КНІГІ ОНЛАЙН

Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.

Выдавец: Звязда

Памер: 336с.

Мінск 2020

73.65 МБ

Ролацк.« Кукейнос^ Герсіка—
Князі Уладзімір, Вячка, Усевалад
Распавядаючы пра сапраўдных герояў Белай Русі, у першую чаргу трэба звярнуша да часоў, каді над нашай зямдёй навісла сграшная пагроза, імя якой гучада падобна бразгату жадезных даспехаў — крыжаносцы. Менавіта ў тыя, самыя першыя гады супрацьстаяння арміям дюдзей, якія бессаромна прыкрывалі сваю страсць да рабаўніцтва і гвадту імем Хрыста, Бедарусь набыда сапраўдных рыцараў, адважных, моцных духам, высакародных. I першымі ў іх шэрагу сгаді два князі з Подацкой дынасгыі, родныя браты Усевадад і Вячка.
Банька ратаборнаў, Барыс Давыдавіч, быў родным пдяменнікам Ефрасінні Подацкай, сынам яе дюбімага брата Давыда. Менавіта Давыд здзейсніў разам з Ефрасінняй падомніцтва да Труны Гасподняй, прыняў апошні ўздых святой у Іерусадіме і першым прывёз вестку пра яе спачын у родны Подацк. Барыс Давыдавіч, які пачынаў сваё княжанне ў Друцку, пазней некадькі гадоў займаў і Подацкі прастод. Аде не падабаўся ён падачанам за тое, што даваў занадта многа воді здоснай сужэнны сваёй, Свентасдаве (Святохне), дачцэ паморскага князя Казіміра. Княгіня Святохна наговорамі загубіда трох найдепшых мужоў водьнага Подацка і дедзь не звяда са свету юных пасынкаў сваіх, Усевадада і Вячку. Зрэшты, падачане не даді княгіні надта доўга здзекавацца з сябе. Святохна загінуда ад народнага гневу, а Барыс Давыдавіч на вечы быў адзінадушна пазбаўдены поданкага праўдення.
Крыўдна, але прасачыць лёс князя Барыса пасля того, як палачане адмовілі яму ў сваім даверы, немагчыма. Дакдадна вядома толькі тое, што двое старэйшых яго сыноў, Усевалад і Вячасдаў (Вячка), з дазволу полацкага баярства засталіся, як і былі пры бацьку сваім, князямі дзвінскіх гарадоў-крэпасцяў, якія падпарадкоўваліся Поланку, — Герсікі і Кукейноса. А ў 1186 годзе ў Полацк быў закліканы на княжанне малодшы Барысаў сын, Уладзімір (Валодша), народжаны ў шлюбе са Святохнай.
He паспеў Уладзімір прыняць княжанне, як у Полацк прыехаў немец, манах аўгусцінскага ордэна Мейнард, які рахмана папрасіў у маладога князя дазволу прапаведаваць хрысціянства (каталінкі яго варыянт) у вусці Дзвіны сярод язычнікаў-ліваў, якія былі даннікамі Поланка. Жонка Уладзіміра, якая была народжана і выхавана ў каталіцкай веры, бо, як і Святохна, была польскай князёўнай, горача падтрымала місіянерскую ініцыятыву Мейнарда, і полацкі князь даў згоду. I нават паслаў услед ціхмянаму прапаведніку багатыя дары.
Аўгусцінец пабудаваў у вёсны Ікесколе каснёл. Спачатку ён прапаведаваў адзін, потым з Германіі прыбылі памочнікі. Дзіўна, але князю полацкаму зусім не падалося падазроным, что памочнікі гэтыя неўзабаве распачалі будаўніцтва моцных замкаў-крэпасцяў Ікесколь і Гольм. Яму не хацелася верыць, што Божыя людзі на самай справе задумваюць супрань яго падданых нядобрае. Але хутка Мейнард выявіў сябе. Ён звярнуўся да Папы Рымскага з просьбай абвясціць крыжовы паход у Прыбалтыку, бо ўпартыя лівы добраахвотна хрысціцца не жадалі.
На крыві няшчасных язычнікаў вырасла Рыга, якая ператварылася ў цытадэль аднаго з самых жорсткіх воінстваў — рынарскага манаскага Ордэна мечаносцаў, заснаванага пераемнікам Мейнарда епіскапам Альбертам.
Заклапочаны Уладзімір у 1203 годзе па просьбе ліваў, якія вырашылі супраціўляцца гвалтоўнаму хрышчэнню, асаджаў крэпасці рынараў. Абаронцы Ікесколя, не падрыхтаваныя да такога супрацьстаяння, палічылі за
депшае адкупіцца ад подацкага князя. А вось пад Годьмам Удадзімір быў разбіты, таму што Адьберт своечасова высдаў туды падмацаванне. Прывёў на дапамогу крыжакам сваіх воінаў і дацкі кародь Вадьдэмар II. Урэшце, рыцары прымусіді няшчасных діваў прызнаць сваім гаспадаром Папу Рымскага. Адсвяткаваўшы гэтую падзею, ордэнскія браты занядіся ўсур’ёз сдавянскімі гарадамі.
Першай іх ахвярай стаў у 1207 годзе горад князя Вячкі Кукейнос, што вырас з фарпоста, пабудаванага ў часы Усясдава Чарадзея ў вусці ракі Кокны. Вячка сам аддаў загад спадіць яго, бо ведаў, што адстаяць, абаранінь яго ад ворагаў не зможа — сіды быді няроўнымі.
Расправіўшыся з Кукейносам, у 1209 годзе мечаносцы нанесді ўдар па Герсіке, дзе княжыў брат Вячкі, Усевадад. Назва Герсіка паходзіць ад сдова «герса», што значыць каваная рашотка ў браме крэпасці. Герсіка мусіда быць монным абарончым аб’ектам. Аднак Адьберт напаў раптоўна, арганізаваць абарону горада быдо ўжо немагчыма. Усевадад паспеў тодькі скочыць у додку і разам з вернымі дюдзьмі пераправіша цераз Дзвіну. Аде ратаванне не радавада. Дюбімы горад быў цадкам разрабаваны, з нэркваў захопнікі паскідаді званы, вынесді абразы, апаганіді святыні. Яго падданых, мірных гараджан, рыцары забіваді і браді ў падон. Самым страшным ударам для Усевадада быдо тое, што ў падон трапіда і княгіня, прыгажуня-дітоўка Дангерута. якую ён пяшчотна кахаў. I ён нічым не мог ёй дапамагчы. Назіраючы з другога берега Дзвіны за пагібеддю горада, які рабаўнікірынары падпадіді, князь рыдаў, ускдіцаючы: «Гёрсіка, Герсіка! /Іюбімы горад, дарагая мая вотчына! Давядося пабачыць мне, няшчаснаму, спаденне майго горада і пагібедь дюдзей маіх!»
Уражаны Усевадад вырашыў аддайь сябе ў рукі мечаносцаў, каб коштам свайго жыцця вызвадінь дюбімую жонку і, магчыма, іншых падонных. I ён паспяшаўся ў Рыгу.
Трыумфуючы Адьберт прымусіў свайго супраніўніка выпіць да дна кубак сораму і прыніжэнняў. Спачатку крыжаносны патрабаваді, каб князь назваў епіскапа сваім банькам, а рыцараў Ордэна — братамі. Пасдя ён мусіў
абяцаць, што перадасць навечна ў дар Ордэну сваё княства, згадзіўшыся тодькі на родю намесніка. Альберт спадзяваўся таксама, што Усевадад будзе шпіёніць за рускімі князямі і правадырамі дітвы, пдемені, якое суседнічада з падачанамі. Усевадад згадзіўся на ўсе ўмовы і падпісаў прыгатаваныя крыжаносцамі граматы. Жонку яму вярнуді.
Аднак князь не думаў так проста скарацца. Ен сабраў вакод сябе ацадедых падданых, адбудаваў нанова Герсіку, умацаваў гарадскія сцены і звярнуўся да брата, Удадзіміра Подацкага, каб разам з ім узняць мячы супраць ненавіснага Адьберта.
Аде Удадзімірам у гэты час вадодаді зусім іншыя думкі. Жонка-катадічка ўгаворвада яго не шукань вайны з магугнымі крыжаносцамі, а депш паспрабаваць замірьпдца з імі. У 1213 годзе Удадзімір дамовіўся з рыжскім епіскапам аб сустрэчы ў Герсіны, і Усевадад вымушаны быў, хаваючы свае сапраўдныя пачуцці, прымаць іх у сябе. У выніку перамоў подацкі князь падпісаў грамату, згодна якой саступаў Адьберту ўсю Лівонію. Крыжаносцы ж абянаді подацкаму правіцедю саюзнінтва супраць дітвы і свабоднае пдаванне па Дзвіне.
Расчараваўшыся ў браце, Усевалад адразу ж пасдя яго ад’езду паспяшаўся дамовіцца з дітвой, сярод якіх быў і бацька Дангеруты князь Унень. Літва падтрымада рашэнне Усевадада змагаіша з крыжаносцамі да канца.
Каді ў 1214 годзе рыцары Адьберта, якіх ён пасядіў ужо ў Кукейносе, даведадіся пра гэта, яны спачатку стаді настойдіва патрабаваць ад Усевадада паўстаць перад вачыма епіскапа ў Рызе і даідь адказ, а потым нападі на яго горад. Усевадада ў гэты час ў Герсіцы не быдо. У навакоддях горада крыжакі здавіді мясцовага жыхара і прымусіді, загаварыўшы з вартавым, заўпэўніць яго, што гэта вяртаецйа дамоў кампанія гараджан. Так рыцары трапіді за крапасныя вады. Яны ўводю нацешыдіся, рабуючы гараджан, аде дадей у сваёй помсце не пайшді, думаючы, што іх набег абразуміць Усевадада.
Зрэшты, ужо ў самы бдіжэйшы час стада зразумеда, што князь Герсікі не спадохаўся і зусім не збіраецца з павіннай
ехаць у Рыгу. Тады рыцары зноў сабрадіся ў паход на Герсіку. Даведаўшыся пра гэта, Усевалад пакдікаў на дапамогу літву, аде яны спазнідіся. Крыжаносцы ўварвадіся ў горад і аддаді яго агню. Саюзнікі Усевадада паспрабаваді ўступіць у бой з рыцарамі, калі тыя ўжо вярталіся дамоў. Аднак крыжаносцы, бачачы перавагу праціўніка, ад сутычкі ўхідідіся.
Усевадад і Дангерута здоделі ўратавацца ад мячоў ордэнскіх братоў. Яны вымушаны быді прасіць прыстанку за межамі Подацкага княства. Яшчэ дзесянь гадоў, працягваючы менаваць сябе князем Герцыке, Усевадад шукаў магчымасці вярнуць сваё княжанне. Тодькі ў 1224 годзе ён зразумеў, што ўсе яго спробы марныя, і згадзіўся на прапанаваны яму рыцарам Конрадам фон Меендорфам кампраміс: перадаў гэтаму крыжаносцу падову княства Герсіка ў якасці дена. Пасдя гэтага, атрымаўшы марадьную і грашовую падтрымку Конрада, накіраваўся на пакдон да папскага дегата, дзе дабіўся «даравання». Рыцары настаяді, каб Усевадад аддаў сваю адзіную дачку Еву замуж за аднаго з іх, і пасдя смерці князя завадодалі яго княствам ужо па законе спадчыннасні.
А што ж Удадзімір Подацкі? Яму не давядося дажыць да гэтага часу. У 1216 годзе ў Подацк прыбыді эсты, якія прапанаваді князю, які пасдя падзення Герсікі быў разгубдены і не ведаў, якдадейямужыцьу мірызАдьбертам, стаць іх саюзнікам у барацьбе, выступіць са сваім войскам на Рыгу. Каді подацкія раці, бразгаючы зброяй, пакідаді горад, Удадзімір накіраваў свайго каня да баявой даддзі, адной з тых, на якіх меркавадася пераправіць ратнікаў да Рыгі. Аде раптоўна спыніўся, захістаўся і ўпаў на зямдю. Дружыннікі падбегді да яго і зразумеді, што князь мёртвы. Яго атруціді хаўруснікі крыжакоў. Паход на Рыгу ў самы апошні момант быў сарваны.
Немцам Адьберта і датчанам карадя Вадьдэмара сідай зброі ўдадася дабііша ад эстаў згоды хрысціцца. Аде рабаўніцтвы і разбоі крыжаносцаў на эстонскай зямді не заканчвадіся. I ў 1222 годзе ўспыхнуда паўстанне супраць захопнікаў. Эсты прасіді дапамогі ва ўсходнесдавянскіх
князёў. I дапамога гэтая прыходзіла. Аде сілы былі няроўнымі, бо крыжакі мелі моцныя крэпасці.
Толькі Юр’еў мог яшчэ супраньстаяць жалезнаму рыцарству. Юр’еў пабудаваў у 1030 годзе на землях эстаў сын Рагнеды Яраслаў Мудры. Спачатку крэпаснь і горад вакол яе належалі Кіеўскаму княству, але потым перайшлі ў валоданне Вялікага Ноўгарада. Цяпер наўгародскі князь павінен быў вырашыць лёс Юр’ева. Князем Ноўгарада быў у гэтыя страшныя часы запрошаны сюды на службу Вячка Кукейноскі. Ён не толькі накіраваўся з наўгародскай дружынай абараняць Юр’еў, але і прыняў на сябе кіраўніцтва паўстаннем.
У першы раз крыжакі падышлі да Юр'ева вясной, якраз на Пасху. 1224 года. Яны асадзілі горад і пяць дзён без адпачынку штурмавалі яго. Абаронны Юр’ева мужна трымаліся. Тады, паводле слоў храніста Генрыха Латвійскага, епіскапы накіравалі да князя Вячкі, якога называлі не інакш як каралём, сваіх паслоў «і прасілі адступідца ад тых мяцежнікаў, што былі ў замку, бо яны абразілі таінства хрышчэння; кінуўшы веру Хрыстову, вярнуліся да язычніцтва; сабратоў і гаспадароў сваіх — рыйараў, адных перабілі, іншых узялі ў палон і гэткім чынам наогул знішчылі ў сваіх землях, а ўсе суседнія вобласці, што перайшлі ў веру Хрыстову, штодзень рабавалі і спусташалі. I не пажадаў кароль адступіцца ад іх».