КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
5273ападно-русское сказаніе о Смвнлл'Ь — пророчмцЬ по рукопмсм XVI в. Тексть сказанія, его составі м язык-ь. Варшава, 1898 (Труды. С.316-339). 528Рукапіс ягоны ў 1962 г. быў знойдзены ў рукапісным аддзеле Бібліятэкі AH СССР у Ленінградзе (№32.2.11) беларускімі філёлягамі А.Жураўскім і І.Крамко // Весьці АН БССР. 1963. №4. Б.100-110. 529Горбачевскій Н. Словарь древняго актоваго языка Cteepo-Западнаго Края м Царства Польскаго. Внльна, 1874. Пасьля адмены забароны беларускага друку й мовы (1906—1976 гг.) У расейскай навуцы да 1920-ых гг. не прыйшло да якіх-небудзь істотных зьменаў параўнальна да папярэдняе пары. Пазьней паволі некаторыя зьмены наступілі: усё беларускае пісьменства ў царкоўнаславянскай мове яна й далей разглядае як “древнерусское” ці “русское” (праўда, з правам для беларусаў пэрыяд да ХШ ст. уважаць за супольны); а пісьменствам у беларускай мове, па-за рэдкімі выключэньнямі, наагул перастае цікавіцца, згадзіўшыся, што яно беларускае. Найважнейшая зьмена ў гэтай пары: ініцыятыва ў дасьледаваньні й перавага, блізкая да выключнасьці, пасьля адмены забароны беларускага друку й мовы ў 1905 г. паступова пераходзяць назад да саміх беларусаў, якія, аддзяліўшыся ад расейскай (і польскай) навукі, твораць цяпер сваю асобную навуку зь філялёгіяй. 3 расейскіх працаў гэтага часу вылучаюцца перш за ўсё бібліяграфічныя. Гэта працяг апісаньняў старых бібліятэк, архіваў ці збораў. Бібліятэкі Кіеўскай Духоўнай акадэміі, дзе кнігі был. Полацкай вуніяцкай бібліятэкі й інш. — А.Крылоўскім530; рукапіснага аддзелу Бібліятэкі Пецярбурскай АН, куды таксама было вывезена шмат беларускіх рукапісаў і кніг — В.Сразьнеўскім і Ф.Пакроўскім531. А найболей апісаньяў цэлых беларускіх бібліятэк, архіваў і збораў як у самой Беларусі, так і вывезеных у Расею: старадрукаў Віленскай Публічнай бібліятэкі — А.Мілавідавым532, бібліятэкаў Слуцкага Траецкага манастыра533 й музэю Менскага царкоўнага гісторыка-архэалягічнага 530 Крыловскій А. Смстематнческій каталогь кнш-ь бнбліотекм Кіевской Духовной Академін. Кіевт>, 1906. 531 Опмсаніе рукопяснаго отд^ленія Бйбліотекм Ммператорской Академін Наукь. Составнлн В.Й.Срезневскій м Ф.М.Покровскій. Т.1-3. СПб—Ленянград, 1910, 1915 і 1930. . 532Ммловндовь А. Опнсаніе славяно-русскнхь старопечатныхт> кннгь Вкленской Публнчной Бнбліотекн (1491-1808). Внльна, 1908. 533Сннтко А. Опмсаніе рукопнсей м старопечатныхь кнмгь вт> Слуцкомь (Ммнской губ.) Тройчанском-ь монастырі // Нзвістія ОРЯС. 1911. T.16. Кн.1. С.210-231. камітэту534 — А.Сьнітко (у музэі, заснаваным у 1908 г. царкоўным гісторыка-архэалягічным камітэтам, былі рукапісныя кнігі XVI—XVIII стст. і архіў Слуцкага Траецкага манастыра — БелСЭ. Т.7. Б.251), Магілёўскага царкоўнаархэалягічнага музэю535 (у музэі, заснаваным А.Раманавым у 1897 г. было 26 каралеўскіх прывілеяў і лістоў XVI—XVIII стст., рукапісны ірмалог 1697 г., выданьні беларускіх друкарняў XVII—XVIII стст., плашчаніца Чарэйскага манастыра з 1566 г., пацір 1590 г. з напісамі на ім і інш.), архіву Віцебскай вучонай архіўнай камісіі536 — М.Мельнікавай537, бібліятэкі графаў Храбтовічаў у Шчорсах — Н.Эрнстам538, архіву беларускіх вуніяцкіх мітрапалітаў — П.Жуковічам539, кніг Публічных справаў ЛМ — С.Шамбінагам і М.Беражковым540 і дакумантаў ЛМ у Маскоўскім архіве Міністэрства юстыцыі341. Тады апісаньні 25 сьпіскаў беларускіх летапісаў XV—XVI стст. — С.Пташыцкім542, Лаўрышаўскага эвангельля пач. XIV ст. — І.Сьвяціцкім543. А таксама бібліяграфія кірылаўскіх выданьняў беларускіх друкарняў XVI—XVIII стст.544 (значна паўнейшая за ўсе папярэднія, хоць і ў дужа кароткіх апісаньнях) і гістарычкы нарыс пра рукапісны аддзел Віленскай Публічнай бібліятэкр45 А.Мілавідава. 534Снмтко А. Опмсаніе рукопнснаго отд^ла м старопечатных кннгь бпбліотекн Мннскаго нсторнко-археологнческаго комнтета. Ммнскь, 1909. 5353апчскм СЬверо-Западнаго отдьла Нмператорскаго русскаго географвческаго обіцества. Кн.1. Внльна, 1910 С.224-229. 536Камісія гэтая й ейны архіў паўсталі ў 1909 г., пасьля вывазу Віцебскага Цэнтральнага архіву старажытных актавых кніг у Вільню. Архіў зьбіраў гістарычныя дакумэнты з розных архіваў і ўрадавых установаў Віцебскай губ. 537Мельннкова М. Каталогь. Вмтебск-ь, 1912. 538Эрнсть Н. Бпбліотека графовь Хребтовнчей // Русскій Бнбліофшгь. Петроградь, 1914. С. 16-21. 539 [Жуковнч-ь П.] Сеобшеніе о архнвй Западноруссквхь уніатскнхь мнтрополмтовь. Петроградь, 1915. 540Шамбннаго С. н Бережковь Н. Лнтовская Метрмка. Кннгн Публмчныхт. дЬл'ь. Петроградь, 1915. 541 Опмсаніе документовь м бумагь, храняшмхся в-ь Московскомт> архнвф Мнннстерства юстяція Кн.21. Москва, 1915. 342«предмсловіе» да ПСРЛ. T.17. СПб. 1907. C.I-XIV. 543Свенцмцкій Н. Палеогряфнческо-грамматнческое опмсан'е пергаментнаго Лаврмшевскаго евангелія начала XIV в. // НзвІЬстія ОРЯС. 1913. T.17. Кн.1. С.220-228. 544 Мнловндовь А. Старопечатныя славяно-русскія нзданія, вышедшія нзь западно-русскчх’ь тнпографій XVI-VIH вв. // Чтенія. 1908. Кн.1. Отд.2. С.1-27. 345Ммловндовт. А. Рукопмсное отділеніе Ьмленсі"ій Публнчной бнбліотекн, его мсторія, уставь н научное значеніе // Отчеть Внленской Публмчной бмбліотекн на 1909 г. Вяльна, 1910. Па-за гэтым трэба назваць працяг сэрыйных публікацыяў помнікаў юрыдычнага пісьменства, галоўна АВАК546 і РМБ547, т.2 зборніка І.Маліноўскага548, публікацыю 16 сьпіскаў беларускіх летапісаў XV—XVI стст. у сэрыі ПСРЛ549 і «Камэдыі» К.Марашэўскага350. 3 гісторыка-літаратурных працаў — навейшае дасьледаваньне твораў Кірылы Тураўскага М.Сухамлінавым551, Жыцьця Абрама Смаленскага Рэдкавым552 і беларускіх летапісаў В.Іконьнікавым553. Беларускія філёлягі ад самых пачаткаў свае працы спаткаліся зь вялікімі цяжкасьцямі. Пасьля сыстэматычных вывазаў пераважная бальшыня помнікаў старога беларускага пісьменства апынулася па-за межамі Беларусі. Мы ўжо цытавалі заяву 1-га зьезду беларускіх архэолягаў і архэографаў554 аб тым, што акалічнасьць гэтая ізалявала беларускіх дасьледчыкаў ад мажлівасьці сталага й беспасярэдняга карыстаньня імі. Аналягічную заяву зрабіў цяперашні загадчык сэктару гісторыі мовы IM АН БССР А.Жураўскі: “Болыпая частка помнікаў старой беларускай пісьменнасьці яшчэ ня выдадзена і ў выглядзе адзінкавых рукапісных ці старадрукаваных экзэмпляраў знаходзіцца ў архівах ці сховішчах за межамі Беларусі й тым самым аказваецца недаступнай для шырокага круга навуковай грамадзкасьці”555. Доступ да помнікаў беларускага пісьменства ў расейскіх бібліятэках і архівах у вялікай меры абмежаваны ці зусім закрыты. Я.Карскі ў часе працы над нарысам гісторыі старажытнай беларускай літаратуры і ў часе друку яго двойчы спрабаваў дастацца да “отпнс(аў)” Ф.Кміты, апублікаваных толькі часткава, але ў Петраградзкай біблія- 546ДВАК. Т.31-33, 35, 36, 38 і 39. Внльна, 1906-15. 547РЙБ. Т.27 (кнігі Запісаў ЛМ 3, 4 і часткава 5, 1430-ыя гт. — 1503). СПб, 1910; Т.ЗО (кнігі Публічных спраў ЛМ 2, 4, 6, часткава 5 і 7). Юрьевт,, 1914 (публікатар абодвух тамоў — І.Лапа); Т.ЗЗ (Ухвала на вялікім сойме Віленскім 1528 г., Рэестры попісу войска ВКЛ у 1565 і 1567 гт.). Петроградь, 1915 (публікатар — С.Пташыцкі). з^Малнновскій 14. Сборннкь матеріаловт,, относяіцнхся кь псторіп пановрады Велмкаго княжества Польскаго. Томскь, 1912. 549ПСРЛ. T.17 (публікатары — А.Шахматаў і С.Пташыцкі). 550НЗВІ.СТІЯ ОРЯС. T.16. Кн.З. С.274-319 (публікатар — В.Ператц). 551 Сухомлнновь М. О сочмненіяхь Кмрнлла Туровскаго // Сборняк-ь ОРЯС. 85. 1908. С.273-349. 552Редковт>. Преподобный Аврамій Смоленскій н его жнтіе, составленное ученмкомь его Ефремомь. Опыт ястормко-лмтературнаго мсследованія. Смоленскь, 1909. зззйконннков'ь. Т.2. Кн.2. Kies's, 1908. С.1489-1559. зз^Гл. с.202 гэтага выданьня. 555Весьці АН БССР. 1966. №2. Б.87. тэцы Дэпартамэнту Гэнэральнага Штабу, дзе яны тады перахоўваліся, яму адказалі, што “рукопнсь кь сожалінію [... ] заколочена вь яіднкн, н мы не моглн нметь кь ней доступа””556. У 1975 г. не знайшоў доступу да яго й наступны публікатар лістоў Ф.Кміты А.Коршунаў: “сьляды гэтага рукапісу згубіліся і ўстанавіць, куды й калі ён зьнік, нам не ўдалося”557. “Во время первой мнровой войны рукопнсн бывш. Вюіенской Публнчной бнблнотекн былн эвакунрованы в тыл н после этого не былн доступны для нсследовання вплоть до 1945 г.”558, г. зн. 30 год (1915-45 гг.); а вернутыя былі не ў БССР, а ў Вільню, аддадзеную Літоўскай ССР, і невядома, ці ўсе зборы. Вывезеныя ў 1915 г. у Расею Віленскі й Віцебскі цэнтральныя архівы старажытных актавых кніг дагэтуль ня толькі ня вернутыя назад ні ў БССР, ні ў Вільню, але пра іхны лёс наагул нічога ня ведама: ад 1915 п і да сёньня ніхто з гісторыкаў ці філёлягаў не карыстаўся іхнымі дакумэнтамі. Частка помнікаў яшчэ ня выяўлена, асабліва ў невядомых для навукі ці неапісаных прыватных зборах. Красамоўным прыкладам гэтаму можа быць збор расейскага гісторыка М.Ціхамірава, у якім ёсьць шмат помнікаў беларускага пісьменства — рукапіснага, друкаванага, юрыдычныя акты з XIV—XVII стст., некаторыя зь іх рэдкія ці ўнікальныя — пра якія ў навуковай літаратуры нічога не было ведама да 1966-68 гг., калі частка гэтага эбору (500 рукапісных кніг XIV—XIX стст., перададзеных уласьнікам у 1965 г. далёкаму ад Беларусі Сібірскаму аддзелу AH СССР у Навасібірск) не была апісаная559. Аб другой жа частцы ягонага збору (148 рукапісных кніг, 94 старадрукі й архіў старых дакумантаў, таксама перададзеных у Навасібірск), дзе ёсьць выданьні беларускіх друкарняў XVI—XVII стст., беларускія юрыдычныя акты XVII ст. і інш., мы маем толькі кароткія ўвагі560. Пошукі помнікаў беларускага пісьменства часам паралізуюцца тым, што, разам зь зьнікненьнем помнікаў ці цэлых старых беларускіх бібліятэк, бясьсьлсдна зьнікалі й іхныя бібліятэчныя каталёгі, так важныя для пошукаў. Мы 556Карскій. Білорусы. Т.З. Вып.2. С. 111 (зноска). 557Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасьці. Менск, 1975. Б.161. 558Меіцерскнй Н. йсторня Мудейской войны йосмфа Флавня. Москва—-Ленмнград, 1958. С.22. 55<)Тнхомнров М. Опмсанме Ткхомнровского собранмя рукопмсей. Москва, 1968. 5борогов А., Покровскнй Н. Собранме рукопнсей академнка М.Н.Тмхоммрова, переданное Снбврскому Отделеняю AH СССР // АЕ за 1965. С. 168-172.