Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
Як сын князя-ізгоя па законах Старажытнай Русі хдопчык страчваў права на спадчыннае княжанне. Удадзіміра-Вадынскае княства быдо аддадзена князю Андрэю Удадзіміравічу, Манамахаваму сыну. А Тураў дастаўся другому сыну, Вячаславу Удадзіміравічу.
3 другога боку, як непаўнадетні сірата Юрый Ярасдавіч надкам падпадаў пад апеку дзеда свайго Мсцісдава Наўгародскага і прадзеда Удадзіміра Манамаха. Здабыць удзед ддя Юрыя яны магді тодькі ажаніўшы яго з князёўнай, якая атрымада б нейкі горад у спадчыну. I ў іх інтарэсах быдо нададзінь такі шдюб як мага хутчэй.
3 детапісаў вядома, што некадькімі гадамі пазней, каді Мсцісдаў змяніў на Кіеўскім прастоде памердага Манамаха, ён абяцаў знайсці ддя Юрыя жонку «помнж самых годных нноземных девнц, кон дутчне многнх руськых». Гэта можа сведчыць пра тое, што раней дзед ужо рабіў нейкія спробы жаніць унука, нягдедзячы на яго дзіцячы ўзрост, з кімсьці з «руськых девнц», аде спроба гэтая скончыдася няўдачай. Яшчэ вядома, што ўжо праз два гады пасдя атрымання Кіеўскага прастода Мсцісдаў сабраў вядікія сіды і накіраваўся паходам на Подацкае княства помсціць Усясдавічам. Быццам бы Усясдавічы адмовідіся ісці з ім паходам на подаўцаў, ды не проста адмовідіся — крыўднае, з непатрэбнымі сдовамі пісьмо пасдаді. Скудь раптам такая варожасць? Можа, гэта сдедства таго, што сватаў ддя Юрыя Мсцісдаў подацкую князёўну Прадсдаву, якая сваімі ўцёкамі ў манастыр перад самым вяседдем зрабіда зносіны Подацка з Кіевам напружанымі звыш меры? Сапраўды, родзічы жаніха мусіді расцаніць яе пастрыжэнне як абразу. А бацькі Прадсдавы, якія не разумеді ўчынку дачкі, магді вінаваціць за тое, што адбыдося, Мсцісдава, які навязваў ім шдюб з сынам ізгоя.
Як бы там ні быдо, Юрый застаўся без жонкі і без удзеда. У 1132 годзе, пракняжыўшы ў Кіеве сем гадоў, памёр Мсцісдаў Удадзіміравіч. Прастод заняў яго мадодшы брат Яраподк Удадзіміравіч, і, як і яго папярэднік, пракняжыў
сем гадоў. Яго змяніў Усевалад Ольгавіч і таксама — містычнае супадзенне — княжыў у Кіеве сем гадоў.
Становішча Юрыя пры іх практычна не змянілася. Аднак, стаўшы дарослым, ён і сам адмовіўся ад спробы атрымаць княжанне праз шлюб. Цяпер яго ахінула думка, што ён мог бы дабіцца тураўскага княжання, якое так прагнуў атрымаць яго бацька і з-за якога пасварыўся з Манамахам. Ёсць пэўныя сведчанні, якія дазвадяюць меркаваць, што менавіта ў гэты час Юрый увайшоў у стасункі з тураўскім баярствам, якое спакушаў перспектывай атрымання незадежнасці ад Кіева і спадчыннага княжання.
Ідэя атрымаць удасную княжацкую дынастыю, дзе прастод нязменна пераходзіў бы ад бацькі да сына, сапраўды, быда надта прыцягальнай ддя тураўцаў. Ім ужо надакучыді князі, для якіх тураўскае княжанне — тодькі прыступка ддя атрымання бодьш багатага ўдзеда. Усе яны думаді тодькі пра асабістае ўзбагачэнне. Патрэбы ж тураўскіх падданых нікога не хвадявалі.
Тураўцы пачалі прыгдядацца да Юрыя Ярасдавіча. Ён імпанаваў ім. У Тураве сядзеў дзед Юрыя, Святаподк, яшчэ да таго, як сеў князем у Кіеве. Тут да самага свайго скону пражыда ўдовая княгіня Гертруда-Лізавета, прабабка. Гертруда ў свой час зрабіла шмат намаганняў, каб вызвадіць Тураўскія земді ад кіеўскага ўпдыву. I нават дамаўдядася з Папам Рымскім і імператарам Свяшчэннай Рымскай імперыі аб ператварэнні Тураўскага княства ў незадежнае карадеўства. Цяпер праўнук гэтай Гертруды абяцаў вярнуць Тураву былую магутнасць — ідэя была заманлівай.
Сімпатыі тураўцаў да Юрыя Яраславіча сталі яшчэ болыпымі пасля таго, як у 1144 годзе ён ажаніўся з сястрой князя ДавыдТарадоцкага Барыса Усеваладавіча. Бо давыд-гарадоцкія правіцелі заўжды былі васаламі Турава. Парадніўшыся з гэтай дынастыяй, Юрый стаў для тураўцаў ужо амаль сваім.
Тым не менш да здзяйснення мары быдо яшчэ дадёка. Кіеў, дзе ў 1146 годзе сеў князем Ізясдаў Мсцісдавіч, не прыслухоўваўся да прашэнняў Юрыя. Тураўскі прастол быў заняты — там па-ранейшаму сядзеў састарэлы Вячаслаў Уладзіміравіч. Час ад часу, калі дзяржаву ўзрушала вестка пра смернь чарговага вялікага князя, Вячаслаў пакідаў Тураў і накіроўваўся ў Кіеў, бо па старшынстве даўно ўжо меў права вянчань сябе вялікакняжацкай шапкай. Але заўжды знаходзіўся спрытны сваяк, і ён нязменна вяртаўся ў Тураў.
Здавалася, толькі вар’ят мог яшчэ працягваць верыць у свой лёс і спадзявацца на цуд. Але пачыналіся ўжо іншыя часы. У 1149 годзе нечакана для многіх, прагнаўшы з кіеўскага прастола Ізяслава Мсціславіча, там сеў Юрый Уладзіміравіч Далгарукі. Юрый Яраславіч стаў першым, хто прысягнуў на вернасць Далгарукаму. I яму тут жа давялося ўстаць са зброяй у руках у шэрагі абаронцаў правоў новага кіеўскага гасудара. На той час Далгарукі не здолеў утрымань у руках кіеўскае княжанне. Ізяслаў Мсціславіч прывёў з Венгрыі велізарнае войска і адваяваў сваю сталіцу. Але правіць адзін больш не рашыўся. Каб ніхто больш не аспрэчваў яго правоў на Кіеў, ён запрасіў у суправіцелі старога Вячаслава з Турава. Зрэшты, сумеснае княжанне іхняе доўгім не было. Ізяслаў памёр у 1154 годзе, а Вячаслаў — у 1155-м.
Далгарукі ўрачыста прыбыў у Кіеў, каб болып не пакідань яго. I адразу ж распачаў дзяліць землі паміж сынамі і ўзнагароджвань саратнікаў. Тураў ён аддаў сыну свайму Барысу. Дасталася ад шчодрасці вялікакняжацкай і Юрыю Яраславічу. Атрымаў ён некалькі вёсак і нейкі гарадок на беларускім Палессі, такі нязначны, што летапісцы нават і не называюць яго. Але Юрый Яраславіч быў рады і такому ўдзелу. А ў 1157 годзе нечакана адбылася падзея, якая прывяла князя да здзяйснення яго запаветнай мары.
На піру ў былога наўгародскага пасадніка Пятрылы, якога Далгарукі наблізіў да сябе, вялікі князь раптам
адчуў сабе дрэнна. Выкліканы лекар панаракаў кіеўскаму правіцелю на тое, што ён надта ўжо перастараўся «ў піціі і ядзенні», і даў нейкі парашок. Тодькі лепш Далгарукаму не стада, і праз пянь дзён ён памёр у Кіеве. Сярод тых, хто дабіўся дазводу наведань паміраючага князя, аказадася і манахіня Адена. Даведаўшыся, што сваім пераемнікам на вядікакняжацкім прастоде Далгарукі бачыць сына Барыса, яна пачала прасінь яго, каб Тураў перайшоў ва ўдаданне яе сыну. Паводде гістарычнага падання, Дадгарукі паведаміў, што і так ужо падпісаў грамату на тураўскае княжанне для Юрыя, бо Юрый даказаў справамі сваімі вернасць сваю. А потым вядікі князь узяў з манахіні сдова, што яна будзе ў дадейшым няспынна маліць Бога аб яго грэшнай душы, і праз некалькі гадзін сканаў. Гэтак ў 1157 годзе Юрый Яраславіч стаў менаваць сябе князем тураўскім.
Аднак атрыманую ўладу трэба было яшчэ ўтрымаць. Дзякуючы шматгадовым старанням саракачатырохгадовы Юрый мог не апасацца здрады з боку тураўцаў — яны яму сімпатызавалі. Але было б наіўна думань, што перадсмяротную волю Далгарукага свята будуць шанавайь яго наступнікі. I сапраўды, сын Далгарукага, Барыс, так і не стаў вялікім князем кіеўскім. А Ізяслаў Давыдавіч, які на гэты раз захапіў прастол, тут жа паслаў да Юрыя з патрабаваннем неадкладна пакінуць Тураў. Юрый паспрабаваў дамовіцца мірам і адказваў вялікаму князю словамі: «Брат, прымі мяне да сябе з любоўю!» Дюбові і разумення не прадбачылася, і тады тураўскі правіцель пачаў узмоцнена рыхтавацца да абароны.
Для пакарання дзёрзкага васала вялікі князь кіеўскі сабраў велізарнае войска, заклікаўшы далучыцца да сябе князёў валынскага, галіцкага, смаленскага, полацкага, луцкага... Тураў быў акружаны з усіх бакоў. Неаднойчы тыя, хто асаджаў, ішлі на прыступ, але іх атакі ўмела адбіваліся гараджанамі. Па начах верныя падданыя Юрыя здзяйснялі смелыя вылазкі з-за гарадскіх сцен і наносілі значны ўрон нападнікам. Вялікі князь кіеўскі не мог
зразумець, чаму звычайна абыякавыя да пытанняў змены ўдады тураўцы гэтак адчайна абараняюць свайго князя. Сам Юрый час ад часу пасыдаў з горада яму дісты, у якіх, нязменна называючы яго братам, прасіў тодькі аднаго — пакінуць Тураў за ім і яго нашчадкамі.
Дзесяць тыдняў асады скончыдіся ганебным адступденнем ведізарнага войска, у якім раптоўна пачаўся падзеж коней.
Пры Раснісдаве Мсцісдавічы, пераемніке Ізясдава Давыдавіча на вядікакняжацкім прастоде, у 1161 годзе Юрыю Тураўскаму давядося вытрымаць у сваім горадзе яшчэ адну сур’ёзную асаду. На гэты раз на яго правы замахнудіся вадынскія князі.
Детапісец паведамдяе: «Тою ж зімою хадзіў Мсціслаў Ізяславіч і Яраслаў, братяго; ЯраполкАндрэевіч; Уладзімір, і брат яго Яраполк да Турава на Юрыя на Яраславіча і стаяў у полі тры тыдні і, не здолеўшы яму нічога зрабінь, вярнуліся». М. М. Карамзін каментуе: «Адрынуты ад саюза двух тады пануючых дамоў княжацкіх. Манамахавага і Чарнігаўскага, ён (Юрый. —Аўт.) трымаўся адзіна сваёй мужнасцю і шчасліва адбіў прыступ аб’яднаных князёў валынскіх, якія ханелі, падобна Ізяславу Давыдавічу. выгнаньягозТурава. Вялікі князь, якілюбіўсправядлівасць, заключыў з ім мір».
Гэтая апошняя падзея адбыдася ў 1162 годзе. Тураўскае княства нарэшце атрымада афіцыйна незадежнасць ад Кіева і права на ўдасную дынастыю правіцедяў. Юрый на гэты час быў ужо бацькам пяцярых сыноў і дзвюх дачок, гарантаваў сваім падданым неперарыўнаснь дынастыі, ва ўсякім разе, у бдіжэйшае стагоддзе.
3 часоў атрымання Туравам незадежнасці детапісы бодын не прыгадваюць пра дзеянні Юрыя Ярасдавіча. Ды і пра што быдо пісаць! У княстве панаваў мір і спакой. Князь, як гэта і надежада, «рады радзіў», аберагаючы свае ўдаданні ад нападаў суседзяў, а падданыя мірна працаваді, зарабдяючы «сабе на харчаванне і князю на ўтрыманне».
Быць правіцедем добрым і мірным падаецца справай няхітрай. Насамрэч гэта — вядікая і цяжкая прана, якая не прыносіць князю ні сдавы, ні вядікіх багаццяў, ні нават мінуты адпачынку. Зрэшты, у Юрыя ў Тураве знайшоўся варты настаўнік, які і сдовам, і справай падтрымдіваў князя ва ўсіх яго пачынаннях. I быў гэта сам Кірыл Тураўскі. У 1158 годзе Кірыд Тураўскі «маленнем князя Юр’я Яраслаўля і людзей таго града ўзведзены быў на епіскапскі прастол і мітрапалітам пастаўлены быў епіскапам граду Тураву»...
Кірыд Тураўскі быў духоўным настаўнікам князя Юрыя да самай яго смерці ў 1166 годзе. А пасдя працягваў настаўдяць на добрыя справы і траіх старэйшых сыноў яго, князёў Івана Тураўскага, Яраподка Пінскага і Гдеба Дубровіцкага, якія пасдя смерці бацькі падзядіді паміж сабою яго спадчыну, узяўшы кожны па вядікім горадзе.
КНІГІ ОНЛАЙН
