КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Зрэшты, сына княгіні Радзівіл гэта не вельмі засмуціла. Ён закахаўся ў польскую каралеўну Шарлоту Сабескую, сваю кузіну, і дабіваўся яе рукі. Родзічы маладых людзей неаднаразова спрабавалі зладзінь гэты шлюб. Аднак сама Шарлота была абыякавай да закаханага юнака, і гэта прыносіла яму шмат пакут. У першыя дні 1725 года княгіня Ганна даведалася ад Міхала Казіміра, што ён пазнаёміўся з княгіняй Ганнай Агінскай (у дзявонтве Вішнявецкай) і яна прапанавала яму пасватайна да яе стрыечнай сястры Францішкі Уршулі Вішнявецкай. Міхал Казімір паведаміў мані, што мае намер сустрэййа з Францішкай Уршуляй і, калі яна яму спадабаeuua, дабівацца яе рукі. Гэта чамусьці вельмі ўсхвалявала княгіню Ганну. Магчыма, яна ўсё яшчэ спадзявалася на тое, што здолее усё ж дамовіцца пра шлюб сына з каралеўнай, і таму зрабіла ўсё, каб Міхал Казімір не сустрэўся з гэтай дзяўчынай. Maui прыкінулася хворай, каб сын не паспеў да прызначанага для сустрэчы дня, угаварыла яго ехань з ёю ў Варшаву. Аднак усё было дарэмна. Міхал Казімір сустрэўся з князёўнай Вішнявецкай і адразу ж зразумеў, што гэта яго лёс. Даведаўшыся, што сын вырашыў ажаніцца з Францішкай Уршуляй, княгіня Ганна ўчыніла грандыёзны скандал. Прыгадваючы пра гэтыя падзеі, Міхал Казімір адзначыў у сваім дзённіку: «Колькі жыву, не чуў такіх экспрэсій халеры». Гэты сямейны скандал ледзь не скончыўся трагічна — з Міхалам Казімірам здарыўся апаплексічны ўдар. Яго давялося пакласні ў ложак і пусціць кроў. Устрывожаная гэткім становішчам сына і пабачыўшы, якія глыбокія яго пачуцці да абранкі, Ганна Радзівіл вымушана была даць згоду на шдюб. Зрэшты, пазней пачуцці княгіні да нечаканай нявесткі змянідіся. Францішка Уршудя аказадася пачцівай і выхаванай, яна пісада вершаваныя дісты і п’есы ддя прыгоннага тэатра. I зусім не хавала сваёй дюбові да Міхала Казіміра. Безумоўна, тое не магдо не падабацца свекрыві. Ганна Радзівід усё жыццё працягвала апекаваць сваіх выжыўшых дзяцей і апдакваць тых, якіх яна страціда. Паміраючы ў 1747 годзе, княгіня завяшчада абкружынь яе труну ў склепе маденькімі трунамі яе рана памердых дзетак, «каб яны бодьш не баядіся ходаду і цемры». Ддя тых, хто любіць беларускую экзотыку, вобраз княгінн Радзівіл больш прынягальны менавіта дзякуючы гэтым рамантычным акалічнасцям яе жыцця. А вось для даследчыкаў гісторыі яна застаецца жанчынай, якая першая ў сваёй краіне ўзялася за незвычайную справу — развіццё прамысловасці. Узялася і дабілася такіх поспехаў, што болыпасць створаных ёю прадпрыемстваў працягвалі дзейнічаць і пасля яе смерці. А некаторыя паслужылі асновай для тых, што дзейнічаюць і ў наш час. ТОяцежны Boum ^ашчыла Васіль Вашчыла Вясной 1740 года пачалося сялянскае паўстанне ў Крычаўскім старостве — найбуйнейшае сялянскае ўзброенае выступленне на Беларусі ў феадальную эпоху. Узначаліў яго пісьменны мужык Васіль, які аказаўся такім таленавітым кіраўніком, што прымусіў дрыжэць ад страху, ускокваючы ноччу з ложка, самога ўсясільнага князя Радзівіла. Да XVIII стагоддзя імёны простых людзей рэдка траплялі на старонкі летапісаў і хронік. Вашчыла жыццём сваім даказаў, што і звычайны селянін можа стаць вяршыцелем гісторыі. Тэрыторыя Крычаўскага староства ўваходзіла ў склад дзяржаўных земляў, гэта значыць, юрыдычна належала каралю. Каралю ж належалі і сяляне, якія жылі тут. Але манархі звычайна аддавалі крычаўскія землі ў часовае, а то й пажыццёвае карыстанне камусыці з магнатаў Рэчы Паспалітай. У якасці ўзнагароды. Магнаты ж гэтыя знайшлі, як ім падавалася, зручны варыянт выкарыстання каралеўскага пажалавання. Яны дазвалялі гаспадарыць у старостве асобам, называемым у тыя часы арандатарамі. Па дакументах арандатары атрымоўвалі права зарабляць усімі дазволенымі законам спосабамі грошы на тэрыторыі староства. Самыя распаўсюджаныя са спосабаў гэтых — будаваць кабакі, гандлёвыя лаўкі. Гаспадара цікавіла толькі адно — своечасовая выплата арандатарамі грошай за арэнду ды своечасовае атрыманне падаткаў з сядян староства. Падаткі гэтыя, згодна з дамовай, збіраць і дастаўляць пану магді тыя ж арандатары. Сума падаткаў быда вызначана заранёй і зафіксавана ў адпаведных дакументах. Здаецца, навошта арандатару навадьваць на сябе яшчэ і кдопат па зборы сядянскіх грошай? Але хітры чадавек паўсюдь знаходзіць выгаду. Арандатары быді даводі багатымі людзьмі. Яны магді адразу вылучыць са сваіх сродкаў надежнае для магната. I таго пераставаді інтарасаваць справы староства. I вось тут арандатары пачынаді абдзіраць як діпку крычаўскіх сядян. Што тодькі не рабілі! Завышаді надогі, уводзіді новыя, абавязваді выконваць шэраг павіннасцей, не прадугледжаных інвентарамі ўдададьнікаў. Сядяне быді прыніжанымі і безабароннымі. У сярэдзіне XVIII стагоддзя Крычаўскае староства быдо падуладным князю Гераніму Радзівіду. Князь мада цікавіўся становішчам дадзеных яму карадём сядян. А выбраныя ім арандатары дютаваді. Нейкія браты Ваўкавыцкія, напрыкдад, за два гады сабраді з сядян на сто тысяч здотых бодып, чым быдо вызначана па інвентару. Яшчэ бодьш пагоршыдася становішча тутэйшых сядян пасдя таго, як арандатарамі стаді багатыя яўрэі Шмудь і Гдадь Іцкавічы. 3 гуртам узброеных слуг яны вымагалі з сялян завышанага чыншу. Пры гэтым даволі часта нават не выдавалі квіткоў аб аплаце, сцвярджаючы, што не маюць з сабою належных дакументаў. А праз пэўны час патрабавалі грошы зноў. Сапраўдная бяда была людзям, калі надыходзіў час везці на млын зерне. Звычайна за млынарскія паслугі пан браў адну дзясятую долю атрыманай мукі. А вось Іцкавічы патрабавалі адну сёмую. Нахабныя арандатары былі ласыя да ўсялякіх «пачастункаў» ды «падарункаў». He цураліся яны і мардавання сялян і нават звычайнага рабаўніцтва. Крычаўскія сяляне неаднойчы накіроўвалі да Радзівіла сваіх прадстаўнікоў са скаргамі. Але ў большасйі выпадкаў пасланцы гэтыя нават не дабіраліся да пана. Людзі Іцкавічаў підьна сцерагді ўсе дарогі. Тады крычаўцы абралі войтам сумленнага і, гадоўнае, пісьменнага седяніна з вёскі Седішча Васідя Вашчылу. Васідь быў карэнным жыхаром Крычаўшчыны. Нарадзіўся ў вёсцы Лобжа. У Седішча сям'я перабрадася пасдя смерці яго бацькі. Праўда, праз 19 гадоў пасдя гэтага ён перасядіўся на Украіну, у вёску Вуношава. Аде праз пэўны час разам з жонкай і сынам «...хадзіў да Седішчаў з Вуношава, каб забраць адтудь свае пажыткі. Аде вярнуцца хутка не выпадада. А там і жонка памерда». Войту Вашчыду двойчы ўдавадася данесці скаргі сядян да пана Радзівіда. Першы раз дзеля гэтага Вашчыда паехаў ажно ў Варшаву. Другі раз знайшоў пана ў Міры. Абодва разы на зваротным шдяху Вашчыду хападі прыспешнікі Інкавічаў і жорстка караді. Пасля варшаўскай паездкі ён атрымаў 150 удараў бізуном. На здзіўленне ўсім, выжыў. Пасля другой сустрэчы з князем людзі Іцкавіча зноў падпільнавалі яго на зваротным шляху, збілі, закавалі ў ланцугі і кінулі ў сутарэнні Крычаўскай вязніцы. Больш за ўсё пакрыўдзіла сялян тое, што мэтанакіраванасць і самаадданасць іхняга войта аказаліся дарэмнымі. Радзівіл не стаў разбірацца з арандатарамі, не ўступіўся за сялян. Цярпенне людзей, урэшце, скончылася. Вясной 1740 года запалала арандатарскае жытло ў вёсцы Панкі. За гэта былі арыштаваны 18 сялян, хутчэй за ўсё, першых, хто патрапіўся на вочы. Іх абвінаванілі ў падпале і прыгаварылі да смяротнага пакарання. Вестка пра гэты ганебны прысуд стала апошняй кроплей. Сяляне даўно ўжо былў гатовыя «ўзяцца за рукі і выступіць, каб абараніць сябе ад пагібелі». Атрад паўстанцаў на чале з Вашчылам вызваліў вязняў. Услед за гэтым полымя паўстання ахапіла ўсё староства. Сяляне і гараджане знішчалі даўгавыя дакументы, грамілі дамы тых, хто быў звязаны з арандатарамі, учынялі рабаўніцтва яўрэяў-шынкароў ды ліхвяроў. Хутка ўлада Васіля Вашчылы і яго бліжэйшых паплечнікаў Івана Кар- повіча, Васіля Ветра, Навума Буяна распаўсюдзілася на ўсё староства. Пераможцы выгналі арандатараў і ўзялі ў свае рукі кіраванне. Перш-наперш забаранілі адміністраныі гнаць сялян на прымусовую працу на будах (смалакурнях). Самі сталі здаваць у арэнду корчмы і прамысловыя аб’екты. Пры гэтым арандатараў шукалі цяпер сярод гараджан, заможных сялян ды дробнай шляхты. Прычым дзейнаснь арандатараў гэтых абмяжоўвалася. /Ііхвяроў абавязалі ўстанаўліваць малы працэнт пры выдачы крэдытаў. Паўстанцы паспрабавалі наладзіць стасункі і з Радзівілам. Яны самі сталі збіраць падаткі і адвозіць іх пану. Але з некаторых пор Радзівіла стала непакоіць незалежнасць паводзін крычаўскіх мянежнікаў. Яны ўжо асмельваліся спрачацца з ім, самастойна прымаць найважнейшыя рашэнні кіравання староствам, усё часцей узгадвалі, што яны не з’яўляюцца ўласнасцю пана Радзівіла і толькі кароль мае права вырашаць іх лёс. А яшчэ ў асяроддзі крычаўцаў луналі думкі пра тое, як бы вызваліць ад панскага і арандатарскага прыгнёту сялян усёй Магілёўшчыны і стварынь нешта накшталт казанкай рэспублікі. Супраць мяцежных сялян быў накіраваны атрад палкоўніка Пястжэцкага. Той разбіў адзін з атрадаў паўстаннаў, узяў вялікі палон. Вашчыла на чале іншага атрада перахапіў ворагаў ля вёскі Калодзеж, разагнаўшы ваяроў па наваколлі. Цудам уратаваўшыся, палкоўнік слёзна прасіў у Радзівіла неадкладна прыслаць войскі, бо ў старостве «сапраўдная казаччына — нельга паказацца ў вёсках». Дзейнасць Вашчылы і яго паплечнікаў выклікала трывогу і ў дзяржаўных улад. 1 нездарма, бо ўспыхнулі паўстанні ў Аршанскім і Віцебскім паветах, захваляваліся сяляне Магілёўскай эканоміі. Сярод насельнінтва краю хадзілі чуткі, быццам Вашчыла — унук самога Багдана Хмяльніцкага. На пачатку наступнага года князь Геранім Фларыян Радзівіл накіраваў у староства конных ды пешых ваяроў з гарматамі. Кіраваў імі ўсё той жа палкоўнік Пястжэцкі. Сярод воінства гэтага былі прафесійныя ваенныя — саксонскія найміты. Атрад, не сустрэўшы ніякага супраціўлення, увайшоў у Крычаў і далучыўся да мясцовага гарнізона. Васідь Вашчыда адчуў небяспеку. Ён вырашыў нанесці папераджадьны ўдар, але гэта быў непрадуманы крок. 18 студзеня мяцежнікі пайшлі на штурм крычаўскіх умацаванняў. Яны значна пераўзыходзіді кодькасцю абароннаў, аде саступаді ва ўзбраенні. Да таго ж бодыпасць з іх не меда ніякага ваеннага вопыту. Яны быді дітарадьна выкашаны гарматнай карцеччу ды кудямі стрэдьбаў. Мяцежнікі разгубідіся, і тады Пястжэцкі здзейсніў нечаканую выдазку. Паўстанцы паспешдіва адступіді, пакінуўшы на поді бою кадя сотні загінуўшых і бодьш за пяцьсот параненых. Семдзясят сем захопленых у палон мяцежнікаў былі асуджаны на смерць. Палову з іх павесілі, другую палову пасадзілі на кол.