КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Увесь гэты час Лукаш Горка завальваў суды скаргамі, у якіх патрабаваў перадань яму маёмасыь жонкі. Аднак дабіцца нічога не змог, бо цешча не збіралася здавацца і дапускаць непажаданага зяця да багаццяў. У сваёй нянавісці да Горкі пані Беата пайшла на самыя крайнія меры. Яна выйшла замуж за рыцара Альбрэхта Ласкага, які быў маладзейшы за яе на двашаць адзін год, і пасля вяселля перапісала на яго ўсе свае маёнткі і маёнткі няшчаснай дачкі. Аднак пан Альбрэхт не стаў абароннам правоў Беаты. Узяўшы, верагодна, прыклад з Горкі, ён амаль адразу пасля атрымання каштоўных дакументаў запёр састарэлую жонку у адным са сваіх замкаў і трымаў там да самай яе смерці. У зняволенні магло б скончыцца таксама і жыццё Лізаветы Астрожскай. Аднак граф Горка памёр раней за яе. У 1573 годзе трыццацічатырохадовая князёўна выйшла на волю. Лёсам яе выклікаўся занянца дзядзька Канстанцін Васілій Астрожскі. Але гады зняволення духоўна ўмацавалі Гальшку, і яна сама магла цяпер пастаяць за сябе. Першае, пра што папрасіла яна Канстанніна Васіля, дапамагчы ёй праз суд аспрэчыць правы пана Ласкага на свае маёнткі. Яна ханела, каб багацці Астрожскіх былі скарыстаны на болын высакародныя справы. Калі судовы працэс быў выйграны, Канстанцін Васіль перавёз Лізавету ў Дубну, у радавы маёнтак яе бацькі. Разам дзядзька і пдяменніца фундавалі сдавутую сдавяна-грэка-лацінскую шкоду ў Астрогу, якая, па сутнасці, стада першай вышэйшай навучадьнай установай на тэрыторыі Усходняй Еўропы. Усяго за некадькі гадоў намаганнямі Лізаветы і Канстанціна Васідя Астрог ператварыўся ў гадоўны духоўна-кудьтурны нэнтр правасдаўных хрысціян краіны. Лепшыя настаўнікі, сярод якіх Герасім Сматрыцкі, Ц. Аніч, Яўстафій Нафанаід з Крыта. Лепшыя падручнікі, якія друкавадіся ў Астрожскай друкарні. Лепшыя друкары, сярод якіх сдавуты Іван Фёдараў. Гадьшцы дастаўдяда задавадьненне пасдя доўгіх гадоў бяздзеяння рабіць штосьці сапраўднае, вечнае, карыснае. Разам са шкадярамі — навучэннамі Астрожскай акадэміі яна радасна авадодвада ўсімі тымі ведамі, якіх бракавада ёй у юнацтве. Канешне, не ў аўдыторыях-кдасах, а ў сваім пакоі па падручніках. I ахвотна прысутнічада на дыспутах, якія дадзідіся ў акадэміі, а іншы раз і сама прымада ў іх удзед, даказваючы, што сярод гадоўных чадавечых даброт — адданасць веры сваёй і скіраванаснь да сдужэння Богу. Бодьшасць навучэннаў акадэміі рыхтаваді сябе да святарства, і такія разважанні ўмацоўваді іх на абраным шдяху. Да Бога ўрэшце скіравада сябе і Лізавета Астрожская. Апошнія гады жыцця яна правяда ў Астрожскім манастыры, дзе прыняда пострыг пад імем Еўдакія. Ужо манахіняй фундавада будаўнінтва Спаскага манастыра пад Астрогам і шпіталя пры ім. Х)улш npa Havana Крычэўскага Міхаіл Крычэўскі Ідуць сляпыя бандурысты па Украіне, крочаць па паўднёвых беларускіх землях. Жаласлівыя спевы іх далёка разносяцца навокад. Пасдухае іх стары чадавек — сляза скоціцца па шчацэ, паслухае маладзіца — засумуе. А ў бацькі сямейства міжволі сціснуцца кулакі ў праведным гневе. Пра казацкую долю спяваюць бандурысты. Пра гонар і пагібель казакоў. Пытаеййа Дняпро ў йіхага Дуная: «Ціхі Дунаю! Чом я сваіх казакаў на табе не чуваю? Ui тваё Дунайскае горла маіх казакоў пажэрла? Ui твая Дунай-вада маіх казакоў забрала? Усе кветкі лугавыя нізенька галовы схілілі, , Бо маіх казакоў паны пабілі»... Ідуць па Украіне, крочаць па паўднёвых беларускіх землях сляпыя бандурысты, былыя казакі, што страцілі зрок на полі бітвы. I спяваюнь пра свайго правадыра. Пра казацкага палкоўніка Крычэўскага. Хто ж такі гэты Крычэўскі? Чым вызначыўся? Што зрабіў такога, каб складалі аб ім песні? Можа, адзін суп- раць цэлай арміі варожай выходзіў у none? Можа, галаву турэцкага султана ў Сеч на піке сваёй з-за мора прывёз? He было такіх подзвігаў у казака. Аде і без іх жыццё яго нібыта песня стадася. Бо ў песню ператвараюцца дзеянні дюбога, хто аддае жыццё за годнасць свайго народа, веру продкаў сваіх ды водю сваёй зямді... З’явіўся на свет казак непададёк ад Брэста, у маленькай вёсачцы Крычава. Дзед яго і прадзед правасдаўнай веры быді. А бацька каталіцтва абраў. Так што хрысціді мадога ў каспёде, даўшы імя Станісдаў. Сям’я багатай не дічыдася, аде каталіцтва дадо магчымасць навучаць хлопца. Ведаў Станісдаў, стаўшы дарослым, датынь, нямецкую, подьскую і французскую мовы. А яшчэ ваеннай справе навучаді яго. Добра навучаді. Каді Станісдаў Крычэўскі патрапіў на вайсковую службу да карадя Рэчы Паспадітай у войска кароннае — пра тое звестак не застадося. Аднак вядома, што ў 1627 годзе, падчас вайны са Швецыяй, ён ужо ўзначадьваў харугву цяжкаўзброенных вершнікаў-гусараў. Вызначыўся Станіслаў адвагай сваёй, кемлівасцю ды вадоданнем шабдяй. За тое падюбіў яго гегман вялікі Каронны Станіслаў Канецпольскі. Цёзка Крычэўскага. Стаў апекавацца ім. У 1643 годзе быў Крычэўскі ўжо палкоўнікам Чыгірынскага рэестравага казачага палка. I служыў у палку гэтым сотнікам добры казак Зіновій Багдан Хмяльніцкі. Пасябравалі Хмяльніцкі ды Крычэўскі. I нават кумамі сталі, як пахрысціў пан палкоўнік сотнікава сынка Юрку. Іншыя казакі таксама Чыгірынскага палкоўніка шанавалі. У тыя часы камандзірамі рэестравых казакоў толькі католікаў прызначалі. I многія з іх здзекаваліся ў фанабэрыстасці сваёй з праваслаўных падначальных, ставіліся да іх амаль як да халопаў. А Крычэўскі быў не такім. Памятаў пра продкаў сваіх. Разумеў, што Бог аднолькавымі стварыў і тых, хто ў касцёл на набажэнствы ходзінь, і тых, хто схіляецца перад абразамі ў царкве. Шанавалі казакі свайго палкоўніка. I ён іх шкадаваў падчас бітвы. Дарэмна на смерць не пасылаў, а і ад славы не адгарожваў. Разам славу здабывалі ў бітве з татарамі ля ўкраінскага горада Ахматаў. Восенню 1643 года гетману Канецпольскаму стала вядома, што хан МахмудТірэй рыхтуе паход на Украіну. Раней заўжды бывадо так, што супраць татар польскія войскі выступаді ўжо тады, калі дзікія вершнікі здзейсніді свой набег і займадіся рабаваннем гарадоў і вёсак Рэчы Паспадітай. Даганяді татар звычайна ўжо на зваротным шдяху ў Крым. Адбіваді, каді атрымдівадася, у іх падон, адбіраді здабычу. I перамогі быді, аде спусташэнняў пазбегнунь не ўдавадася. На гэты раз гетман Канецподьскі вырашыў сустрэць крымчакоў на мяжы. Нададзіў дазорную сдужбу, якую несді дёгкаўзброеныя падкі. А быді гэта подк Крычэўскага і подк пана Забужскага. Добра зрабіді справу сваю казакі. Своечасова даведаўся гетман, што падышді татары да Дняпра і спрабаваді пераправіцца дя Тавані. Аднак берагавыя адхоны быді пакрытыя лёдам, і татары адмовіліся ад сваёй задумы. Даведаўшыся, у які бок яны рушыді ад Тавані, можна быдо зразумець, куды дадей дяжа іхні шдях. Сабраў гетман усе сіды свае ў зручным ддя яго месцы на шдяху гэтым, да бітвы падрыхтаваўся. Бітва тая адбыдася 30 студзеня 1644 года. Разбіді ўшчэнт каронныя войскі Рэчы Паспадітай крымчакоў. Да самага вечара гнадіся пасдя за татарамі, што ратавадіся ўцёкамі, казакі Крычэўскага. Са сдавай ды багатай здабычай вярнудіся яны дадому. Адсвяткаваді перамогу, памянуді тых, хто загінуў... А ў 1646 годзе здарыдася бяда. Па адным казаку ўдарыда, а адклікнулася ў сэрцах усіх чыгірыннаў. У адсутнасць Багдана Хмядьніцкага на хутар яго Суботава здзейсніў наезд подьскі шдяхціц Даніэдь Чапдінскі. Усё каштоўнае вывез, дзесяцігадовага сына Багданава, які ўступіцца за правы бацькі паспрабаваў, загадаў засекчы да смерці... Пайшоў у суд за праўдай сотнік Хмяльніцкі — не знайшоў праўды. Самога невядома за якія правіннасні ў турму кінуді. Адны казакі меркаваді, пан Чапдінскі яшчэ раней заявіў на сотніка, маўдяў, без згоды гвадтоўна звез сястру яго ў Суботава Багдан, Ганну Чапдінскую. Аднак усе ведаді, што Ганна сама ад жорсткага брата збегда. А Хмядьніцкі, па тых часах удавец, хацеў пачэсна абвянчацца з ёю. Іншыя аднападчане Багданавы меркавалі, што не вытрымаў іх саратнік няправеднага рашэння судовага. Проста перад вачыма суддзяў накінуўся з шабдяй на забойцу сына свайго. Рознае казаді. Аде ўсе ведаді: Чапдінскі даўно ўжо вока на Суботава пакдаў. He будзе Багдана — яму багаты хутар дастанецца. А Хмядьніцкага і праўда да ганебнай смерці асудзіді. Узяў тады самых верных, самых адданых казакаў падкоўнік Крычэўскі, і пайшді яны сотніка вызвадяць. Таемна ўначы прабрадіся да вязніцы, адчыніді дзверы — ідзі, казак, на водю! Вырашыў Хмядьніцкі рушыць на Сеч. Там яна — водя казачая. Там з радасцю прымаюць тых, хто ўмее трымаць шабдю ў руках. I спачуваюнь усім пакрыўджаным і прыніжаным. Багданавы ратавадьнікі разам з ім вырашыді ісці. А Крычэўскі застаўся са сваім падком. Каб пазбавіць астатніх ад гневу ворагаў Хмядьніцкага. Яго ніхто дя вязніцы не бачыў, дык удадося ўсю віну за ўцёкі Багданавы на тых, хто разам з ім знік, перакдасці. А ў Запарожскай Сечы Хмядьніцкага і сапраўды добра прыняді. Ды яшчэ як! Няшмат часу прайшдо — гетманам сваім абраді Багдана запарожцы. Пабачыў гетман — шабдяў шмат, а справы сапраўднай сечавікі не маюнь. Аднак кожны з іх паноў подьскіх кдяне за іх нядобрыя справы. За тое, што сядян прыгнятаюць, за абразу правасдаўнага дюду, за няправедныя суды. Натхніў Хмядьніцкі запарожцаў на паўстанне. Стаді водьныя казакі рыхтавашіа. Нават з крымскім ханам пададзіў Багдан, східіў яго выступіць саюзнікам. Вось жа справы! Нядаўні здейшы вораг — а дзейнічаць гатовы заадно! Пранесдася пагадоска пра тое, чым Сеч дыхае, па ўсёй зямді. Стада вядома аб гэтым і ў подьскіх земдях. Вядікага гетмана кароннага Станісдава Канецподьскага не быдо на той час ужо ў жывых. Месца яго заняў пан Мікалай Патоцкі. Разам з гетманам польным каронным Марцінам Каліноўскім выступіў Патоцкі ў паход на Запарожскую Сеч. Наперад жа выслаў з вялікім атрадам сына свайго, дваццацішасцігадовага Стэфана. Малодшаму Патоцкаму быдо наказана «прайсці стэпы і дясы, разбурынь і знішчынь дашчэнту брыдкае скопішча казакаў і прывесці зачыншчыкаў ддя заслужанай кары». «Ідзі, — сказаў стары Патоцкі сыну, — і няхай гісторыя напіша табе сдаву». Частка атрада Стэфана Патоцкага быда коннай. Іншыя (рэестравыя казакі і два падкі нямецкіх наймітаў) рушыді па рацэ, што называдася Жоўтыя Воды, на казачых чаўнах-чайках. Тут жа быді і чыгірынцы Крычэўскага. Але настрой у іх быў зусім не такім, з якім можна рынуцца ў бітву. Супраць братоў сваіх, супраць Багдана, які быў аднапалчанінам, ніхто не хайеў біцца. Аднак змрочна маўчаді казакі, пакудь не загаварыў сам Крычэўскі. «Ui не депш будзе нам, хдопцы, пакінуць паноў ды перайсці на Багданаў бок? — спытаўся ён. — Няўжо дапусцім мы, каб рукамі нашымі Патоцкія братоў нашых біді? А каді дапусцім, то заўтра ж паны з нас саміх скуру здзяруць і сёдды коней сваіх ёю пакрыюць».