КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Слуцкія ратаборцы Сямён і Анастасія Алелькавічы Яшчэ на пачатку XX стагоддзя ў наркве слуцкага праваслаўнага Свята-Троіцкага манастыра разам з іконамі былі змешчаны выкананыя ў іканапіснай манеры партрэты слуцкага князя Сямёна Алелькавіча і яго жонкі Анастасіі Іванаўны. Яны ўвайшлі ў гісторыю Беларусі як ратаборцы — абаронцы Слуцкага княства ад набегаў крымскіх татар. I такой вялікай была заслуга княскай сям’і ў справе абароны веры і Айчыны, што мясцовыя жыхары шанавалі іх як святых, адрасуючы ім свае маленні аб здароўі і дабрабыце краю. Сямёна і Анастасію злучыла вялікае каханне і паразуменне. Амаль аднагодкі, яны мелі агульнага продка — Альгерда, а ў дзянінстве абое прайшлі праз цяжкае выпрабаванне — сіроцтва. Князь Іван Мсціслаўскі, бацька Анастасіі, памёр у 1483 годзе. Дзяўчынцы тады не было і дзесяці гадоў. Прыкладна ў такім жа ўзросце страціў свайго бацьку, Міхала Алелькавіча, яе будучы муж Сямён. Князь Міхал быў асуджаны на смерць за ўдзел у змове супраць караля Польскага, Вялікага князя Дітоўскага Казіміра IV. Незадаволеныя пракаталіцкай палітыкай свайго сюзерэна, праваслаўныя магнаты зрабілі спробу забіць Казіміра, пасля чаго прастол у Вялікім Княстве Дітоўскім мусіў заняць Міхал Алелькавіч. Але змова была выкрыта, і змоўшчыкі ў 1482 годзе склалі свае гатювы. Цудам удалося адмадіць-адпдакаць Міхадавай жонцы Ганне Мсцісдаўскай, роднай цётцы Анастасіі, у Казіміра IV права на спадчыну для сына. Адшкадаваў кародь юнаму Сямёну Сдуцк і Капыдь, частку ўдаданняў бацькі. Сам жа Сямён Адедькавіч доўгі час вымушаны быў жыць разам з маці адасобдена, нібыта ў ападе. Князёўна Анастасія прыняла шдюбную прапанову стрыечнага брата свайго Сямёна, нягдедзячы на тое, што гэтым магда выклікаць незадавадьненне Казіміра. У 1492 годзе паміж Раждзественскім і Вялікім пастамі згудяді вяседде. Сціпдае, каб не прыцягваць увагі Казіміра IV. А ў чэрвені гэтага ж года кародь памёр. Сямён Адедькавіч вырашыў, што надышоў час заявіць аб сабе. Ведьмі хутка ён звязаўся з шэрагам праваслаўных магнатаў і заручыўся іх падтрымкай. На выбарчы сейм у Відьню сын ападьнага князя, афіцыйна абвешчанага здраднікам, прыбыў на чаде коннага загону ў пяцьсот вершнікаў. Правасдаўная шдяхта назвада менавіта яго сваім кандыдатам на прастод. Гэта быда смедая спроба вярнуць Вялікаму Княству Літоўскаму статус пераважна правасдаўнай дзяржавы, выйсні з-пад задежнасці ад катадіцкага Карадеўства Подьскага. Аде ў часы Казіміра ўціск на правасдаўе быў такім вядікім, што многія дітвіны падічыді за депшае перайсні ў каталінтва, і цяпер ім быдо нявыгадна княжанне правасдаўнага Аледькавіча. Яны прагаласавалі за сына нябожчыка Казіміра, Аляксандра. Зрэшты, як бы там ні было, князь Сямён здолеў вярнуць сабе павагу і статус. Новы вялікі князь літоўскі зразумеў, што з гэтым васалам яму давядзецца лічыцца, і закрыў вочы на ўсё, што датычылася кіравання Алелькавічам у яго гарадах. Таму вельмі хутка энергічны Сямён Міхайлавіч змог утварыць моцнае і амаль незалежнае ад улады Аляксандра Слуцкае княства — буйны цэнтр праваслаўя. Дзеля чаго стараўся князь Алелькавіч? Дзеля ўласнага гонару і дзеля маленькага сына Юрыя, якога Анастасія нарадзіла яму ў канны таго ж 1492 года. Бацька ханеў, каб яго сын жыў не баючыся, што хтосьці стане прыніжаць яго асобу зза веравызнання. Але трэба сказань, што ў 1496 годзе з’явілася надзея на тое, што правасдаўе ў Вядікім Княстве Літоўскім усё ж зможа стаць нароўні з катадіцтвам. Аляксандр, жадаючы раз і назаўжды памірыцца з Масквою, войны з якой сур’ёзна асдабдяді яго дзяржаву, пасватаўся да дачкі вялікага князя Маскоўскага Івана III, Адены, і атрымаў згоду. Адзінай умовай Масквы быдо захаванне князёўны ў правасдаўнай веры. Вестка быда ўспрынята з радасцю і энтузіязмам правасдаўнымі дітвінамі, бо яны думаді, што князёўна-адзінаверка будзе за іх заступацца. Князь Сямён разам з Анастасіяй нават ездзіў у Віцебск сустракаць маскоўскую нявесту. Ён, магчыма, раздічваў, што Адена Іванаўна, ствараючы ў Відьні свой двор, абярэ фрэйдінамі правасдаўных шляхнянак. У такім выпадку Анастасія як жонка чалавека, які зусім нядаўна прэтэндаваў на велікакняжацкі прастол і з’яўляўся лідэрам праваслаўных магнатаў, мела больш, чым хтосьці іншы, правоў стань першай дамай пры двары вялікай княгіні. Але гэтак не атрымалася. Маскоўская князёўна прывезла з сабою ўласны двор, які складаўся з рускіх баярынь ды дваранак. Праўда, вельмі хутка Аляксандр, западозрыўшы, што некаторыя з іх з’яўляюцца шпіёнкамі Івана III, адаслаў усіх назад у Маскву. На іх месца ён сам назначыў літвінскіх магнатак. Переважная большасць іх была каталічкамі, а іншыя — жонкамі каталікоў. Зрэшты, што датычьшь самой Анастасіі Алелькавіч, дык можна сказаць, што справы палітыкі зусім мала цікавілі яе. Пэўна, і ўвайшло б яе імя ў гісторыю толькі як імя адной з вялікай колькасці княгінь — прадаўжальніц роду, каді б не варожая навала. Гэта былі крымскія татары. Упершыню з імі, паводле дадзеных з хронік, Алелькавічы сутыкнуліся летам 1502 года. Татары пераправіліся праз Прыпяць і пачалі рабаваць беларускія вёскі на поўнач ад гэтай ракі. Атрад князя Сямёна, аб’яднаўшыся з часткай велікакняжацкіх войскаў, разбіў паўтарысоценны атрад татар на рацэ Уша. Трохі пазней, у канцы жніўня гэтага ж года, шасцітысячнае татарскае войска, якое вёў сын перакопскага хана Менгді-Гірэя, судтан БіцісГірэй, падышло да Сдуцка. Напад быў такім імкдівым, што ад нечаканасці князь Сямён не змог даць дастойны адпор. Што да горада падбіраюцца ворагі, ён пабачыў выпадкова, «зірнуўшы з замка, з царквы святога Юрыя». Татары заняді горад, аде частка жыхароў паспеда зачыніцца ў княжацкім замку, і ён вытрымаў штурм. Новы набег татар адбыўся наступным детам. Ворагі падіді Нясвіж, Кдецк і Наваградак. Асобныя атрады накіраваліся да Менска і Лагойска. Раптоўна трохтысячны атрад з’явіўся і пад Сдуцкам. На гэты раз усё быдо загадзя падрыхтавана да бойкі. Праўда, князь Сямён знаходзіўся ў ад’ездзе, аде яго месца заняда Анастасія. Нягдедзячы на тое, што гэты час яна быда цяжарная другім дзінем, дачкой Аляксандрай, слуцкая княгіня апранудася ў даспехі і выведа войскі супраць татар у поде. Ворагі былі адкінуты ад сцен горада. А за Прыпянцю іх дагнаў, падаспеўшы з атрадамі Станіслава Кішкі, Альбрэхта Гаштольда і Юрыя Неміровіча, князь Сямён. У сярэдзіне жніўня 1505 года ўжо знаёмы БіцісГірэй зноў наведаўся «ў госці» да случчан. Горад адбіў некалькі атак. Татары рабілі спробы падпаліць горад, узарваць умацаванні. Але гэта ім не ўдалося. Як паведамляе Іпацьеўскі летапіс: «і хацелі татары ўзяць Случаск і немаглі, бо білі іх з града моцна». Дзякуючы цудоўна наладжанай абароне, БіцісТірэю давялося зняць асаду. Але, вяртаючыся ў Крым, татары пакінулі на гэты раз у Вялікім Княстве Літоўскім не толькі разбураныя гарады і сёлы, але і страшэнную хваробу — халеру. Эпідэмія забрала жыцці многіх людзей. Захварэў і князь Сямён. He дапамаглі ні маленні, ні знахарскае майстэрства, Анастасія аўдавела. Перад смерцю Сямён прызначыў менавіта жонку апякункай дванаццацігадовага сына. На слабыя жаночыя плечы раптам ляглі ўсе справы Слуцкага княства. Ці вялікай была ступень даверу падданах да сваёй княгіні? Усё ведьмі адносна. Уладны і ганардівы Алелькавіч, безумоўна, меў прыхідьнікаў у сваім горадзе, аде сярод іх, пэўна, не быдо верных сяброў, бо выбар апекуна тады наўрад ці прыпаў бы на Анастасію. А можа, сябры быді, аде з діку дюдзей нязнатных, якія па законах не магді быць кіраўнікамі княства да паўнадецця княжыча? Сдуцкія баяры, відавочна, надзейнымі дарадчыкамі ддя Анастасіі быць не маглі. Баярам не падабадася самастойнасць і незадежнасць Алелькавіча. А многіх упдывовых сдуччан не задавадьняда і тое, што ў сувязі з нападам татар князь Сямён пайшоў на такі смеды крок, як адмена магдэбургскага права — права гарадскога наседьніцтва на самакіраванне, дадзенае Сдуцку ў 1441 годзе. Аде княгіня знайшда сдовы, каб запэўніць гараджан у неабходнасці перад тварам усеагудьнай небяспекі падпарадкоўвацца яе загадам. Да таго ж, Анастасія, як кадісьці яе банька, Іван Мсціслаўскі, вырашыда запрасіць ў Сдуцк на сдужбу надзейных ваяроў з діку бедарускай шдяхты. Ім даверыда яна сваё войска. Яны здодеді як мага лепш падрыхтаваць горад да новага татарскага нападу ў ліпені 1506 года. Княгіня была яшчэ ў жалобе. На гэты раз БіцісПрэй прыйшоў не адзін, а з братам, перакопскім царэвічам Бурнашам. У той дзень, калі ворагі з’явіліся пад сценамі Слуцка, было свята Ушэсця Дзевы Марыі. У храмах гудзелі званы. I раптам гэтае святочнае гудзенне перайшло ў набат. Княгіня выйшла перад случчанамі і «абавязала кдятваю і просьбаю... кабадзінага дзедзіча свайго (княжыча Юрыя. —Аўт.) ад гвадту паганскага цвёрда бараніді». Дваццацітысячнае войска татар, кіраўнікі якога ўжо ведалі, што гаспадара Слуцка няма ў жывых і што ў горадзе «тодькі княгіня быда», неаднаразова хадзілі на штурм, «падкопы робячы ды агонь падкладаючы». Але перамогі БіцісТірэй і на гэты раз не атрымаў. Са снен асаджанага Слуцка ўдава князя Сямёна, апранутая ў даспехі, кіравала абаронай. Ворагі адышді ні з чым. «Хроніка Быхаўца» канстатуе: «Мноства татар пад замкам палягло, бо шмат шляхты ды іншых князёў на той час у княгіні Настассі ў Слуцку служылі». Аде татары не думаді здавацца. Ад Слуцка яны рушыді на Кдецк, дзе і разбіді гадоўны лагер. Адтудь у розныя бакі распаўздіся невядікія атрады рабаўнікоў. Адзін з такіх атрадаў зрабіў замах на капыльскія ўладанні Анастасіі. Княгіня тут жа паслала войска, каб у чарговы раз правучыць нахабных татар. Мацей Стрыйкоўскі, гісторык і сучаснік Анастасіі, гэтак апісаў у вершах падзеі ў Капылі: «Настасся, княгіня Слуцкая, сваіх баяр Паслала перахапіць палахлівых татар. Шмат іх пад Капылём было забіта, I горлам ля Пятровіч заплайіла мыта». Гэты эпізод адбыўся неўзабаве перад слаўнай для беларускай гісторыі бітвы пад Клецкам. Адчуваючы, што пагроза дзяржаве ад крымскіх татар становіцца ўсё большай, вялікі князь літоўскі Аляксандр загадаў найлепшаму з палкаводцаў сваіх, Міхалу Глінскаму, весці галоўныя войскі Вялікага Княства супрань ханскіх ваяроў. Талент Глінскага прынёс літвінам бліскучую перамогу. Але слава гэтага палкаводца не засланіла славы мужнай слуцкай княгіні.