
Вечарам ён зайшоў да Майстра.
— Я застаюся пры сваім! — гучна заявіў ён. — Бяры сабе ў пераемнікі каго хочаш. А я, Крабат, адмаўляюся ад тваёй прапановы.
Майстар прыняў яго словы спакойна.
— Ідзі ў дрывотню, — сказаў ён, — вазьмі там кірку і рыдлёўку. На Козелевых багнах трэба выкапаць магілу. Гэта будзе тваім апошнім заданнем.
Крабат нічога не адказаў, развярнуўся і выйшаў з па-коя. Калі ён прыйшоў да дрывотні, з ценю выступіла Henan постаць.
— Крабаце, я тут чакаю цябе. Што мне паведаміць дзяўчыне?
Крабат выцягнуў з нагруднай кішэні світкі колца з ва-ласоў.
— Скажаш ёй, — папрасіў ён Юрэка, — што маеш вестку ад мяне. Што заўтра, у апошні вечар года, яна можа прыйсці да млынара і папрасіць яго адпусціць мяне, — ён апісаў хату, дзе жыла пявуння, і працягнуў:
241
ГОД ТРЭЦІ
— Пакажаш ёй гэтае колца, і яна зразумее, што ты прыйшоў ад мяне. He забудзь ёй нагадаць, што яна сама вырашае, ісці ёй на Козелевы багны ці не. Прыйдзе — добра, не прыйдзе — таксама добра. Мне ўжо тады бу-дзе ўсё адно, што са мной станецца.
Ён абняў Юрэка і аддаў яму колца.
— Паабяцай мне, што так і будзе. Што не станеш уга-ворваць яе зрабіць тое, чаго лепей не рабіць.
— Абяцаю, — сказаў Юрэк.
I чорны крумкач, трымаючы ў дзюбе колца з валасоў, паляцеў да Чарнагорыцы. Крабат увайшоў у дрывотню. Што там у куце? Труна? Закінуў на плячо кірку з рыд-лёўкай і паклыпаў праз снег да Козелевых багнаў, а по-тым да Пусткі.
Усё наваколле там было снежна-белым, толькі ў ад-ным месцы цямнеў чорны прамавугольнік.
Каму прызначалася гэтае месца? Яму ці Майстру?
«Заўтра такой парой, — падумаў Крабат і тыкнуў рыд-лёўкай у зямлю, — усё будзе вырашана».
Назаўтра раніцай пасля сняданку Юрэк адвёў Краба-та ўбок і аддаў яму колца. Ён пагаварыў з дзяўчынай, усё ўладжана.
Надвячоркам — толькі пачало сутонець — на млын прыйшла пявуння. У камунійнай сукенцы і з белай стуж-кай у валасах. Яе сустрэў Ганца і спытаў, што яе сюды прывяло. Яна адказала, што хоча пагаварыць з млынаром.
— Я млынар, — Майстар распіхаў хлопцаў па баках і выступіў ёй насустрач. У чорным плашчы, на галаве трохвуголка. Твар спалатнелы, як крэйдай абмазаны. — Чаго табе трэба?
Пявуння змерыла яго бясстрашным позіркам.
242
HA ЗМЕНЕ ГАДОЎ
— Аддай мне майго хлопца!
— Твайго хлопца? — Майстар зарагатаў злым смехам, падобным да казловага бляяння. — He ведаю такога.
— Гэта Крабат, — сказала пявуння. — Я кахаю яго.
— Крабат? — Майстар паспрабаваў запалохаць яе. — Хіба ты яго ведаеш? Хіба зможаш адрозніць яго ад ін-шых хлопцаў?
— Я ведаю яго, — сказала пявуння.
— Любая можа так сказаць! — Майстар абярнуўся да млынарчукоў. — Марш у чорную камору, сталі ў шэраг, роўненька адзін ля аднаго! I не варушыцца!
Крабат стаў паміж Андрушам і Сташкам. Чакаў, што яны зараз абернуцца крумкачамі.
— Стойце дзе стаіце! I хай толькі мне хто піскне! Гэта і цябе датычыць, Крабаце! Хоць гук ад цябе пачую — і яна памрэ!
3 кішэні плашча Майстар выцягнуў чорную хустку, завязаў вочы пявунні і завёў яе ў чорную камору.
— Калі патрапіш паказаць мне свайго хлопца, дазво-лю яго забраць.
Крабат спалохаўся. Такога ён не прадбачыў. Як цяпер дапамагчы дзяўчыне? Тут нават ад колца з валасоў няма ніякай карысці!
Пявуння абышла шэраг хлопцаў. Адзін раз, потым другі. Крабат ледзь стаяў на нагах. Вось ён і паплаціўся жыццём. I не толькі сваім, але яшчэ і жыццём пявунні!
Яго ахапіў страх. Такі страх, якога ён ніколі не ведаў. «Я буду вінаваты ў ейнай смерці, — мільганула ў яго га-лаве. — Вінаваты ваўсім...»
I тут усё адбылося.
Пявуння прайшла міма шэрага хлопцаў у трэці раз, а потым працягнула руку і паказала на Крабата.
243
ГОД ТРЭЦІ
— Гэта ён, — прамовіла яна.
— Упэўненая?
— Так.
Усё вырашылася.
Яна зняла хустку з вачэй і падышла да Крабата.
— Ты вольны.
Майстар адхіснуўся і прыхіліўся да сцяны. Хлопцы знерухомелі, быццам скамянелі.
— Хлопцы, — сказаў Юрэк, — збярыце вашы рэчы з гарышча і рушце ў Чарнагорыцу. Пераначаваць можна будзе ў войта на гарышчы.
Чаляднікі ціха павыходзілі з каморы.
Яны ведалі, што Майстар не дажыве да ранку. Апоў-начы ён загіне, а млын згіне ў полымі.
Мертан з крывой шыяй паціснуў Крабату руку.
— Нарэшце адпомсцілі за Міхала з Тондам... і за астатніх таксама.
Крабат не мог і слова вымавіць. Быццам анямеў. Тады пявуння паклала руку яму на плячо і захутала ў сваю вя-лікую ваўняную хустку. Мяккую і цёплую, як ахоўнае покрыва.
— Хадзем, Крабаце.
Ён пайшоў за ёю з млына, яна павяла яго паўз Козе-левы багны да Чарнагорыцы.
— Як у цябе атрымалася? — спытаў ён, калі то тут то там спаміж дрэў замільгалі агеньчыкі вёскі. — Як атры-малася знайсці мяне сярод іншых хлопцаў?
— Я адчула твой страх, — адказала яна. — Як ты за мяне баішся. Па тым цябе і пазнала.
Калі яны выйшлі да ваколіцы, з неба пасыпаў снег. Мяккі і драбнюткі, не раўнуючы як мука з-пад вялікага сіта.
ЗМЕСТ
ГОД ПЕРШЫ
Млын на Козелевых багнах........................7
Адзінаццаць і адзін............................13
Працаваць — не мёд лізаць......................18
Уцёкі ў сне....................................23
Спадар з пеўневым пяром...................... 28
Агылі, нажэрдку!...............................35
Знак Таемнага Брацтва..........................40
Памятай, што я — Майстар.......................48
Вол-Блашке з Каменьца..........................56
Вайсковы марш..................................64
Падарунак на памяць............................74
Без святара і без крыжа........................79
ГОД ДРУГІ
Згодна з традыцыямі і звычаямі млынарскае гільдыі.87
Мяккая зіма....................................94
Віват Аўгусту!................................101
У святле велікоднае свечкі....................109
Гісторыі пра Капяллюха........................117
Як каня прадавалі.............................125
Віно і вада...................................133
Пеўневы бой...................................143
На краі рада..................................151
ГОД ТРЭЦІ
Кароль-маўр....................................159
На крылах......................................166
Спробы ўцёкаў..................................173
Снег на пасевы.................................179
Я — Крабат.....................................186
Паміж небам і зямлёй...........................192
Нечаканыя адкрыцці.............................199
Праца не з лёгкіх..............................206
Султанаў арол..................................213
Колца з валасоў................................222
Прапанова......................................230
На змене гадоў.................................237
Літаратурна-мастацкае выданне
Пройслер Отфрыд
КРАБАТ
Легенда чорнага млына
Адказны за выпуск Андрэй Янушкевіч Рэдактар Вольга Гронская Карэктар Наста Анцімонік Камп’ютарная вёрстка Сяргей Макарэвіч Дызайн вокладкі Анастасія Капульцэвіч
КНІГІ ОНЛАЙН
