КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Міхал Клеафас быў другім дзінем у сям’і пасля сястры Юзэфы. «Я з'явіўся на свет у эпоху. якая прадказвала маёй Радзіме змрочную будучыню, — пісаў Агінскі ў сталым узросце ў сваіх мемуарах. — Грамадзянскія войны ўжо разбурылі Подьшчу, і я добра памятаю, што, каді мне быдо кадя чатырох гадоў, ужо бачыў у нашым доме ў вёсны, як з’яўдядіся па чарзе то расійскія, то канфедэрацкія атрады, шукаючы адзін аднаго; яны трывожыді мае дзіцячыя гудьні, наводзіді страх на жыхароў і разбураді нашы вёскі...» Андрэй Агінскі быў сапраўдным патрыётам і з маленства прывіваў патрыятычныя памкненні сыну. У 1769 годзе на адным з ведікасвецкіх прыёмаў, удастоеных прысутнасцю карадя Рэчы Паспадітай Станісдава Аўгуста Панятоўскага, ён падышоў да хдопчыка і запытаўся, чым той намераны займацца, каді вырасце. «Я адказаў, што хайеў бы служыць маёй Радзіме і майму каралю, — згадваў Міхад Кдеафас, — але дадаў, што не хачу быць каралём, бо кажуць, што вы вельмі нешчаслівыя. Гэты адказ выклікаў слязу ў Станіслава Панятоўскага». Праз два гады хдопчык атрымаў магчымасць выправіцца разам з бацькам у сваё першае ў жыцці дыпдаматычнае падарожжа. Спадзяваючыся на тое, што Аўстрыя дапаможа яму знайсці паразуменне з барскімі канфедэратамі, кароль накіраваў Андрэя Агінскага ў Вену. Місія быда надта важная. Дзве тысячы ўданаў суправаджалі карадеўскага пасда. А дя Кракава да эскорту далучыліся таксама 500 рускіх саддат, якімі камандаваў A. В. Сувораў. тады яшчэ не генералісімус, а палкоўнік. Гэты чадавек уразіў шасцігадовага Міхада Клеафаса сваёй знешнасцю і паводзінамі. Падобна, нам усё ж такі дадзена здодьнаснь адчуваць вяршыцеляў свайго лёсу пры першай жа сустрэчы з імі. Ва ўспамінах сваіх Агінскі прызнаваўся, што сэрца яго замірада, каді ён гдядзеў на гэтага не ведьмі прыгожага, не надта ахайнага чадавека. I гэта пры тым, што палкоўнік быў цалкам добразычдіва настроены і нават частаваў хдопчыка ябдыкамі, падаючы іх праз акенца ў карэце. Каб пайсці па шдяху бацькі і таксама стаць дыпламатам, Міхад Кдеафас мусіў атрымаць грунтоўныя веды па розных прадметах. Ужо падчас гэтай самай першай вандроўкі маденькага Агінскага байька яго пакдапаціўся пра навучанне сына. Выхавадьнік эрцгерцага Леапольда, будучага імператара аўстрыйскага, Жан Ралей стаў гувернёрам Міхала Клеафаса. Французская мова і літаратура, батаніка, гісторыя, геаграфія, геаметрыя, алгебра, эканоміка, права, паэзія, красамоўства, заканадаўства, камерцыя, кіраванне — вось далёка не поўны спіс навук, якія энцыклапедыст Ралей выкладаў свайму вуч- ню. Міхал Клеафас вельмі лёгка навучаўся. Ён сапраўды быў створаны для палітычнай кар’еры. I гэта задавальняла ўсіх. Зрэшты, ужо ў раннім юнацтве выявіўся і яшчэ адзін талент. Да кампазітарства. Здольнасні сына дыпламата заўважыў шаснашацігадовы Юзаф Казлоўскі, арганіст і скрыпач (у далейшым прыдворны кампазітар Канярыны II, аўтар першага расійскага дзяржаўнага гімна «Гром победы, раздавайся!»), запрошаны выкладаць музыку Міхалу Клеафасу і яго сястры. Аднак кар’ера музыканта ў тыя часы не была прэстыжнай, і таму на музычны талент маладога Агінскага вялікай увагі яго родныя не звярталі. Палітычную ж кар’еру Міхал Клеафас распачаў у дваццаць адзін год. Малады князь прапанаваў трокскай шляхне абраць яго дэпутатам ад Трокскага ваяводства, і шляхта паверыла яму. Сейм пачаў сваю работу 2 кастрычніка ў Варшаве. I адразу ж Міхал Клеафас знайшоў падставу заявіць пра сябе як пра патрыёта. Рускі пасол Штакельберг спрабаваў правесні рашэнне пра тое, каб у краіне адчаканілі дадаткова вялікую колькасць літоўскіх медных манет. Агінскі нагадаў прысутным, што «законам прадугледжаны дакладныя суадносіны медных і срэбраных манет», таму «прапанаваная паслом задума не толькі супрацьзаконная, але і прывядзе да абясцэньвання літоўскіх грошай». Пасля гэтага Агінскі, працягнуўшы руку ўбок Штакельберга, урачыста абвясніў: «Liberum veto!» Праект быў забаронены. Краіна была ўратавана ад дэвальвацыі. Трэба заўважыць, што многія важныя асобы, і нават сам кароль, баючыся гневу рускай імператрыны Кацярыны II, угаворвалі Агінскага адмовіцца ад яго слоў, каб можна было перагледзець пытанне з прапановай пасла, але юнак быў непахісны. He ўдалося ўздзейнічаць на Міхала Клеафаса і праз яго бацьку. Андрэй Агінскі цалкам падтрымліваў сына. «Не адступай ад шляху гонару і дабрачыннасці, — пісаў ён Міхалу Клеафасу. — Спадзявайся на Бога, паважай законы, кіруйся ў дзеяннях сваім сумленнем». Словы гэтыя сталі своеасаблівым завяшчаннем. Бо ў наступным годзе Андрэя Агінскага не стала. Пасля перамогі над паслом Штакельбергам малады Агінскі стаў героем сейма ў вачах многіх дэпутатаў, і яны тут жа правялі яго ў члены Фінансавай камісіі Вялікага Княства Літоўскага. На два гады, гэта значыць, да наступнага сейма. Агінскі аказаўся вельмі старанным, суровым і непахісным выканаўцам. Выпраўлены на праверку мытных пастоў на мяжы Літвы і Расіі ад Палангі да Берасня, ён выявіў шмат злоўжыванняў (яны неадкладна былі спынены, а вінаватыя пакараны) і нават вызначыў недакладнасні ў геаграфічных картах гэтай мясновасці, якія паспяшаўся выправіць. Зорка ж маладога дыпламата Міхала Клеафаса Агінскага найболып ярка заззяла падчас гэтак званага Чатырохгадовага (бо працягваўся ён з 1788 па 1792 год) сойма. Гэты сойм прыняў шэраг рэформаў, a 3 мая 1791 года занвердзіў Канстытуныю, створаную, без сумнення, пад уплывам ідэй Французскай рэвалюцыі. Канстытуцыя абяцала спадчыннасць кіравання краінай (а не выбарнасць каралёў, як было раней), свабоду веравызнання, адмену права «ліберум вета». Была абвешчана роўнаснь перад законам усіх саслоўяў, у тым ліку і сялянства. Болып за тое, мяшчане — прадстаўнікі гарадоў — уводзіліся ў склад сойма. Задаволены дзейснасцю, эрудыцыяй, замілаваны шчырай адданасню Міхала Клеафаса каралю і свайму народу, Станіслаў Аўгуст Панятоўскі ўзнагародзіў Агінскага ордэнамі Святога Станіслава і Белага Арла. У жніўні 1789 года Міхал Клеафас атрымаў званне мечніка літоўскага. А ў 1790-м быў пасланы з дыпламатычнымі даручэннямі спачатку ў Галандыю, пасля ў Англію. У паездкі гэтыя Агінскі выправіўся з маладой жонкай Ізабэлай Лясоцкай, якую павёў да алтара ў маі 1789 года. Вынікам місіі ў Галандыі стала атрыманне грашовай пазыкі для Рэчы Паспалітай, у Англіі Агінскі заключыў некалькі выгадных гандлёвых дамоў. Змест прынятай на сойме Канстытуцыі выклікаў вялікае незадавальненне як у краіне, так і за мяжой. Шляхта не была гатовая да ўраўнавання ніжэйшых саслоўяў з сабою ў правах. Гэтаксама, як і ўраўнавання ў правах католікаў і прад- стаўнікоў іншых веравызнанняў. У мястэчку Тарговіца ва Украіне была створана шляхецкая канфедэрацыя (узброенае аб’яднанне). Кіраўнікі канфедэрацыі магнаты С. Патоцкі, К. Браніцкі і С. Ржэвускі звярнуліся па дапамогу да расійскай імператрыцы Кацярыны II. Выкарыстаўшы зварот Таргавіцкай канфедэрацыі, імператрыца ў маі 1792 года накіравада ў Беларусь, Украіну і Полынчу войскі. У гэты ж час на Полыпчу напала Прусія. Спробы прыхільнікаў Канстытуцыі арганізаваць супрайіўленне захопнікам былі беспаспяховыя. Тым болып што кароль Панятоўскі, спалохаўшыся настойлівасці і рашучасці канфедэратаў, здрадзіў сваім ідэалам і перайшоў на бок Расіі. Высветлілася, што тыя, хто разам з каралём прадумваў рэформы, няпер аказаліся яго ворагамі. У верасні 1792 года і рэформы, прынятыя Чатырохгадовым соймам, і Канстытуцыя 3 мая былі адменены. 3 «вальнадумствам» Рэчы Паспалітай было скончана. Але Канярына II і кароль Прусіі Фрыдрых Вільгельм II выкарысталі прысутнасць сваіх войскаў у Рэчы Паспалітай для яе новага падзелу (першы адбыўся ў 1772 годзе). У 1793 годзе Расія атрымала Мінскае ваяводства, Падолле, Валынь, а Прусія — Торунь і Гданьск. На землях, адарваных ад Рэчы Паспалітай, усталяваліся нацыянальны і рэлігійны ўціск, анямечванне і русіфікацыя. Канфіскацыя маёнткаў суправаджалася раздачай зямель і прыгонных сялян рускаму дваранству. Усё гэта, як і ўспаміны аб страце велізарных тэрыторый, выклікала ў краіне незадаволенаснь. Вясной 1794 года выбухнула паўстанне пад кіраўніцтвам Тадэвуша Каснюшкі. 24 сакавіка ў Кракаве быў абвешчаны Акт паўстання. Вестка аб гэтым застала Агінскага ў Навагрудку. Збянтэжаны адмовай караля ад Канстытуцыі, Міхал Клеафас урэшне зразумеў, што мусіць рабіць. «Я не заспакойваў сябе дарэмнымі надзеямі, што чаканні нашых патрыётаў спраўдзяцца. Нягдедзячы на гэта, цвёрда вырашыў не пакідань краіну, падзядіць небяспеку з маімі суграмадзянамі і хутчэй загінуць са зброяй у руках. чым аганьбаваць сябе адмовай дадучыцца да гэтага па- трыятычнага парыву і акта адчаю», — пісаў ён у гэтыя дні ў сваім дзённіку. 4 красавіка паўстанцы ўшчэнт разбіді войска генеpazia А. П. Тармасава пад Рацдавіцамі. Праз два тыдні пасдя гэтага гараджане Відьні вызвадіді свой горад. Пажар паўстання ахопдіваў усё новыя тэрыторыі. Міхал Кдеафас стаў адным з яго кіраўнікоў, увайшоўшы ў скдад Найвышэйшай /Іітоўскай Рады, часовага ўраду паўстання. Агінскі заявіў, што прыносіць у дар справе маёмасць, працу і жыццё. За свае грошы ўзброіў атрад кодькасцю 480 чадавек і сам узначадіў яго. Адправіўшы жонку да маёнтка бдізкага сваяка Міхада Казіміра Агінскага ў Седдьцы, Міхад Кдеафас накіраваўся з атрадам на тэрыторыі сучаснай Бедарусі. Пазней у сваіх мемуарах Агінскі гэтак тдумачыў свой пдан: «Калі б мне ўдалося бесперашкодна дабрацца туды, я наважыўся б глыбей уварванда ў Белую Русь, каб там узняць на паўстанне 12 тысяч сялян, якія знаходзіліся ва ўладаннях маёй сям’і, і даць ім свабоду». Першыя сутычкі з рускімі войскамі адбыдіся кадя Содаў і Ашмян. Затым, абыходзячы варожыя атрады пад кіраўнінтвам П. Д. Цыцыянава і К. Ф. Кнорынга, паўстанцы рушыді на Вадожын. Тут яны амадь без бою захапіді вядікую кодькаснь трафеяў, якія раздаді мясноваму наседьніцтву. Праз некадькі дзён атрад увайшоў у Івянец. Аде тут паўстаннам паведаміді, што ў Мінску шмат войскаў і што горад добра ўмацаваны. Агінскі вырашыў вяртацца назад. Ля вёскі Сакаўшчына яго атрад быў атакаваны рускімі войскамі пад кіраўніцтвам барона Л. Л. Бенігсена і графа М. А. Зубава, брата фаварыта Кацярыны II. Міхад Кдеафас пісаў: «3 той прычыны, што я без аглядкі кінуўся ў атаку, мой капялюш быў у некалькіх месцах прашыты кулямі, і я немінуча загінуў бы, калі б афіцэр Паўловіч не схапіў майго каня за аброць і тым не прымусіў мяне павярнуць... Былі забіты дванаішаць кавалерыстаў, два дзясяткі валанцёраў, дваццаць пяць стральцоў і ўсе мае слугі... Мне ўдалося прымусінь пайсні за мной каля ста пяцідзесяці чалавек... Mae стральцы адступілі ў лясы,