Ляўша на тэнісным корце
Аксана Бязлепкіна
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 352с.
Мінск 2002
— Пакуль не забыўся... Назвы ў цябе класныя! «Стогны моцнага мужчыны»... Ха, падманваеш чытача, Уля! Але так і трэба, пакуль ён разбярэцца, што ў цябе там усё цнатліва, як у манастыры, будзе позна. Гэта правільна, ты пішаш тое, што табе хочацца напісаць, чаго прагне твая душа, і што, Mar-
чыма, будзе не вельмі цікава чытачу, але ты даеш кідкую назву, і твор чытаецца пад зусім іншым асвятленнем, — шпарыў Ваня, не гледзячы на Улляну.
— Наш прафесар сказаў тое самае, толькі наадварот, — Улляне было цікава, як хлопец адрэагуе на такое паведамленне.
— Я ж не прафесар. I мне не 60 год. Хаця, вядома ж, не ўсё залежыць ад узроста. — Ваня на секунду задумаўся. — Уллянка, я не ведаю, з чаго пачаць. У мяне адчуванне, што пра твае творы можна гаварыць бясконца... Я буду думаць пра ўсё гэта і, мабыць, кожны дзень буду табе казаць штосьці новае пра цябе ж.
— Ты будзеш пра мяне думаць? — з іроніяй спытала Улляна.
— Абавязкова. Нават два разы на дзень, — з лёгкай усмешкай падыграў ёй Ваня і зноў заглыбіўся ў свой аналіз. — У цябе вельмі шмат дыялогаў. Але не ў гэтым недахоп. Рэплікі вельмі кароткія і таму шмат «паветра» на лісце, белага шмат. Ты распішы, што і з якой інтанацыяй было прамоўлена, якім быў твар, і ўсё само запоўніцца. Твае творы занадта дынамічныя. Нагрувашчваюцца дзеянні, дзеянні, — хмурыў бровы Ваня.
— Мне здаецца, што зараз не дзевятнаццатае стагоддзе і ніхто не будзе разбіраць завалы з апісаннямі прыроды, нават калі яна адпавядае настрою галоўнага героя. Час іншы, больш дынамічны, — Улляна паўтарала тое, што яна казала Міхасю Пятровічу.
— Усё залежыць не ад часу, — спакойна і ўпэўнена запярэчыў Ваня, — а ад людзей. А людзі не змяняюцца! Улляна, ты пішаш для сябе, для людзей, якія падобныя да цябе. Ты мітуслівая, хуткая, ты ўсё разумееш адразу, табе не трэба паўтараць. Памятаеш, ты казала, што не любіш перачытваць творы.
— Чужыя, — засмяялася Улляна.
— Бо яны «павольныя», «марудныя» для цябе. Твая хуткасць не недахоп, але і не вартасць. Усе людзі розныя, гэта натуральна. А вось мой сусед, Сашка Тарасевіч, чытае вельмі павольна. Для яго істотна кожнае слова. Ён так доўга чытае, што для яго сам працэс чытання больш важны за тое, што ён чытае. Яму можна энцыклапедыю падсунуць, і ён не заўважыць розніцы.
— I ты хочаш сказаць, што ён мяне не прачытае? — Улляна ўбачыла тут намёк.
— Ужо чытаў. Праўда, толькі адно апавяданне, але і ад аднаго ў Сашы паскорыўся пульс і рытм дыхання, — Ваня на хвілінку замоўк, каб сабрацца з думкамі.
I раптам Уля і Ваня пачулі дыханне, гучнае і глыбокае, нібы чалавек перажываў найвышэйшую ступень узрушанасці ці нават экстазу. За суседнім сталом, сагнуўшыся над сваімі паперамі, сядзеў нейкі мужчына, які ўцягваў паветра перарывіста і з хліпамі.
— Стогны моцнага мужчыны, — прашаптаў Ваня. — Што ён такое чытае? Парнаграфію якую? Каб так дыхаць, трэба трэніроўка. Ну, што ён сапіць, як у аквалангу?
— Сашка Тарасевіч таксама так дыхаў? — з кволай надзеяй спытала Улляна.
— He, мяне саромеўся, — Ваня не зводзіў вачэй з «аквалангіста».
— Ваня-а-а, алё-о-о, ты дзе? — Уля памахала рукой перад Ваневым тварам.
— А, дык пра што я гаварыў? Пра Сашку Тарасевіча. He, там я ўжо ўсё сказаў. Далей. Твае творы вельмі няроўныя. Ты яшчэ расцеш як чалавек, вучышся. I твае творы як рыскі на лінейцы, дзе мераюць рост дзіцяці. Ты часам наіўная, смешная, а між іншым, гэтыя моманты ты якраз пісала ад душы, там такі парыў, які немагчыма з твора выкінуць,
але і пакінуць немагчыма. Там, дзе ты кантралюеш сябе, усё нармальна.
— Адкуль ты ведаеш пра парыў і «ад душы»? — здзівілася дзяўчына.
— He забывай, што я таксама пішу, і я ведаю, што як толькі не ўпільнуеш, з усіх дзірак лезе наіўнасць. Я ведаю сваю памылку і таму магу заўважыць яе ў іншых, — рассакрэціў Ваня свае таямніцы. — Але шараговы чытач ўсё праглыне, не хвалюйся. Я ведаю, што жанчынам такія моманты падабаецца чытаць. Ведаеш, як яшчэ можна такія моманты пазнаць? Будзе здавацца, што чалавек «распрануўся» не там, дзе трэба. Будзе сорамна чытаць, нібыта падглядаеш, хоць змест можа быць абсалютна прыстойны.
— А ты прыроджаны крытык! — Уля шчыра пахваліла Ваню. — Я такое не заўважала. Але зараз я ўспамінаю і пагаджаюся. He верыш, што гэта ты напісаў. Сорамна абнародаваць і балюча выкінуць. Усё так, але які ж ты ўважлівы. Я не бачыла раней, не звяртала на такое ўвагі.
— Ты — эгаістка, гэта агульнавядома, — Ваня тыцнуў у яе пальцам.
— Замкні буркала, — Улляна са сцішаным смехам піхнула Ваню пад сталом.
— Я шчыра прызнаюся, што гэта ўсё дробныя прычэпкі, — Ваня паглядзеў на свае чырвоныя ад маразоў далоні. — Ты добра пішаш, але я магу зразумець Міхася Пятровіча. Ты ў жыцці нашмат лепшая і прыстойнейшая, чым у творах, хаця і ў творах няма нічога, за што трэба аддаваць на гільяціну. Але ў мяне адчуванне, што Міхась хацеў цябе абараніць. Некаторыя твае гераіні прайшлі агонь, ваду і медныя трубы. I які-небудзь несумленны чытач можа атаясамліваць цябе і такую тваю гераіню. Ты павінна быць, як анёл: святая і недатыкальная. А ты грахі апісваеш з такім смакам, праўда, ты заўсёды паказваеш, што такое добра і што такое дрэн-
на. Я, хлопец, не змагу так сакавіта падабраць слоўкі да гэтага... ну... разумееш.
— А што там цяжкага — падбіраць слоўкі? Ваня, людзям дадзены пэўны набор пачуццяў, і мы не можам выйсці за яго межы. Ты калі-небудзь талерку з-пад варэння аблізваў? — нечакана спытала Уля.
— Так, — Ваня не зразумеў, да чаго гэтае пытанне.
— Праз пяць хвілін язык стамляецца і не хапае сілы яго назад у рот запіхнуць, — засмяялася Улляна, а Ваня няўцямна кіўнуў. — А зараз уяві, што ты аблізваў не талерку з варэннем, а дзяўчыну. Для языка тут нічога не змяняецца: праз пэўны тэрмін ён бязвольна высалапіцца з разяўленага рота. I для таго каб апісаць усе гэтыя ігрышчы ў творы, табе не трэба шукаць дзяўчыну для аблізвання. I ты мусіш разумець, што адбываецца між героямі. Ты можаш уключыць усе пачуцці героя — і ён адчуе пах поту ці водар духоў, ён адчуе аксамітнасць скуры ці гузік ад джынсаў.
— А табе не сорамна пісаць інтымную сцэну? Ну, няёмка? — насцярожана пацікавіўся Ваня.
— Ты хочаш сказаць, што я з імі трэцяя? — засмяялася Улляна. — Я не трэцяя. Я нават не глядач, які назірае збоку. Я — рэжысёр-пастаноўшчык, які загадвае, куды каму пакласці рукі і куды пацалаваць. Чытаць гэта нашмат цікавей, чым пісаць.
— А пісаць цікава? — удакладніў Ваня. — Уля, чаму мы пішам? У нас з табой няма жыццёвага вопыту, а ў фундаменце літаратуры менавіта досвед.
— Досвед можа быць і чужым! Гэта па-першае. А па-другое, той, хто ў нашым узросце актыўна назапашвае досвед, на жаль, не хоча гэты досвед апісаць, — Улляна выняла з кішэні фанцік ад цукеркі і пачала яго скручваць. — Ваня, калі ты апісаў тое, што было, — гэта журналістыка, а калі тое, чаго не было, — гэта мастацтва.
— Значыць, па-твойму, журналістыка абсалютна аддаленая ад мастацтва? — падлавіў сяброўку Ваня.
— Так, аддаленая. Мастацтва — гэта зусім іншае, — Улляна заблыталася ў сваіх развагах.
— Йіншае, — паўтарыў Ваня.
— Крылька, — падхапіла Улляна і вінавата ўсміхнулася.
— Вось мы і прыйшлі да размовы пра імпрэсіянізм і сімвалізм. Якіх у тваёй творчасці няма, — Ваня назіраў за рэакцыяй Улляны.
— Зараз мне здаецца, што я магла б напісаць верш для Антося, але навошта? Я болей не магу слухаць гэтыя сухія тэарэтычныя развагі. Для мяне сімвалізм... не, не так... каб напісаць сімвалічны верш, я павінна зламаць сябе і мой учэпіста-рэалістычны погляд на жыццё і свет... Я безумоўна паважаю Антося, але не буду рабіць такое злачынства дзеля яго...
— Гэта не твой профіль, — з лёгкай, няўлоўнай іроніяй пацвердзіў Ваня, — ты ў нас эксперт па лёгкаму чытву.
— Дарма смяешся! — Улляна ўхапілася за любімую тэму: — Мая самая найвялікшая мара — каб людзі чыталі мае творы ў метро. Менавіта такіх кніг мне самой не хапае ў беларускай літаратуры. Але я праблему не развязала. Для мяне нічога не змянілася, буду чакаць каго-небудзь лёгкага і павярхоўнага, сентыментальнага і чуллівага.
— Ніхто ў нас не будзе свядома пісаць дамскія раманы, — Ваня мусіў забіць Улляніну мару.
— А раптам хтосьці адважыцца? — Улляна заплюшчыла вочы. — Я разумею, дамскі раман пісаць цяжка. Калі адна пішаш. Вельмі лёгка пасадзіць мужыка ў пусты пакой, даць яму бутэльку і дазволіць разважаць пра сэнс жыцця. А паспрабуй распішы ўсе расстанні-каханні якойсьці несур’ёзнай асобы! Глядзі, каб пупок не вылез ад такіх намаганняў. Ведаеш, я ўзяла бульварны раманчык і палічыла,
колькі лістоў фармата А4 ён займае. Чатырыстапяцьсот. Калі не больш. Я адна не напішу столькі. I яны, мабыць, таксама не напішуць. Удвух, утрох ці ўчатырох, напэўна, весела і лёгка пісаць. Ваня, давай напішам разам чароўнае глупства? Мы — людзі з няскончанай філалагічнай адукацыяй, дык і ўставім туды цытаты з Антосевага канспекту і яшчэ публіку будзем адукоўваць.
— Шукаеш рабоў пад гатовы праект? — не згадзіўся Ваня.
— Рабоў? He, гэта занадта. Калі б мы з табой паставілі зараз дыктафон і ўсю размову запісалі, то маглі б пасля ўціснуць яе ў раманчык. Танна і карысна! Ваня, — Улляна прысунулася бліжэй да хлопца, — я магла б з табой суткамі размаўляць!
— Узаемна, — выціснуў з сябе Ваня.
— А яшчэ я хачу напісаць твор і адразу рэцэнзію на яго, і каб рэцэнзія была ўтрая болыпая за сам твор. Ці... можна ў самім творы спасылкі... каментары... Гэта ж будзе... ну, шыкоўна... Як табе? — Улляна пацягнулася за ўхваленнем.
— Позна, — лаканічна адказаў Ваня.
— Што позна? — не зразумела Улляна.
— Ідэя ўжо з барадой, Улляна, ты пішаш, але не чытаеш чужое, і гэта дрэнна. Я, вядома ж, не ўспомню ўсе прозвішчы, але ... Каментары, кажаш... Каментары Харужага да «Уліса» Джойса выглядаюць як самастойны твор. Гэта для пачатку... Вось з беларускіх не ведаю... 3 рускіх пісьменнікаў... Галкоўскі з «Бясконцым тупіком». Сотні каментароў да зыходнага тэксту... А сам тэкст ён выкінуў, бо той стаў непатрэбны... Яўгеній Папоў «Сапраўдная гісторыя «Зялёных музыкантаў»... I нарэшце швед Петэр Карнель «Шляхі да раю. Каментары да згубленага рукапісу». Безліч каментароў да неіснуючага тэксту. I чытаць іх можна ў любым парадку, бо нелінейны характар твора... Як у «Хазарскім слоўніку» Павіча... — лёгка выцягваў з памяці Ваня.
КНІГІ ОНЛАЙН
