КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вашчыла з рэшткамі сялянскага войска не змог прыйсці на дапамогу сябрам. Але ён яшчэ спадзяваўся адпомсціць за іхнюю пагібель. У вёсцы Царкавішча ён збіраў новыя сілы. Планаваў зрабіць яшчэ адну спробу захапіць Крычаў. Цяпер, навучаныя горкім вопытам, мяцежнікі казалі пра тое, што горад трэба ўзяць у аблогу, а радзівілаўскія ваяры, маўляў, самі складуць зброю пад пагрозай галоднай смерці. Невядома, ці спрацаваў бы гэты план, таму што сярод паўстанцаў знайшоўся здраднік, які данёс Пястжэцкаму, дзе знаходзяіша мяцежнікі. Цёмнай ноччу войска падышло пад Царкавішча і на світанку нечакана абрынулася на паўстанцаў. Разгубленыя сяляне не здолелі наладзіць абарону. 3 Крычаўскім паўстаннем было скончана... Палонныя падзялілі лёс сваіх таварышчаў. А шаснаццань правадыроў, згодна паданню, уласнаручна пакараў Радзівіл. Ён падвергнуў іх нечалавечым катаванням, падчас якіх большасйь загінула. Пяцёра самых стойкіх кіраўнікоў мянежных крычаўцаў былі, маўляў, зашытыя ў мядзведжыя шкуры і аддадзеныя на разарванне паляўнічым сабакам князя Радзівіла. Каб паздзекавацца з асуджаных, Радзівіл абяцаў, што, калі ім удасца адолень сабак, ён захавае ім жыццё. Але ў бойцы з сытымі, добра навучанымі хартамі ды ганчакамі асдабденыя катаваннямі паўстанцы ўсе спаткаді сваю смерць... Тодькі некалькім мяцежнікам удалося выратавацца. Падчас бітвы пры Царкавішчы невядічкая група змагда прабіцца да лесу і знікда ў яго гушчары. Сярод гэтых людзей быў і Васідь Вашчыда. Зразумеўшы, што бодей не зможа сабраць войска, ён вырашыў прабраша на тэрыторыю Расійскай імперыі. На ўкраінскіх землях яму ўдалося нават атрымаць пашпарт. Але Геранім Радзівіл шукаў паўсюдна галоўнага паўстанна, патрабуючы яго выдачы. I Вашчыла быў схоплены. Але расійскі бок не спяшаўся выдаць праваслаўнага чалавека на смерць і пакуты раз’юшаным католікам. Тым больш што ён выдаў сябе за падданага Расіі, сцвярджаў, што нарадзіўся ў вёсцы Чамаданава Старадубскага палка Пачопскай сотні. Пачалося следства, яно нягнулася надзвычай доўга. Абаронцы Вашчылы шукалі ўсе магчымыя спосабы выратаваць яго ад гневу Радзівіла. Аднак у зняволенні галава крычаўскіх мяцежнікаў захварэў на дызентэрыю і памёр. Гэта здарылася 28 жніўня 1744 года. Роўна праз 240 гадоў пасля падаўлення Крычаўскага паўстання выдатны беларускі пісьменнік Уладзімір Караткевіч напісаў апошні свой твор — п’есу «Маці ўрагану», у якой адлюстраваў поўныя драматызму падзеі. У вусны Васіля Вашчылы ўкладзены словы, якія, напэўна, выражаюнь самую галоўную аўтарскую думку: «Ведаеш, мы часам павінны ахвяравань сабой той маці-зямлі, што прыняла ў сябе тваю пупавіну і з часам прыме цябе. Можна жыць без жонкі і дзяцей, нават без бацькоў. Але немагчыма жыць без Радзімы». дэ Бар Ганна Паўліна Сапега У далёкім Кітаі існуе праклён для лютых ворагаў: «Каб ты жыў у эпоху перамен!» У такі перыяд давядося ўвайсці Рэчы Паспадітай, а значыць. і Бедарусі, якая знаходзідася ў скдадзе гэтай дзяржавы, у канцы XVII стагоддзя. I доўжыўся ён усё XVIII стагоддзе. Эканамічны і палітычны крызіс, у якім апынулася краіна, адчувалі літаральна ўсе. Аднак ставіліся да гэтага па-рознаму. Адны імкнуліся выкарыстань сітуаныю для ўласнай выгады. Іншыя плылі па цячэнні. Але былі і тыя, хто рабіў усё магчымае, каб выратаваць Радзіму. Да іх належала адна з самых адукаваных жанчын свайго часу княгіня Ганна Паўліна Сапега. Яна нарадзілася ў 1728 годзе ў сям'і генерала літоўскай артылерыі Казіміра Сапегі і яго жонкі Караліны Радзівіл. Аднак у дзесяцігадовым узросце страціла баньку, яшчэ праз два гады яе маці ў другі раз выйшла замуж, за наваградскага ваяводу графа Юзафа Аляксандра Ябланоўскага. V айчыма Ганны Паўліны былі вялікія зямельныя ўладанні ва Украіне і роднасныя сувязі з найвышэйшай французскай знаццю. Ябланоўскі часта і надоўга выязджаў у гасцінную для яго Франныю, ваяжы спадабаліся маці Ганны Паўліны. Настолькі, што, забыўшыся на патрэбы дзяцей — а акрамя дачкі ў Караліны было яшчэ двое сыноў, — яна пакідала іх адных у радавым маёнтку Ябланоўскіх. Ледзь падросшы, Ганна Паўліна прыняла на свае плечы клопат пра братоў. А пасля і цалкам аб маёнтку. Нават нам, сучасным людзям, можа падацца па меншай меры дзіўнай такая сітуацыя, каді дзяўчынцы-падлетку цадкам давяраеіша вядзенне ўсіх спраў у ведізарных магнацкіх удаданнях. I тым не менш гэта факт, пра які красамоўна сведчыць перапіска Ганны Паўдіны з айчымам. Яны вяді яе на працягу некалькіх гадоў. Лісты Ганны Паўліны, напісаныя акруглым дзіцячым почыркам, маюць зусім не дзіцячы змест. Бо ўяўляюнь сабою своеасаблівыя справаздачы пра тое, як ідуць гаспадарчыя справы ў розных маёнтках, якім быў ураджай, як сяляне спраўляюцца з павіннасцямі, як кіруюнь аканомы. 3 тэксту карэспандэнныі зразумела, што юная падчарка атрымала ад айчыма ўсе правы распараджаша дзейнасню аканомаў, якія мусілі па тых пытаннях, што патрабавалі адабрэння гаспадароў, звярташа да Ганны Паўліны. Пра што ж сведчыць усё гэта? Па-першае, безумоўна, пра рэдкі аналітычны склад розуму і здольнасці да кіравання, якія дзіўна праявіліся ў Ганны Паўліны ўжо ў такім юным узросне. А па-другое, пра надзвычай прагрэсіўны светапогляд Юзафа Аляксандра, які, заўважыўшы пэўныя таленты ў падчаркі, даў ёй усе магчымасні развіць іх, не пабаяўшыся скарыстань для практычнага эксперымента свае ўласныя ўладанні. Ябланоўскі, як гэта бачна па ўсім, вучыў падчарку дома, знайшоўшы для яе ў першую чаргу настаўнікаў матэматыкі, фізікі, хіміі, біялогіі, геаграфіі і эканамічных навук — тых прадметаў, якія ўвогуле не прынята было выкладаць паненкам, чый розум, паводле меркавання еўрапейскіх тэасофаў, быў прызнаны менш дасканалым, чым мужчынскі. Вынікі такога навучання ўражвалі. Тым не менш, нягледзячы на ўсе поспехі юнай князёўны Сапегі ў галіне практычнай эканомікі, яе лёс мусіў урэшце скласціся гэтаксама, як лёс соцень іншых шляхцянак: замужжа, дзеці, касцёл ды дазволеныя свецкія забавы. Айчым рэкамендаваў падчарцы ў якасці мужа свайго кузэна, удовага палкоўніка Яна Каэтана Ябланоўскага. Вяселле адбылося ў кастрычніку 1750 года. I пасля шлюб- нага падарожжа па Еўропе Ганна Паўдіна высветдіда, што, нягдедзячы на гучныя тытулы і папулярнасць яе мужа ў вышэйшым свеце, ён, а разам з ім цяпер і яна вымушаны балансаваць на мяжы беднасці. Усе маёнткі Яна Каэтана быді абцяжараны даўгамі, частка закдадзена, а бровары ў прадмесцях Львова мясцовая адміністрацыя нават вызвадіда ад падаткаў з прычыны таго, што яны быді амаль цадкам «знішчаны агнём і вадою». Новая гаспадыня спачатку вырашыда, што гэткае становішча выкдікана бясконнымі раз’ездамі мужа і неахайнасцю аканомаў. Аде потым са здзіўденнем даведадася, што назірае вынік абыякавасці мужа, які не здодеў прывесці маёнткі ў парадак пасдя крывавых падзей трыццатых гадоў. Тыя часы атрымаді назву бескарадеўя. Карадя ў краіне фактычна не быдо, аб кароне Рэчы Паспадітай спрачадіся Ляшчынскі і Фрыдрых Аўгуст, а іхнія прыхідьнікі ў краіне і па-за яе межамі ўсядяк дэманстраваді адны перад аднымі сваю баявую моц. Вынікам гэтага стада разрабаваная маёмасць, спаденыя маёнткі, гібедь сядян. Аднак з тых часоў прайшдо бодьш за дзесянь гадоў. Магнаты, што пацярпеді ад дзеянняў падітычных сапернікаў, зноў адбудавадіся і зажыді ў дастатку. I тодькі фанабэрысты муж Ганны Паўдіны не здодеў нават за такі працягды час аднавіць сваю гаспадарку. Ганна Паўдіна ўзялася за няўдзячную і цяжкую працу па ратаванні маёнткавай гаспадаркі. Вось дзе карыснымі аказадіся тыя навыкі і веды, якія набыда яна да замужжа. Мада-памаду пані Ябданоўская выпдачвада пазыкі, выкупала закладзеныя маёнткі і працягвада на практыцы вывучаць законы эканомікі, праводзячы эксперыменты. 3 мужам сустракадася зрэдку, прычым звычайна выпадкова. Верагодна, па ўзаемнай дамоўденасці кожны жыў так, як жадаў, і не перашкаджаў іншаму. Апошні раз Ябданоўская пабачыдася з Янам Каэтанам у 1764 годзе ў Астрогу, дзе ён памёр на яе руках. 36-гадовая бяздзетная ўдава стада адзінай і паўнапраўнай гаспадыняй адзінаццаці мястэчак, ста сямі вёсак, дваццаці чатырох фадьваркаў. Гэта быў вельмі неспакойны ў палітычным сэнсе час. Кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, стаўленік і былы каханак расійскай імператрыцы Кацярыны II, цалкам падпаўшы пад яе ўплыў, выступаў правадніком усіх яе ідэй. I ва ўласнай краіне паводзіў сябе, на думку большасці сваіх шляхетных падданых, не як кароль, а як здраднік. Абараняючы шляхетныя вольнасці і прывілеі каталіцкай царквы, польскае шляхецтва, да якога далучыўся і шэраг беларускіх і ўкраінскіх магнатаў-католікаў, у 1768 годзе ў мястэчку Бар на Падоле заснавала канфедэрацыю, узброены палітычны саюз. Жаданнем усіх членаў Барскай канфедэрацыі было вызваленне краіны ад уплыву расійскага царызму. Але наконт таго, якім спосабам гэта трэба рабінь, погляды разыходзіліся. Адны лічылі, што трэба акружыць караля вернымі дарадчыкамі з кола патрыётаў Рэчы Паспалітай. Іншыя схіляліся да думкі, што дзяржаве патрэбны больш ініцыятыўны і менш залежны ад меркаванняў суседзяў манарх, яны патрабавалі пазбавіць Станіслава Аўгуста кароны. Менавіта да апошніх і далучылася Ганна Паўліна. Сярод канфедэратаў яна сустрэла многа землякоў, знаёмых і нават сваякоў, прычым такіх, якія мелі ў гэтым лагеры немалы аўтарытэт. Нечакана для ўсіх у канфедэрацкіх шэрагах аказалася нямала жанчын. Частка з іх суправаджала сваіх мужоў, іншыя падтрымлівалі барацьбітоў фінансава, дасылалі лекі і корпію. А вось Ганна Паўліна не толькі ахвяравала грошы, але і сама актыўна ўдзельнічала ў дзейнасці канфедэрацыі. Узяла на сябе вялікую і вельмі адказную працу — пошукі тых, хто можа дапамагчы фінансава ці ў якой-небудзь іншай форме. А таксама наладзіла ліставанне з гэтымі асобамі. Больш за тое, менавіта яна, жанчына, пачала навучань паплечнікаў-мужчын, што пры фарміраванні атрадаў сялян трэба набірань не неабстраляных юнакоў, а людзей, якія ўмеюць карыстацца як халоднай, так і агнястрэльнай зброяй, хто мае вайсковы вопыт. Між іншым, сама накіравала ў Бар шэсцьдзясят узброеных і экіпіраваных салдат. За мяжой яе называді Мадам дэ Бар — пані Барскай канфедэрацыі. Яна дічыдася дедзьве не сімвадам гэтага саюзу. У 1769 годзе Ябданоўская накіравадася ў якасці пасда канфедэратаў у замежны ваяж. Наведада Венецыю, Рым, Неападь, Парыж, Амстэрдам. Усюды шукада падтрымкі таварышам па зброі. Аде дадёка не заўжды дыпдаматычная дзейнасць аказвалася паспяховай. Расчаравада і да гдыбіні душы ўразіда Ганну Паўдіну, напрыкдад, сустрэча з аўстрыйскай імператрыцай Марыяй Тэрэзай, ад якой пачуда тодькі пустыя, фармадьныя сдовы спачування Подынчы. А вось наведванне Ангдіі ў красавіку — чэрвені 1771 года выкдікада зусім іншыя пачуцці. У дісце, які Ябданоўская накіравада айчыму, яна з захапденнем пісада: «Англія пра нашу вольнасць спявае. Палякі ў іх у найвышэйшай пашане».