КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
17. Зак. 5388 257 ўсходніх славянаў у XVI—XVII стст. Др В.Тумаш (Ню-Ёрк) у 1950-60-ых гг. публікуе шэраг працаў біяграфічнага715, бібліяграфічнага716 й гістарыяграфічнага717 характару, завяршэньнем якіх зьявілася юбілейнае выданьне ў 450-ыя ўгодкі друкарскай актыўнасьці Ф.Скарыны «Scoriniana 1517—1967»71S. У працах В.Тумаша самая поўная бібліяграфія скарыніяны й публікацыя выяўленага ў 1960 г. Я.Садоўскім719 у Падуі новага дакумэнту зь біяграфіі Ф.Скарыны — запісу ў актавай кнізе біскупскага палацу пра экзамін, дзе “знакаміты муж [...] прафэсар Францішак, сын [... ] Лукаша з Полацку” названы “сакратаром дацкага караля”720. Выяўленьне невядомага дагэтуль экзэмпляра «Малой подорожной кнмжкн» Ф.Скарыны ў каралеўскай бібліятэцы ў Капэнгагэне з поўнай «Паскаліяй»721 дала мажлівасьць а. А.Надсону датаваць выданьне гэтай кнігі 1522 г.722 Мову Скарынавага перакладу Чатырох Кніг Царстваў (паводле экзэмпляру бібліятэкі Брытанскага музэю ў Лёндане) дасьледаваў Я.Садоўскі723. Выдатнай публікацыяй ва ўсёй гэтай дасьледчай працы па-за БССР і СССР ёсьць гісторыя беларускае літаратуры ад ейных пачаткаў і да сёньняшняга дня прафэсара Лівэрпульскага ўнівэрсытэту ў Ангельшчыне А.МакМілі- 715 Брага С. Кароль Альбрэхт і Скарына. Дакумэнты зь Дзяржаўнага Архіву ў Каралеўцы // Запісы (Ню-Ёрк). 1953. №2/4. Б.108-113; Брага С. Доктар Скарына ў Маскве // Тамсама. Кн.2. Мюнхэн, 1963. Б.9-36 (і адбітка); Брага С. Геаграфічная лякалізацыя жыцьцяпісу доктара Скарыны // Тамсама. Кн.З. 1964. Б.9-33 (і адбітка, 1965); ьрага С Пытаньне імя доктара Скарыны ў сьвятле актаў і літаратуры // Тамсама. Кн 4. 1966. Б.184-215 (і адбітка, 1967); Брага С. Доктар Франьцішак Скарына. 14857-1540 // Тамсама. Кн.5. Б.11-33; Тумаш В. Скарына ў Падуі Н Тамсама. Б.35-79, і нек. іншыя. 7ібТуМаш B. Бібліяграфія скарыніяны. 1492-1969 // Гамсама. Б. 181-268 7і7Тумаш В. Scoriniana nova. 1926-1966 // Тамсама. Б.145-180. 7і8Мюнхэн, 1970 (як Запісы. Кн.5). 71’Тады студэнт Рымскаіа ўнівэрсытэту, дзе ў 1964 г. абараніў доктарскую дысэртацыю на тэму: Francesco Skaryna. 7203апісы. Кп.5. Б.45-50 і 75-79. 721 Crone Н. Цыт. rip. P.61. 722ЦаДСон А. Кніга Скарыны ў Капэнгагэне // БШ. 1971. №5(128). Б.9-Н; яго ж: Skaryna’s Prayer Book // Journal. Vol.II. No.4. 1972. P.338-358 723Sadouski J. A Linguistic analysis of the Four Books of Kings printed by Skaryna in 1518. Ph.D. thesis defended at the University of London. November 8, 1967; Садоўскі Янка. Лексычныя асаблівасьці Кнігі Царстваў Скарыны (аўтапераклад з папраўкамі й дапаўненьнямі з ангельскае мовы разьдзелу вышэйменаванай доктарскай дысэртацыі) // Запісы. Кн.5. Б.91-111. на724, дзе першыя 6 разьдзелаў кнігі (бб. 13-76) прысьвечаныя літаратуры XII—-XVIII стст. У часе 2-ой сусьветнай вайны дзеля нутраных і міжнародных вымогаў Масква змушаная была зрабіць некаторыя зьмены ў сваёй нацыянальнай палітыцы. Вывучэньне беларускага пісьменства X—XVIII стст. ізноў было дазволена, але ў болыіі строгіх, чымся да 1929 г., рамах расейскай імпэрыяльнай канцэпцыі беларускай гісторыі, якая рэальную гісторыю Беларусі ва ўсіх сфэрах ейнага нацыянальнага жыцьця падмяняе прапагандай працягу гісторыі Расеі на беларускіх землях, а ў сувязі з гэтым і з паваротам да старой, з царскіх часоў, вялікадзяржаўна-шавіністычнай тэрміналёгіі — “древнерусскнй”, “западнорусскнй” і “русскнй”, заміж “беларускі”. Па-за гэтым абмежаваньнем, у рамах дазволенага й мажлівага, філёлягі БССР (а зрэдку — і СССР, вонках БССР) за кароткі час прарабілі немалую працу ў вывучэньні гісторыі беларускага пісьменства X—XVIII стст., а яшчэ болей — у дасьледаваньні мовы пісьменства. Сярод бібліяграфічных працаў, напісаных у гэтым часе пра бібліятэкі, архівы ці зборы на тэрыторыі СССР, як і раней, нас найбольш цікавяць працы пра тыя сховішчы, дзе найбольш ёсьць помнікаў беларускага пісьменства. У першую чаргу — на тэрыторыі Расеі. Пра іх зьявілася шэраг новых апісаньняў і аглядаў, у якіх, на жаль, цяжка знайсьці новыя інфармацыі пра помнікі беларускага пісьменства. Апрача ўжо названых прынагодна раней (М.Ціхаміраў, А.Гарфункель), пералічым наступныя: Еремнн Н. Лнтературное наследне Кнрмлла Туровского // ТОДРЛ. T.XL 1955. С.324-367; Немнровскнй Е. Славянскне ннкунабулы н палеолнты кнрнлловского шрнфта в кннгохраннлтцах Советского Союза // Совстское славяноведенне (Москва). 724 McMillin A. Die Literatur der Weissrussen. A History of Byelorussian Literature. From its Origins to the Present Day. Giessen, 1977. Павялічылася Ў гэтым часе й навуковая інфармацыя Захаду пра старое беларускае пісьменства. Вось^ некаторыя публікацыі: Zidlick^ V. Phspevky k dSjinam Cesko-b?loruske vzajemnosti // Slavia. XXIX. SeS.2. Praha, 1960; Ostrowski R. The earlycivilization and language // Fragments from The History of Byelorussia (to 1700). London, 1961. P.69-82; яго ж; Early byelorussian printing // Тамсама. P.83-92; Patry-Tamushanski R, Byelorussian Renaissance Verse // Journal. Vol.l. №1. 1965. P.23-29; Sipovid Ceslao. II dottore Francesko Skaryna e la sua opera biblica // Unitas. Edizione italiana. Roma Aprile—Giugno, 1968. P.126-138 (i асобнай адбіткай — рэфэрат, чытаны 17 сакавіка 1968 г. у Інстытуце Ўсходніх студыяў у Рыме з нагоды 450-ых угодкаў перакладу бібліі ў беларускую мову). 1968. №1. С.11-25; Гуревнч М., Копанев А. Собранне старопечатных кнлг Бпбллотекл Академлл Наук СССР // Сборнлк статей л матерлалов Блбллотекл AH СССР по кннговеденню. Ленлнград, 1965. С.275-291; ІЦепклна М. н Протасьева Т. Сокровліца древней плсьменностл л старой печатл. Обзор рукоплсей руссклх, славянсклх, греческлх, a также кнлг старой печатл Государственного лсторлческого музея. Москва, 1958; Центральный государственный архяв древнлх актов. Путеводлтель. 4.1. В.Н.Шумллов л др. (под ред. С.К.Богоявленского). Москва, 1946; 4.2. В.Н.Шумнлов л др. (под ред. А.Н.Яковлева). Москва, 1947; Будовнлц Н. Словарь русской, украннской, белорусской плсьменностл л ллтературы до XVIII века. Москва, 1962 і інш. Мэтадалягічна яны нічым ня розьняода ад апісаньняў “славяно-русской” бібліяграфіі XIX ст., і беларускія помнікі ў іх, як правіла, не азначаныя. Хутчэй наадварот: робіцца ўражаньне, што яны сьведама хаваюцца — прапускаюцца (у аглядах) ці называюцца расейскімі (у апісаньнях). Вось, прыкладам, агляд паходжаньня й дакумэнтальных багацьцяў ЦДзАСА СССР у Маскве, напісаны старшынёю Архэаграфічнай камісіі пры Аддзеле гістарычных навук AH СССР акад. М.Ціхаміравым725. “Средл архлвных хранллліц, заключаюіцлх документы феодального перлода в СССР, — сьцьвярджае ён, — на первом месте столт Центральный государственный архіів древннх актов, сокраіценно ЦГАДА. Этот архлв сложллся лсторлческл на основе руссклх (падкр. нашае. — А.К.) архлвов XV—XIX вв. л в настояшее время насчлтывает 100 лет своего сушествованля. В него влнлнсь матермалы архлва московсклх веллклх князей л царей, архлвы прнказных л провлнцлальных учрежденлй XVI—XVII вв., дела Сената, коллегнй, млнлстерств н друглх учрежденнй XVIII—XIX вв., архлвы монастырей л крупных вотчлн, наконец, ллчные архнвы”726. “В архлве хранятся унлкальные памятнлкл русской (падкр. нашае. — А.К.) пнсьменностл, начлная с XI—XII вв.”727 У аглядзе гэтым — і ў гісторыі паходжаньня архіву, і ў пераліку шматлікіх ягоных матэрыялаў да невялікіх манастырскіх і асабістых архіваў і архіўнай бібліятэкі — усё, што тут ёсьць, паводле М.Ціхамірава, толькі расейскае. Hi слова пра тое, што тут 725Тнхомнров М. Значенме документальных богатств ЦГАДА для советской нстормческой наукн // АЕ за 1965 год. С.31-40. 726Тамсама. C.31. 727Тамсама. С.39. якія-небудзь помнікі беларускага юрыдычнага пісьменства хоць яны галоўна якраз тут — ЛМ (ф.389) і інш. матэрыялы (фф. 181, 1250 і інш.), ня кажучы ўжо пра беларускія летапісы, бібліятэку й рукапісы С.Полацкага, кнігі Ф.Скарыны й г. д. У 1966 г. Архэаграфічная камісія AH СССР апублікавала728 сьпіс славянскіх кірылаўскіх рукапісаў XI—XIV стст., якія знаходзяцца ў сховішчах СССР. Сьпіс гэты, уложаны Н.Шаламанавай з дапамогаю сяброў Архэаграфічнай камісіі Е.Гранстрэма, В.Малышава, М.Шчэпкінай і супрацоўніцы Дзяржаўнага музэю СССР у Маскве Т.Пратасьсевай, отражаст все основное рукопнсное богатство Советского Союза, относяіцееся к данному перноду”729 (“в него не включен актовый матернал, а также надпнсн на стенах церквей, сосудах н т. п., берестяные грамоты”730). Ва ўступных увагах укладчыкі сьпісу паведамляюць, што “в картотеке Археографнческой комнснн чнслнтся 1493 славянорусскне (падкр. нашае. — А.К.) рукопнсн XI—XIV вв., включая рукопнсн, датнруемые XIV—XV вв.”731 “По языку (нзводу) рукопнсн распределяются так: старославянскнх — 13, русскнх (падкр. нашае. — А.КА — 960, болгарскнх — 185, сербскнх — 299, 1 молдавская [... ] н 35 неопределенного нзвода”732, — г. зн., што апрача стараславянскіх, баўгарскіх, сэрбскіх, малдаўскіх і “неопределенных”, уся рэшта — 960 рукапісаў Архэаграфічнай камісіяй “определена” як “русскне”. Беларускіх рукапісаў (як і ўкраінскіх) — ніводнага. Праўда, у самім сьпісе 3 рукапісы з украінскіх збораў у Львове (№207, 594, 646), апісаных некалі І.Сьвяціцкім, пазначаныя імем “западнорусскне” ды для 6 іншых дапушчаныя тэрытарыяльныя азначэньні — эвангельлі “Туровское” (№20), “Оршанское” (№281), “Полоцкое” (№421), “Друцкое”, (№610), “Мстнжское” (№995), і “Супрасльская рукопнсь” (№26). Пры апісаньнях 2 другіх Полацкіх эвангельляў XIV' ст. — эвангельля Полацкага Траецкага манастыра (№945), у якім упісана наданьне манастыру Івана Нікановіча733, і эвангельля Полацкага Прадцечанскага манастыра 728Предварнтельный спмсок славяно-русскчх рукопнсей XI—XIV вв храняіцнхся в СССР // АЕ за 1965 год. С. 177-272. 729Тамсама. C.177. 73°Тамсама. C.182. 731Тамсама. C.181. 732Тамсама. C.182. 733Карскнй. Белорусы. Выіі.1. Москва, 1955. С.53-56, 87. (№948), у якім упісана наданьне манастыру Полацкага кн. Нупрэя734 — як і эвангельля XII ст. Віленскага збору М.Баброўскага (№80), псалтыра Віленскай Мікалаеўскай царквы 1397 г. (№565) і інш. рукапісаў, ужо няма й тэрытарыяльных згадак. (Заўважым тут, што ў сьпісе гэтым улучаныя рукапісы был. Віленскай Публічнай бібліятэкі735, апісаныя ў XIX ст. Ф.Дабранскім; таксама іншыя, апісаныя ці дасьледаваныя з боку мовы ў XIX — пач. XX стст. П.Уладзіміравым, Я.Карскім і другімі бібліёграфамі й філёлягамі й названыя тады як “западно-русскія” ці нат і “белорусскія”). о