КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Між тым становішча на радзіме значна пагоршыдася. Канфедэраты выйграді некадькі бітваў з расійскімі і карадеўскімі войскамі, аде пацярпеді таксама шмат паражэнняў. Адно з самых моцных адбыдося на бедарускай зямді. Кадя вёскі Стадовічы дя Баранавіч расійскае войска на чаде з A. В. Суворавым 12 верасня 1771 года разбіда атрад гетмана вядікага дітоўскага Міхада Казіміра Агінскага. Ганна Паўдіна вярнудася ў Рэч Паспадітую якраз у той час, каді расійскія войскі ўсё бодьш і бодьш пачаді панаваць на тэатры ваенных дзеянняў. Многія канфедэраты загінуді ў баях, нямада іх трапіда ў падон. У рэшце рэшт з Барскай канфедэрацыяй быдо скончана. А потым адбыдася сумна вядомая гістарычная падзея. Па прапанове прускага карадя Фрыдрыха II 5 жніўня 1772 года ў Санкт-Пецярбургу быда падпісана канвенцыя аб падзеде Рэчы Паспадітай паміж Прусіяй, Расіяй і Аўстрыяй. Ябданоўская быда ашадомдена, аде трагедыя радзімы не прымусіда яе бязводьна апусціць рукі. Вясной 1773 года Ганна Паўдіна арганізоўвада зрывы мясцовых сеймікаў, на якіх павінны быді выбірань дэпутатаў на вадьны (усеагудьны) сейм, які атрымаў назву «падзедьны». Выказвада вядікую зацікаўденасць падітычнымі саюзамі, якія ўзнікалі як у Рэчы Паспалітай, так і за яе межамі. Вяла неверагоднае па колькасці пісьмаў ліставанне з палітычнымі дзеячамі. Прычым фінансавада паштовых кур’ераў, асабдіва тых, хто дастаўдяў яе дісты да адрасатаў, якія знаходзідіся за мяжой. Зрэшты, займаючыся ўсур’ёз справамі падітыкі, Ганна Паўдіна не забывадася кдапаціцца і пра свае маёнткі. Таму нават у самыя цяжкія гады яны прыносіді ёй стады прыбытак. Ганна Паўдіна рашылася на такое прагрэсіўнае новаўвядзенне, як замацаванне за сваімі сялянамі права карыстацца зямельнымі надзеламі ў форме пяцідзесяцігадовай арэнды. Ператварыўшыся ў арандатараў, прыгонныя мусілі аддаваць гаспадыні пэўны агавораны ў дамове працэнт ад усяго вырашчанага на ёй. Таму і ім, і ёй было выгадна, каб ураджай быў багаты. Ябланоўская абмежавала час, які сяляне мусілі праводзіць на яе ўласных лугах і палях, а таксама звузіла кола павіннасцей прыгонных. Нават гэтыя названыя даследчыкамі пазнейшых часоў «палавінчатымі» рэформы Ганны Паўліны прывялі да выдатных вынікаў. Сяляне сталі пранавань ахвотней. Прыбытак гаспадыні значна ўзрос. Каб дапамагчы сялянам-арандатарам, а таксама сваім аканомам правільна арганізаваць работу, Ганна Паўліна вырашыла падзяліцца з імі сваімі эканамічнымі ведамі. I яна ўзялася за пяро. Першай працай, напісанай Ябланоўскай, стала «Кніга для аканома фальварка Скамароўскага», якую пазней, у Y111 годзе, яна выдала ў перакладзе на няменкую мову ў Гданьску. Пасля з’явіўся аб’ёмісты шматтомны эканамічны трактат «Усеагульныя пастановы для кіраўнікоў маіх маёнткаў». Гэты твор, вынік плённай праіды некалькіх гадоў, аўтарка выдавала асобнымі часткамі на працягу 1783-1785 гадоў ва ўласнай друкарні ў маёнтку Сямяцічы на Брэстчыне. У трактаце ў папулярнай форме выкладаўся ўвесь практычны вопыт гаспадарання «пані на Сямяцічах і Коцку». Пералічваючы свае новаўвядзенні, Ганна Паўліна падрабязна тлумачыць, навошта яны зроблены. У сваіх кні- гах аўтарка катэгарычна выступае супраць выкарыстання жорсткіх мер пакарання сялян, асулжае хабарніцтва аканомаў, абараняе інтарэсы ўдоў, сірот і старых. Эканамічная праца Ябланоўскай выклікала вялікую цікаваснь у краіне. Вельмі хутка яе перадрукавалі ў Варшаве, і шырокія колы даведаліся пра новую іпастась «Мадам дэ Бар». Маючы клопат пра паляпшэнне побыту сялян такі ж моцны, як і турботы пра ўласны прыбытак, Ябланоўская ў сваіх вёсках і мястэчках будавала млыны, вінакурні, невялікія ткацкія фабрыкі і фабрыкі па вытворчасці фаянсу і фарфору. Пабудавала дом акушэрак (радзільны дом) для сялянак. Адкрыла акушэрскую школу пры ім. Заснавала і матэрыяльна падтрымлівала некалькі пачатковых школ. Для самотных састарэлых сялян пабудавала багадзельню. I ўсе гэтыя дабрачынныя ўстановы ўтрымліваліся за яе кошт. Адначасова з тым Ябланоўская дапамагала матэрыяльна многім былым паплечнікам-канфедэратам з тых, хто не меў у эміграцыі сродкаў для існавання. Апошні ўсплёск палітычнай актыўнасці Мадам дэ Бар прыйшоўся на 1794 год, калі на землях Рэчы Паспалітай выбухнула паўстанне Тадэвуша Касцюшкі, прычынай якога паслужыў другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Прусіяй і Расіяй. Ябланоўская падтрымала паўстанцаў. Яна давала грошы на зброю і экіпіроўку, дапамагала параненым, забяспечвала атрады харчаваннем, лекамі і бялізнай. Пасля таго як паўстанне было задушана сумеснымі намаганнямі Расіі, Прусіі і Аўстрыі, а Станіслаў Аўгуст Панятоўскі адмовіўся ад кароны, Ганна Паўліна перабралася ў свае заходнееўрапейскія маёнткі. У 1800 годзе яна памерла ў Астрогу ва ўзросне 71 года. Бліскучы эканаміст і рашучы палітык, Ганна Паўліна ўвайшла ў гісторыю як адна з самых яркіх асоб XVIII стагоддзя. Генерал СВабоды Андрэй Тадэвуш Каснюшка 27 кастрычніка 1796 года ў Мармуровым замку графа Арлова з самай раніцы ўзнялася мітусня. Чакалі прыбыцця імператара Паўла 1. Атрымаўшы прастол пасля смерці маці сваёй, самаўладнай Еканярыны II, усяго 10 дзён назад, новы ўладар Расіі адразу ж пажадаў сустрэцца з вязнем Мармуровага замка. Вось ужо два гады тут жыў пад аховай жорстка паранены ў баі генерал-паўстанец Каснюшка. Мармуровы замак тэрмінова прыбіралі, упрыгожвалі, рыхтавалі да надзвычайнай падзеі. Усе нерваваліся. I толькі адзін чалавек захоўваў спакой. Гэта быў сам вязень. У сваім шырокім крэсле-каталны ён няспешна працягваў працаваць над вырабам чарговай тытунніцы. Калі імператар у атачэнні світы пераступіў ганак пакоя, у якім трымалі Касцюшку, той нават не ўзняў галавы. — Вы можаце атрымаць волю, — сказаў пасля доўгага маўчання імператар. — Якой цаной? — ціха спытаўся вязень. — Вы прынесяце мне прысягу. Палонны генерал павольна ўзняў вочы на Паўла I. — Дайце волю ўсім зняволеным маім паплечнікам, і я прысягну. Цяпер замаўчаў імператар. — Я паважаю вас і ўмею цаніць высакародства, — вымавіў ён нарэшце. — Вашы паплечнікі выйдуць на свабоду адначасова з вамі... Павед I стрымаў сдова. 12 снежня 1796 года быў падпісны ўказ аб вызваденні 20 тысяч палонных паўстанцаў, у тым ліку 14 тысяч — з Сібіры. Гэта была чарговая перамога Андрэя Тадэвуша Каснюшкі, чадавека, якога называді Генералам Свабоды. Ен нарадзіўся 4 дютага 1746 года ў маёнтку Мерачоўшчына Сдонімскага павета, прадстаўнік старажытнага беларускага шдяхетнага роду, які ў XVI стагоддзі быў яшчэ правасдаўным, а недзе ў другой падове XVII стагоддзя абраў каталінтва. Ранняе дзяцінства героя прайшдо ў маёнтку банькі, мечніка ваяводства брэснкага Людвіка Каснюшкі. Потым быда шкода манахаў-піяраў ў Любашаве. I ўрэшце Рыцарская шкоде кадэтаў у Варшаве. Тут здодьную модадзь рыхтаваді да ваеннай і дзяржаўнай сдужбы. Касцюшка марыў стайь ваенным інжынерам. Ён депш за усіх іншых выхаванцаў шкоды валодаў тапаграфіяй і малюнкам. А яшчэ быў бойкім, валявым, мэтанакіраваным. Дырэктар навучадьнай установы, князь А. Чартарыйскі, заўважыў здодьнага юнака. Ен хадайнічаў, каб па заканчэнні школы Андрэй Тадэвуш атрымаў стыпендыю ддя пяцігадовага навучання ў Парыжы. I вось сын збяднедага шляхціца, капітан Касцюшка, едзе спасцігань сапёрныя навукі ў ваеннай шкоде Мерсер пры Луўры. За мяжой ён будзе таксама практыкавацца ў гадандскіх фартыфікатараў і, ужо па ўдаснай ініцыятыве і на зэканомденыя грошы, наведае некадькі разоў кдас мадюнка ў Карадеўскай Акадэміі мастацтваў. Поўны светдых мар і спадзяванняў, Касцюшка вярнуўся праз пяць гадоў на радзіму. Ён мог адразу ж атрымаць месца ў Корпусе артыдерыі, аде патрэбны быді сродкі, каб гэтую пасаду выкупіць. Іх не аказадася. Давялося acecui ў радавым маёнтку Сяхновічы і бавінь час, даючы ўрокі малявання прыгожанькім паненкам, дочкам суседа гетма- на польнага Юзафа Сасноўскага. Урокі гэтыя скончыліся тады, калі высветлілася. што настаўнік закахаўся ў адну са сваіх вучаніц, Людвісю Сасноўскую, і дзяўчына адказвае яму ўзаемнасню. «Гадубкі не ддя вераб’ёў, а мае дочкі — не ддя бедных шдяхцюкоў», — заявіў раз’юшаны бацька. Тады мададыя дамовідіся, што Касцюшка звязе Людвісю і яны таемна павянчаюцца. Усё быдо падрыхтавана. Святар чакаў. Аде замест нявесты ў прызначаны час з’явідіся гайдукі Сасноўскага. План выкрадання быў выкрыты. Над Касцюшкам навісда пагроза суда. За такое «здачынства» ён мог бынь асуджаны нават на смерць. Таму Андрэй Тадэвуш мусіў у 1775 годзе бегчы за мяжу. Тады ён яшчэ не ведаў, што адмова Сасноўскага звязана не з асабістай непрыязнасцю і нават не з беднасцю прэтэндэнта ў зяці. Гетман подьны прайграў дачку ў карты пану Любамірскаму і цяпер проста вымушаны быў аддаць Людвісю ў жонкі яго сыну. А каб вырваць з вуснаў дзяўчыны такое пажаданае ддя ўсіх сдова «так» у касцёле, бацька паабяцаў ёй забраць з суда скаргу на Андрэя Тадэвуша і не помсціць яму, каді ён вернецца на радзіму. I Людвіся ахвяравада сабою дзедя каханага... А як жа ён? А ён зноў апынуўся ў Парыжы. Грошай няма. Магчымасні ўладкавацца на сдужбу ў французскую армію — таксама. Аднак менавіта ў гэты час у Паўночнай Амерыцы пачадася бараньба за вызваденне ад англійскага каланіяльнага прыгнёту. Французскі ўрад вырашыў «падставіць падножку» свайму даўняму ворагу Англіі і набраць валанцёраў, каб паслаць іх на дапамогу паўстанцам. У Касцюшкі таксама ўзнікла жаданне дапамагчы барацьбітам за незалежнасць. Ён быў залічаны ў амерыканскую армію ў жніўні 1776 года. Адразу палкоўнікам, бо прафесійных ваенных тут было мала. Аднак камандаванне хутка высветліла, што Касцюшка яшчэ болып карысны спецыяліст, чым ім бачылася спачатку. Ваенны інжынер! Сярод учарашніх фермераў і звычайных гараджан! Яго неадкладна далучылі да прац па ўзвядзенні ўмацаванняў на рацэ Дэлавэр. Касцюшка сам спраектаваў іх, а пасля кіраваў будаўніцтвам. Гэтыя ўмацаванні прыкрываді Філадэдьфію, якая ў той час быда сталінай паўстанцаў. Андрэем Тадэвушам быў распрацаваны і праект тыповага форта, прыстасаванага да прыродных умоў Амерыкі. Такія фарты атрымалі пазней шырокае распаўсюджанне ў ЗША. Касцюшкам зацікавіўся сам Джордж Вашынгтон. Ен прызначыў Андрэя сваім ад’ютантам і ўзвёў яго ў чын інжынер-палкоўніка. Вясной 1777 года наш зямляк быў накіраваны ў форт Тыкандэрога, які быў апорным пунктам амерыканцаў на поўначы штата Нью-Ерк, пад камандаванне генерала Гарацыа Гейтса і маркіза Дафаета. Галоўным інжынерам Паўночнай арміі. Даручэнне было надта адказным. 3 Канады наступалі моцныя англійскія войскі. Калі б спецыяльна створаная для іх стрымлівання Паўночная армія амерыканцаў не вытрымала ўдару, зыход вайны быў бы вырашаны. Стала відавочна, што неабходна ўзвесці фартыфікацыйныя ўмацаванні, прычым у кароткі тэрмін. Касцюшка агледзеў мясцовасці і вырашыў, што паўстанцкая армія мусіць замацавацца ў горадзе Саратога на рацэ Гудзон. Восенню туды прыйшлі англічане. Тут адбылася бітва, якая ўвайшла ў гісторыю як першая значная перамога амерыканцаў у вызваленчай вайне. 17 кастрычніка англійскі генерал Джон Бургайн капітуляваў. У палон здаліся 6 тысяч англічан.