Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
Рыцары адышлі ад Юр’ева, каб у жніўні 1224 года вярнуцца з яшчэ большым воінствам, да якога далучылі пахрышчаных імі ліваў і летаў. Вячку са сваімі дружыннікамі зноў прапанавалі пакінуць крэпасць. Зноў ён адмовіўся. На гэты раз супрацьстаянне пранягвалася «шмат дзён і начэй». У крыжаносцаў былі асадныя машыны, асадная вежа, яны рабілі падкоп. Бой не сціхаў ні пры сонечным святле, ні ў начной цемры. Абаронцы Юр'ева чакалі дапамогі з Ноўгарада, аде сілы іх пакідалі. Прыкладна праз два тыдні пасля пачатку асады крыжаносцы пайшлі на штурм, і Юр’еў паў. Пачалася жахлівая бойка. Генрых Латвійскі піша, что Вячка з рэшткай сваіх дружыннікаў да канца змагаўся ў адным з умацаванняў крэпасці. Яны ўсе да апошняга прынялі там смерць.
іЗасіліса жыла ў Бярэсці—
Анна Камніна
Чытаючы казкі пра Васідісу Прыгожую ды Васілісу Прамудрую, мы не перастаём дзівіцца народнай фантазіі, што нарадзіда такую прывабную гераіню. Разумную, дзейную, ініныятыўную. Яна не падобная да кдасічных рускіх прыгажунь, якія сядзяць у святдіцах і чакаюць сваіх вызвадіцедяў. Яна здодьная не тодькі за сябе пастаяць, аде і каханага-дюбага з бяды вызвадіць. А Васідіса — гэта і не імя зусім, дічань дасдедчыкі. Гэта — базідіса, візантыйская царына, царэўна. На Русі быді трывадыя сувязі з Царградам. Візантыек нярэдка браді ў жонкі рускія князі. Аде ў рускай гісторыі яны асабдіва не праяўдяді сябе. Адкудь жа памяць пра базідісу — вяршыцедьку дёсаў?
Быда, аказваеша, адна такая. Анна, дачка Адяксея III Камніна. Візантыйская царэўна — княгіня вадынская і берасцейская. Жонка рускага князя Рамана. Раман быў храбрым падкаводцам, які «...кідаенца на ворагаў, як деў; прадятае па іх зямді. як арод; гнеўны, як рысь; губіцедьны, як кракадзід; храбры, як тур». У 1197 годзе подаўцы ўварвадіся на дунайскія земді Візантыі, спустошыді іх і набдізідіся ўжо да Царграда. Стадіца імперыі аказадася пад пагрозай. Аде нечакана з тыду ўдарыў «рускі гегемон Раман» і разбіў качэўнікаў. Візантыя быда ўратаваная.
Удзячны базідеўс прапанаваў Раману руку Анны. Вянчанне адбыдося ў Канстанцінопаді ў 1198 годзе.
Адразу ж пасля гэтага Анна выехала ў сталіцу Рамана, Уладзімір-Вал ынскі.
Хаця Анна Камніна і была разумная, добрая і сціплая, хаця князь Раман і пакахаў яе ўсім сэрнам, нават яна не магла ўтрымаць яго ў цераме ля сябе. Хадзіў ён пахолам на яцвягаў. Мяча Раманава страшыліся полаўцы. Ваюючы з імі, валынскі князь адцягваў іх увагу ад Візантыі. Праўда, імперыю цесця гэта не ўратавала — Царград паў у 1004 годзе, бацька Анны скончыў жыццё ў адным з манастыроў, зняволены там, як у турме, сваімі супраціўнікамі.
Вырашыўшы, што пасля падзення Канстанцінопаля і гібелі Аляксея ён аўтаматычна становіцца духоўным пераемнікам візантыйскай імператарскай ўлады, Раман задумаў стварынь Праваслаўную імперыю на самай граніцы каталіцкага свету. Безумоўна, яму трэба было ў гэтым выпадку арганічна ўпісацца ў палітычнае жыццё Заходняй Еўропы.
А Заходняя Еўропа ў гэты час была заклапочана больш за ўсё пошукам адказу на пытанне: каму павінны падначальвацца каралі? Адны — яны называлі сябе гібелінамі — даказвалі, што за свае дзеянні нявартыя каралі павінны адказваць на судзе імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі — чалавек з такім тытулам займаў прастол у Германіі. Другія — гвельфы — сцвярджалі, што ўсе правы бласлаўляць і караць манархаў павінны належаць Папу Рымскаму. Жадаючы далучыць Рамана да сваіх прыхільнікаў, Папа абяцаў яму сапраўдную каралеўскую карону. Але праваслаўны Раман не згадзіўся падначаліцца Папу нават за карону. У 1205 годзе са сваім войскам ён накіраваўся ў Германію, каб далучыцца да арміі гібелінаў. Аднак, ідучы праз польскія землі, забыўся папярэдзіць пра тое польскага караля Лешака Белага. Той падумаў, што Раман хоча заваяваць Польшчу, выступіў «ворагу» насустрач... Раман загінуў у бітве з палякамі...
Анна была ў роспачы. На руках у яе засталося двое малалетніх сыноў — Даніла і Васілька, чатырох
і двух гадоў. Вакол жа былі ваяўнічыя суседзі, ласыя да спадчыны Рамана. Трэба быдо чакаць бед. Першым свае правы на Вадынскія земді заявіў князь пераяслаўскі Рурык Расціславіч. Калісьці дачка гэтага Рурыка была жонкай Рамана. Але цесідь і зяць пасварыліся, і жонка прыняла бацькаў бок — Раман за тое развёўся з ёю. Адбінца ад Рурыка Расціславіча Анне дапамог пабрацім Рамана, венгерскі кароль Эндрэ, да якога яна паслала з горада Галіча па дапамогу. Але ўжо ў наступным годзе Рурык далучыўся да амбіцыйных чарнігаўскіх князёў, узяў у саюзнікі польскага караля, таго самага, ад рук якога загінуў Раман, і зноў накіраваўся на Гадіч. Баяры галіцкія змовіліся выдаць ім сваю княгіню з дзеньмі. Так і сталася б, каб Анна не паспяшалася пакінуць горад і перабрацца ў больш надзейны Уладзімір-Валынскі. Праз некалькі дзён ёй стала вядома, што баяры галіцкія, каб пазбавіцца небяспекі, вырашылі таемна запрасіць да сябе княжынь трох Ігаравічаў, сыноў князя Ігара Святаславіча (героя «Слова пра паход Ігаравы»). Ігаравічы са сваімі дружынамі былі сярод саюзнікаў Рурыка. Аднак, патрапіўшы ў Галіч, браты не падзялілі яго. I вырашылі захапіць таксама і Уладзімір-Валынскі. Яны паслалі туды сваіх паслоў, якія прапанавалі цяпер ужо гараджанам уладзімірскім выдаць Анну і княжычаў на расправу і прыняць правіцелем аднаго з Ігаравічаў.
На шчасце ўдовай княгіні, каля яе знайшоўся сапраўды верны чалавек, баярын Міраслаў, выхавальнік маленькага Данілы. Ён наладзіў уцёкі Анне і яе дзецям. Яны пакінулі горад ноччу, праз пралом у гарадской сцяне. I скіраваліся ў Польшчу, каб прасіць літасці і заступніцтва польскага караля. Гэта можа падацца безразважлівасцю, бо кароль польскі лічыўся ворагам Раманавай сям’і. Але, пэўна, баярын Міраслаў ведаў нешта вельмі важнае, калі прапаноўваў сваёй гаспадыні шлях у Полыпчу.
Што ж ён мог ведаць? Пэўна, тое, што Дешак Белы шчыра раскайваеідца ў смерці Рамана, свайго кузэна
(Раманавай маці была польская каралеўна Агнешка). Кароль, сапраўды, пасля гібелі Рамана заказваў у касцёлах месы за спачын Раманавай душы. А даведаўшыся, што Анна едзе да яго, асабіста прыняў яе і ўсё паўтараў, што, маўляў, з Раманам яго «сам чорт пасварыў». Кородь абянаў Анне дапамагчы вярнуць мужавы земді. I Эндрэ Венгерскі, пабранім Раманаў, заявіў пра згоду выступіць супрань узурпатараў у саюзніцтве з падякамі. Пакуль жа яны рыхтаваліся, чакаючы зручнага моманту, з Бярэсця, трэцяга па велічыні і значнасці горада Раманавай зямлі, у Кракаў прыбыла дэлеганыя. Берасцейцы заяўлялі пра сваю гатоўнасць аддзяліцца ад Галіцка-Валынскіх земляў і ператварыць Бярэсце ў цэнтр удзельнага княства. Правіцелем жа яны згаджаліся прыняць малодшага з Раманавых сыноў. Анна з сынам Васількам неадкладна выехалі ў Бярэсце. Аднак доўга там княгіня не прабыла. Старэйшаму яе сыну, Данілу, прадставілася магчымасць стаць князем у Галічы, які ўдалася захапінь Эндрэ Венгерскаму, і яна паспяшалася ў Галіч, пакінуўшы Васільку на вернага Міраслава. Ведаючы, што, скарыўшы Галіч, венгерскі кароль павесіў усіх траіх Ігаравічаў, Анна разумела, што вакол Данілы цяпер будзе панаваць нядобразычлівае атачэнне. I ханела дапамагчы сыну. Аднак, пэўна, базіліса аказалася надта прамудрай. Галіцкія ж баяры не хацелі, каб імем хлопчыка-князя кіравала жанчына, перашкаджаючы ім вяршыць усе справы згодна са сваім разуменнем. Яны патрабавалі, каб Анна пакінула Галіч. Детапісы расказваюнь, як, увесь у слязах, юны Даніла ўскочыў на каня і паскакаў за маіді. Ён дагнаў яе, але тут падаспелі рэгенты-баяры. 1 адзін з іх схапіў Данілавага каня за аброць. Хлопчык выхапіў свой дзіцячы меч і замахнуўся на баярына. Анна паспяшала ўмяшацца. Яна супакоіла сына, абяцаўшы, што хутка вернецца. I — накіравалася ў Венгрыю скардзіцца каралю Эндрэ.
Далейшыя падзеі развіваліся бурна. Кароль зноў захапіў Галіч, закаваў крыўдзіцелей Анны ў ланцугі
і пагнаў у Венгрыю. Але, як толькі ён пакінуў Галіч, «лепшыя мужы» горада зноў узбунтаваліся і выставілі з горада цяпер ужо і маці, і сына. Княгіня дагнала бравага Эндрэ, аде тут яму прывезді вестку пра бунт ужо венгерскіх падданых і пра пагібедь ад іх рук яго карадевы... Анне нічога не заставадася, як ехаць з Данілам у Бярэсце, горад, дзе яе сям’ю сапраўды любілі.
Неўзабаве да Бярэсця падышло войска польскага караля, і Анна са здзіўленнем даведалася, што, атрымаўшы Бэлз, мусіць цяпер аддаць палякам Бярэсце. He ведаючы, што рабіць, жанчына склікала на раду берасцейскіх баяр. I гэтыя мудрыя мужы параілі ёй саступіць. Змагацца з Дешкам Белым цяпер было немагчыма. Але берасцейцы ўзялі з юнага Данілы слова, што ён не пакіне іх палякам і зробіць усё, каб вызваліць Бярэсце.
I зноў з’ехаліся ў адным горадзе два браты і іх маці. Між тым палітычная абстаноўка на Галіцка-Валынскіх землях абвастралася. Польскі і венгерскі каралі нечакана змовіліся, каб разам узяць Галіч і пасадзіць туды «каралём і каралевай Галіцкімі» сваіх дзяцей — пяцігадовага венгерскага каралевіча і трохгадовую дачку Дешка Саламею. Іх дзеля гэтага і павянчалі, нягледзячы на малалецтва. Яшчэ раней польскі кароль захапіў УладзімірВалынскі і перадаў у кіраванне свайму цесцю. Аднак, калі ўсё навокал стала польскім і венгерскім, гараджане ўдадзімірскія рашыліся на бунт і, урэшце, патрабавалі да сябе князем пятнаннайігадовага Данілу. Узгадаваны мудрай сваёй маці гэтак, што Законам лічыў толькі тры правілы жыцця: быць стойкім у веры, думаць толькі пра дабро падданых, трымацца заадно з братам, — Даніла здолеў стаць самым дастойным правіцелем эпохі і ператварыў Валынскае княства ў аазіс міра і спакою сярод мора бед і ўзрушэнняў.
У 1219 годзе, атрымаўшы блаславенне маці, Даніла і Васілька накіраваліся вызваляць праваслаўныя гарады Паўднёва-Заходняй Русі ад польскага ўладарання.
Баярын Міраслаў таксама пайшоў са сваімі выхаванцамі. Раманавічы адваявалі ў палякаў пяць праваслаўных гарадоў. А першым з іх стала Бярэсце. Даніла пацвердзіў берасцейцам статус іх горада — цэнтр удзельнага княства. I ўрачыста перадаў яго брату. Да гэтага часу вызваліўся ад польска-венгерскай улады і Галіч — там сеў князь Мсціслаў, які замацаваў саюз з Данілам, аддаўшы за яго сваю дачку.
Аднак супраніўнікі Раманавічаў не хацелі мірыцца з іх поспехамі. I хутка велізарнае польска-венгерскае войска зноў уварвалася на Галіцка-Валынскія землі. Мсніслаў, даверыўшы Данілу трымань абарону ў Галічы, сам вырашыў нанесці ўдар у тыл ворагам. Адданы Міраслаў накіраваўся ў Галіч разам з Данілам. Хутка венгерскія і польскія харугвы абкружылі горад. Як штармавыя хвалі, накатвалася чужаземная раць. I — адступала зноў і зноў, адкінутая мужнасцю тых, хто выйшаў змагацца на гарадскія сцены. Цяпер ужо галічане не адвяргалі Данілу. Яны захапляліся яго гераізмам. Але становішча асаджаных рабілася ўсё больш і болып цяжкім. Запасы ежы і вады таялі, гінулі лепшыя абаронны горада.
КНІГІ ОНЛАЙН
