Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
— Што можаш дань ты Біруце, беззямедьны князь, сын выгнанніка? — строга спытаў Давыда Віцень.
— Я дам ёй сваё каханне і падзядю з ёю ўсё тое, што пашде мне мой дёс, — адказаў Давыд.
— Ты можаш стаць жонкаю карадя адьбо вядікага князя. Няўжо ўпадабаеш лёс сужэнкі звычайнага ваяводы? — звярнуўся Віцень да Біруты.
— Каді не з Давыдам пайду пад вянен, не зведаю шчасця, — прамовіда князёўна.
Напупіў бровы вядікі князь Віцень, аде здітаваўся над каханымі банька Біруты, мудры Гедымін. I дазводіў дачцэ не тодькі выйсці замуж за Давыда, аде і прыняць веру яго, стаць хрысніянкай. Ахрысціді Біруту ў правасдаўе ў гонар святой рымдянкі Дідзіі. I спадабадася тое Гедыміну, бо Діда па-дітоўску значыда «чыстая», «нявінная».
Даверыді Віцень і Гедымін Давыду пасаду каштадяна (каменданта) і намесніка вядікага князя ў Гародні. А горад гэты быў адной з наймагутнейшых і найважнейшых тагачасных фартэцый у Вядікім Княстве Дітоўскім, бо месніўся непададёк ад мяжы з Подьшай і Тэўтонскім ордэнам. Да таго ж кантрадяваў праход па рацэ Нёман. Так што надаць каштадянства ў Гародні можна быдо тодькі вернай і здодьнай асобе. I Давыд апраўдаў давер. Пры ім магутная Гарадзенская крэпасць стада падобная да скады, аб якую раз за разам разбівадіся стадьныя хваді крыжаносцаў, што набягаді на старажытныя земді Бедай Русі.
Упершыню давядося сысціся з імі Давыду ў 1305 годзе. Крыжаносцы, якіх вёў прасдаўдены комтур Конрад
Діхтэнхаген, камендант Брандэнбурга, асадзілі Гародню. Давыд паслаў за вялікакняжацкім войскам. Два дні ў чаканні падмогі адбівадіся абаронцы. Крэпасць выстаяда. Ворагі быді разбіты.
Праз два гады гарадзенскаму кашталяну давядося сустрэіша з іншым грозным ворагам — комтурам з Кёнігсберга Эберхардам фон Вірненбургам. 3 ім прыйшді пад Гародню сто рыцараў і шэсць тысяч простых коннікаў. Пры гэтым не трэба забываць, што з кожным рыцарам у тыя часы мусіў ісці цэлы атрад са збраяноснаў і сдуг. Усе яны таксама прымаді ўдзед у баявых дзеяннях. Крыжаносцы захапіді падзамчышча, пасад, дзе жыді ў асноўным рамеснікі і ганддяры, разрабаваді і разбурыді яго. Аде самім горадам, Гарадзенскім замкам авадодаць не здодеді. Марнымі аказадіся ўсе іх спробы авалодаць непрыступнымі мурамі. Да таго ж несді вядікія страты не толькі падчас штурмаў. Абаронцы не аднойчы рабілі нечаканыя вылазкі, вынішчалі тых з ворагаў, каго здолелі захапіць знянацку, з затым зноў хаваліся ў замку.
He дабіліся поспехаў крыжаносйы і ў 1311 годзе. Гародня набывала славу непрыступнай цвярдыні.
Але Давыду даводзілася не толькі абараняніда. Былі ў яго і слаўныя паходы. Ен нават дапамагаў жыхарам іншых гарадоў. У 1314 годзе гарадзенцы накіраваліся на выручку суседняга Наваградка, які асадзілі крыжакі Генрыха фон Плонке. Невялікі атрад Давыда, які складаўся з дружыннікаў і купкі гарадскіх апалчэнцаў, падышоў да горада ў той час, калі, зняўшы з сябе цяжкія даспехі і спешыўшыся, крыжакі ў чарговы раз караскаліся па схілах узвышша да муроў Наваградскага замка. Абаронцы замка засыпалі ворагаў коп’ямі, стрэламі з лукаў і арбалетаў, закідвалі камянямі, спускалі па схілах каткі — таўшчэзныя, усаджаныя цвікамі бярвёны. Уся ўвага крыжакоў была сканцэнтравана на замку, таму яны не адразу заўважылі і зразумелі, што адбываецца ў іх за спінамі.
Давыд жа не стаў увязвацца ў адкрыты бой, а перабіў ахову і захапіў лагер. У яго рукі патрапіла велізарная здабыча — 1500 баявых коней, уся амуніцыя, даспехі, правіянт. Гарадзенцы знішчыді ўсё, што не змагді захапіць з сабою, і... знікді. Што ж заставадася рабіць крыжаносцам? Кінуўшы параненых і асдабденых паплечнікаў, яны рушыді прэч ад Наваградка. А ў дарозе, між іншым, іх чакалі новыя выпрабаванні. Воіны Давыда захапіді абодва скдады з правіянтам, якія рыцары пакінуді на сваіх стаянках, каб харчавацца пры вяртанні. Спробы здабыць ежу і фураж ддя той невядікай кодькасці коней, што крыжакам удадася захаваць, заканчвадіся няўдачамі. Марадзёраў знішчаді дятучыя атрады гарадзеннаў, што назіраді за адступденнем ворагаў. Крыжаносцы ганебна з’еді аднаго за адным няшчасных сваіх коней. А потым наогуд перайшді на дісце ды карэньчыкі. Доўгі, шасцітыднёвы шдях дамоў адодеді тодькі нешматдікія рэшткі быдога магугнага войска. Сведка гэтай падзеі, ордэнскі брат, аўтар «Дівонскай хронікі» капедан Герман Вартберг красамоўна апісаў ўбачанае ім:«...Многія з іх знясілелі і з цяжкасцю перасоўвалі ногі... 3-за лютага голаду яны выглядалі як счарнелыя ад агню дрэвы. Так што іх ледзь можна было пазнань. Паколькі ад самай зямлі крывічоў ні адзін з іх на пранягу больш за сотні міляў, мы ўжо не кажам, што еў, нават не бачыў хлеба. 3 тых, хто застаўся жывым пасля гэтага паходу, некаторыя ў адно імгненне сканалі ад ежы. якую, вярнуўшыся, нарэшце атрымалі». А коні крыжаносцаў, іх багатая зброя і даспехі, захопденыя Давыдам у якасці трафеяў пад Наваградкам, у наступны год, які выдаўся галодным ддя многіх краін Еўропы і забраў мідьёны жыццяў, быді прададзены пскоўскімі купцамі далёка за мяжу. На грошы ад продажу Давыд купіў для Вялікага Княства Дітоўскага зерня для пасеву. Таму голаду ні ў Дітве, ні на Беларусі не было.
Ведаючы, што лепшая абарона — гэта напад, Давыд нярэдка першым наносіў крыжаносцам моцныя ўдары. Так, вясной 1319 года, ён з 800 вершнікамі пераадолеў
аддегдасць па бяздюдных мясцінах і ўварваўся ў адну з найбагацейшых абдасцей Прусіі Вагенштоф, якую абараняді комтуры Удьрых Дрымбе і Фрыдрых Квітц. Давыд прайшоў па прускіх земдях з агнём і мячом. Яго войска вярнудася ў Гародню з вядікімі трафеямі і мноствам падонных.
А ў 1322 годзе, каді рыцары Ордэна мечаносцаў нападі на Пскоўшчыну, учыніді гвадт над пскоўскімі дюдзьмі на Чудскім возеры, пскавічы звярнудіся за дапамогай да Давыда. Гарадзенскі каштадян паспяшаўся на дапамогу гораду, у якім з’явіўся на свет. Напад дівонцаў быў адбіты. А затым Давыд са сваёю дружынай і пскоўскім ападчэннем уварваўся ва ўдаданні Ордэна за ракой Нарвай. Спустошыў іх і з багатай здабычай і 5000 падонных вярнуўся у Пскоў. Пскавічам аддаў амадь усю здабычу. 3 сабою ўзяў тодькі тысячу падонных. На наступны год пскавічам зноў спатрэбідася дапамога Давыда. У сакавіку дацкія рыцары, парушыўшы мірны дагавор, авалодаді гарадком Гдовам у Пскоўскай зямді. Перабіді рускіх купцоў і захапіді ў падон рыбакоў, якія давіді рыбу ў Нарве. Пскавічы «...послаша к Давыду князю в Лнтву». Пскавічы і гарадзенцы адбіді націск датчан, выгнаўшы іх з захопденай зямді, а потым зрабіді набег на Паўночную Эстонію, дайшоўшы амадь да дацкай цытадэді Тадін. Нямецкі храніст Пётр Дусбург пісаў: «Рускія з Пскова з дапамогаю літвінаў (ён меў на ўвазе войска Давыда. — Аўт.) спустошылі зямлю караля Даніі і забілі болып за пянь тысяч знатных хрысніян». У дадатак, па яго сдовах, абрабаваді храмы, забраді адтудь усе каштоўнасці і рэдіквіі.
Аде нядоўга давядося пскавічам радаваіша. У маі таго ж года пад сценамі Пскова з'явідася войска дівонскіх рынарў. Прычым прыбыді яны, як адзначыў детапісец, «у моцы цяжкай», «прыехалі ў караблях і ў лодках і на конях». Пачаді разбіваць брамы і сцены горада таранамі, абстрэдьваць з камнямётаў. Пры адбіцці першага штурму
крыжаноснаў загінуў пскоўскі пасадннк Сяліла Алексіч. Абложаныя разлічвалі на дапамогу наўгародцаў, але марна. Таму зноў паслалі ганцоў у Гародню.
Імкнучыся захапіць Пскоў, рынары пакінулі за сваёй спінай Ізборск. Ізборскі ваявода Астафій сабраў сваіх воінаў і напаў на немцаў з тылу, «адных пабіўшы, а іншых у ранэ патапіўшы». У гэты час «паспеў князь Давыд з Літвы з людзьмі сваімі». Рыцары былі разгромленыя і «пабеглі з сорамам і ганьбай». Пераможцы гналі іх ажно да ракі Вялікай. Каб зразумець, з якой хуткасцю Давыд сабраў і прывёў праз лясы і балоты войска, трэба ўдакладнінь: аблога Пскова працягвалася 18 дзён.
«Шчаслівы воін — удачлівы воін», — казалі пра Давыда яго ратнікі. Для іх саюз палкаводца з каханай ім Бірутай быў сімвалам перамогі. Радаваліся дружыннікі гарадзенскія, калі бачылі побач з хударлявай, але мужнай постаццю князя пяшчотную жанчыну з валасамі, раскіданымі па плячах, нібы промні вакол сонца. Многія верылі: пакуль гэтыя двое разам, Давыд — непераможны. I ён сапраўды быў непераможным ваяводам. 3 таго часу, як з’явіўся Давыд у Гародні, горад ні разу не быў узяты ворагам. Баявы вокліч Давыда, звернуты да ворагаў: «Нас мала — не чакайне літасні!» — прымушаў іх дрыжэць ад страху. Бо дружына Давыда, дзе кожны воін дзякуючы спеныяльнай вывучцы і дысцыпліне быў варты дзясятка, і сапраўды магла перамагчы войска, што нашмат пераўзыходзіла па колькасці. Рынары-крыжакі, якім даводзілася бачыць самога Давыда ў баі, параўноўвалі яго з вострым, халодным мячом. Але калі ён быў падобны да мяча, бязлітасны да ворагаў і надзейны для сяброў, яна была хусцінкай, якой пасля бітвы сцірае воін з ілба пот і кроў, перавязвае раны.
У іх нарадзіліся сыны. Ганарыўся імі князь, бо былі яны такія ж, як бацька, смелыя, гордыя, надзейныя. I зыходзілі злосцю шматлікія ворагі Давыдавы, калі нехта казаў пра шчаслівую сям’ю гарадзенскага кашталяна. Давыда цяжка
было перамагчы ў баі, — гэта ведалі ўсе, і таму крыжакі з нецярпеннем чакалі, калі лёс дасць ім магчымась забіць Давыда, не забіваючы яго...
У сакавіку 1324 года, на Вялікі пост, тры тэўтонскія рыцары з войскам у шэсцьсот чалавек таемна праніклі ў наваколлі Гародні і напалі на радавы маёнтак кашталяна Давыда. Ад мячоў іх загінула прыгажуня Бірута, малодшыя дзеці Давыда. а таксама нешматлікая ахова з самых правераных воінаў. Уналеў толькі старэйшы сын Патрыкій.
У адплату за гэта Давыд восенню таго ж года абрынуўся, як смерч, на Мазовію (князі якой былі вернымі саюзнікамі тэўтонцаў), дзе разбіў ушчэнт рыцарскія войскі, спустошыў горад Пулск. Разбурыў 30 храмаў ды капліц. Спаліў болып за сотню сёл. А ў 1326 годзе ён з небывалай для яго да таго колькасцю войска — 1200 вершнікаў і атрадам саюзнага польскага войска распачынае паход на Брандэнбург. На барацьбу з тэўтонцамі натхняў зяця і няўцешны Гедымін. У гонар любай дачкі назваў ён адну з крэпасцей сваіх, якую пачаў будаваць для абароны ад крыжакоў, Дідай. Чыстая, нявінная душа Біруты вартая помсты, лічыў ён.
Шлях саюзнага войска вызначаўся дымам палаючых рыцарскіх замкаў, кляштараў, храмаў... Давыд са сваімі воямі дайшоў да Франкфурта-на-Одэры, пранікнуўшы, нібы востры кінжал, у самы цэнтр Тэўтонскага ордэна. Здавалася, яшчэ некалькі дзён, яшчэ адзін удар, і Брандэнбург, сталіца драпежных рыцараў, будзе ўзяты.
КНІГІ ОНЛАЙН
