КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Узрушыдіся казакі. Спынідіся хуткія чайкі... Замітусілася казанкая старшына, абраная з верных палякам дюдзей. Занепакоідіся немцы-найміты. Людзі Хмяльніцкага глядзяць з густых зараснікаў чароту на тое, што адбываецца пасярод ракі, здзіўляюцца. Добра падрыхтаваўся Багдан да сустрэчы з ворагам. Нададзіў засады. Размясціў стралкоў па абодвух берагах ракі. Аде не спяшаюцца страдкі выконваць загад Багданаў — гдядзяць, чым жа скончыцца бунт рэестравых? Нядоўга супраціўдядася старшына — перабіді іх казакі Крычэўскага. А як акдікнуді іх запарожцы, дык радасна рукамі замахаді: да вас, хдопцы, пдыді! Прымайце ў свае шыхты! Тодькі немйы адмовіліся ваяваць на баку Хмяльніцкага. Уступілі з казакамі ў бой, ды хутка ўсе і палеглі. Разбіты ў той дзень быў атрад Стэфана Патоцкага. А сам ён, цяжка паранены, патрапіў у рукі казакаў. Нядоўга пажыў — сканаў ад раненняў на другі дзень. He сдаву напісада яму гісторыя, а смерць. Праз некадькі дзён быді разгромдены і гадоўныя сілы падякаў. I ўзяты ў падон абодва гетманы. Хмядьніцкі аддаў іх саюзніку свайму, татарскаму мурзе Тугай-Бею. Праўда, у сдаўнай ддя казацтва бітве на Жоўтых Водах палкоўнік Крычэўскі ўжо ўдзелу не прымаў. У самым пачатку яе захапіді Крычэўскага татары. Па-здрадніцку захапіді. Ведаючы, што гэта менавіта ён прывёў рэестравых казакаў у войска Багдана. Хмядьніцкі не стаў сварыцца з саюзнікамі. Вырашыў справу дёгка і проста: запдаціў Тугай-Бею за Крычэўскага выкуп — 12 тысяч задатых. Крычэўскаму ж сказаў, што, каді не хоча палкоўнік, каб яго зноў нехта «збдытаў» з падякам, трэба яму стаць сапраўдным запарожцам і прыняць правасдаўе. Крычэўскі і сам таго ж хацеў. Ён вярнуўся ў веру продкаў імем Міхаід. 1 атрымаў кіеўскі казачы полк у кіраванне. У чэрвені 1649 года падкоўнік Міхайда Крычэўскі, узначадьваючы авангард войска Хмядьніцкага, прымусіў падякаў С. /Іаннкаронскага адыходзіць ад Меджыбожа. А ў діпені ўдзедьнічаў у разгроме войск князя Ярэмы Вішнявецкага пад Канстанцінавым. У гэты час Хмяльніцкаму стала вядома, што з поўначы, з беларускіх земляў, рыхтуецца нанесці казакам удар гетман польны літоўскі Януш Радзівіл. Яго войска было моцным і вельмі дысціплінаваным. Багдан даўно ўжо высылаў на Беларусь свае загоны. Тыя, павялічваючыся ўдвая і нават утрая за кошт беларускіх сялян і мяшчан, разносілі і па Вялікім Княстве Літоўскім полымя паўстання. Аднак большасць іх урэшне была разбіта. Цяпер на Беларусі знаходзіўся толькі шаснітысячны полк Сцяпана Пабадайлы і Івана Гаркушы, які стаў у месцы, дзе Сож сустракаецца з Дняпром, насупраць гарадка Лоева. Гэта была вельмі выгадная пазіцыя. 3 трох бакоў казакаў ахоўвала рачная вада, з чацвёртага яны ўмацаваліся валамі. На злучэнне з Пабадайлам і Гаркушам Хмяльнінкі вырашыў накіраваць таго, каму са свайго акружэння найболын давяраў, — Міхайлу Крычэўскага. Крычэўскі быў прызначаны наказным гетманам і атрымаў пад кіраўніцтва тры казачыя палкі — кіеўскі, чарнобыльскі і оўручскі. Рушылі казакі па беларускай зямлі — а слава наперад іх птушкай ляцела. I далучаліся да войска Крычэўскага ў кожнай вёсцы, у кожным мястэчку беларускія хлопцы, якім невыносная была несправядлівасць. 3-пад Мазыра, з-пад Хойнікаў, з-пад Брагіна, з-пад Рэчыцы... 15 тысяч сялян сабралася пад казачыя харугвы. Разам з запарожцамі стала іх 30 тысяч. «Усе тутэйшыя воласці перайшлі на бок бунтаўнікоў, — скардзіўся Януш Радзівіл каралю ў пісьме, — усюды пустэча, палі не сеяны, а калі чэлядзь выязджае па валасцях для жыўнасці, сама становіцца стравай ненасытнай акрутнасці непрыяцельскай». Пра набліжэнне Крычэўскага даведаўся Радзівіл ад аднаго палоннага казака. Але віжы яго ніяк не маглі высачынь, з якога боку ідзе казацкае войска, і даведацца, колькі там людзей. He жадаючы дапусйінь уз’яднання казакаў, Януш Радзівіл пасадзіў сваіх людзей на чаўны і паспрабаваў прабіцца да Пабадайлы і Гаркушы па вадзе. Завязалася ажыўленая перастрэлка. Войска у казакаў і Радзівіла было амаль пораўну. Але пры такім раскладзе сіл большыя страты, звычайна, нясуць тыя, хто нападае. Таму ад прамога нападу Радзівіл ухіляўся. У ноч на 31 ліпеня 1649 года па таемных лясных сцежках сяляне вывелі конніцу Крычэўскага проста да лагера Радзівіла. У лесе казакі і заначавалі. Крычэўскі, разлічваючы, што атрымае перавагу з-за нечаканасці нападу, вырашыў гэтым і скарыстаніда. Адзін монны ўдар — і з Радзівілам скончана! Аднак казанкая старшына вагалася. Яны прапаноўвалі лепш пачакаць падыходу пяхоты і абозу з гарматамі. Але на гэта патрабавалася не менш як два дні. Такі доўгі час немагчыма быдо правесці ля самага стана Радзівіла нявыкрытымі. На самай справе месцазнаходжанне казацкай конніцы было б выкрыта значна раней. Казакі не ведалі, што з мястэчка Холмеч ужо спяшаюнца да гетмана вялікага літоўскага віжы, каб паведаміць пра тое, што Крычэўскі ўжо пад самым носам у яго войска. Гэтае паведамленне Радзівіл атрымаў раніцай 31 ліпеня. Ён паспеў толькі скамандаваць сваім воям рушыць у поле для сустрэчы ворага, калі імклівая казанкая кавалерыя выскачыла насустрач ім з лесу. Венгерскія пехацінцы і гетманская харугва, нібыта лавінай, былі знесены казакамі Крычэўскага. На правым флангу гусары паняснілі былі казакаў, тады Крычэўскі кінуў усе галоўныя сілы на левы фланг. I пасля магутнага ўдару імітаваў бегства. Многія воіны Радзівіла кінуліся праследаваць казакаў, аддаліліся ад асноўных сіл і патрапілі ў пастку. Крычэўскі яўна выйграваў бітву. Але нечакана на полі бою з’явіліся 1200 вершнікаў Радзівілавага палкоўніка Камароўскага. Яны былі выпраўлены ў дазор пад Брагін. I, вяртаючыся, пачулі шум бойкі. Камароўскі ўдарыў у тыл казацкаму войску. Вельмі хутка яно аказалася разрэзаным напалам. Левае крыло разбіта, а правае на чале з Крычэўскім адышло ў лес і ўманавалася ў густым зарасніку. Радзівіл не спяшаўся нападань на іх, і казакі дзівіліся, не разумеючы, што адбываецца. А між тым гетман вялікі літоўскі вымушаны быў у гэты час з коннінай, пяхотай і кавалерыяй накіраваына да Татарскага броду, па якім казакі Пабадайлы распачалі пераправу на правы бераг Дняпра. Каб Крычэўскі не чакаў нападу Радзівіла, а павёў у гэты час войска сваё ў атаку, з двух бакоў запарожцы сціснулі б гстмана ў клешчы, з якіх наўрад ці здолеў бы ён выбрацца. Але не ведаў пра Пабадайлавы дзеянні адважны Крычэўскі. Карыстаўся зацішшам, каб даць магчымасць адпачыць сваім стомленым ваярам. У выніку казакі Пабадайлы і Гаркушы спаткалі пагібель. А пасля Радзівілу ўдалася захапінь і абоз з гарматамі, які рушыў да Крычэўскага. Міхайда спрабаваў выправіць становішча. Яго казакі пакінуді дес, каб дапамагчы пяхоце, аде не вытрымаді ўдару гусараў ды драгунаў і адышді ў свае засекі. Надвячоркам Крычэўскі са сваімі ваярамі на працягу дзвюх гадзін адбіваўся ад наступаўшых шдяхціцаў ды іншаземных наймітаў. Тройчы войска Радзівіда ішло на штурм. I тройчы, пакідаючы забітых і параненых, адступада. Бітву перапыніда ноч. У густой цемры казакі непрыкметна выйшді са свайго дагера і рушыді ў бок Чарнігава. Аде не ўдадася ўратаваць рэшткі сваіх падкоў адважнаму Крычэўскаму. Раніцай кінудіся наўздагон ім радзівідаўскія вершнікі. Быў Міхайда Крычэўскі цяжка паранены і захопдены ў падон. 3 трыумфам даставіді казачага падкоўніка ў дагер Радзівіда і, прывязаўшы да кода абознага воза, пачаді дапытваць. Радзівід спрабаваў высветдіць пданы Хмядьніцкага. Спачатку пагражаў дютай карай, пасдя даскавым стаў — абяцаў жыццё і дараванне, запрашаў казака да сябе на сдужбу. He тое, што хацеў Радзівід пачуць, казаў Крычэўскі. Падохаў ведізарным воінствам Хмядьніцкага, якое, маўдяў, вось-вось абрыненна на земді Бедарусі, каб пакарань Радзівіда. А пасдя трызніць пачынаў, пдакаць пра загінуўшых хдопнаў сваіх. Ужо зусім быў рашыўся гетман вядікі дітоўскі пакараць Крычэўскага смерцю на вачах ва ўсяго войска свайго. Ды не даўся адважны казак на здзек і пакуты. Сам разбіў сабе гадаву аб кода воза... Уражаныя, доўга баядіся падступіцца да мёртвага Крычэўскага ваяры Радзівіда... He скдададі ў тыя часы эпітафій, каб выбівань іх прыдарожных камянях, пад якімі хаваді водьных казакаў. Аде пішуць іх у гонар нашых сдавутых продкаў сучаснікі. Лепшую эпітафію казанкаму правадыру стварыў выдатны бедарускі пісьменнік Удадзімір Караткевіч: «Міхайла Крычэўскі мог разбінь (за радзіму. — Аўт.) сваю галаву. Дубіна — сесйі на палю, а Мурашка — на распалены трон. Агнём і жалезам яны даказалі сваю любоў. Я пытаюся ў вас: йі зможа хто з нас пакласці за яе руку... хаця б на язычок свечкі?» Слуцкі ХУ^ртаньян Багуслаў Ралзівіл Князь Багусдаў Радзівіл мудраваў над гербам. Яго Слуцк атрымоўваў магдэбургскае права з усімі яго выгадамі. Але такім гарадам трэба мець герб. Якой жа выявай аздобіць яго? Ведьмі часта магнаты-ўладальнікі размяшчаді на гербавых шчытах сваю фамільную геральдыку. Аде радзівідаўскі арод ужо расправіў крылы на нясвіжскім rep66. Дзесьці гарадскім сімвалам станавідася выява святога. Аднак пратэстант Багусдаў не надта шанаваў іконы. Дарэчы прыгададася адна дзіўная гісторыя, якую пачуў неяк князь ад сдугі свайго. Распавядаді, нібыта адзін з быдых сдуцкіх князёў — Адедькавіч — аддавіў у навакодьных дясах апошняга адзінарога. Ен быў сівы да беді, з амадь сцёртым рогам. Аднак, каді надышоў час таму адзінарогу паміраць, за сапінаю ў яго вырасді крыды, і ён паляцеў проста ў неба. Сдуччане верыді, што беды адзінарог цяпер спускаецца на зямлю кожны раз, каді памірае хтосьці са сдуцкіх князёў, каб праводзіць іх да райскай брамы. Усміхнуўшыся, Багусдаў Радзівід мадюе на гербавым шчыце выяву адзінарога з крыдамі. А потым, трохі падумаўшы, сцірае яму рог. Каб менш быдо размоў сярод падданых. Такім ужо ён быў, гэты князь Багусдаў, — дзіўным і непрадказадьным. Яго цягнуда да ўсяго незвычайнага, і таму пастаянна збочваў Радзівіл з праторанага яшчэ продкамі шляху, каб увязацна ў нейкую авантурную гісторыю. Пасля смерці апошняй з Алелькавічаў, Соф’і, Слуцкае княства цалкам перайшло яе мужу Янушу Радзівілу. I той, хаця надта аплакваў сваю маладую жонку, хутка зноў ажаніўся — з дачкой Брандэнбургскага курфюрста Іагана прынцэсай Эдізабетай. Каб займець спадчынніка. 5 мая 1620 года нарадзіўся Багусдаў. У сямігадовым узpocue хдопчык страціў бацьку, і маці звезда яго ў Германію. Там яна зноў пашдюбавадася, пакінуўшы Багусдава на выхаванне сваім родзічам. Нямецкі дад жыцця так паспрыяў фарміраванню асобы юнага Радзівіда, што, вярнуўшыся праз гады на радзіму, ён так і не змог адчуць сябе дітвінам і хутка зноў паехаў за мяжу. У Сдуцку і іншых бацькавых маёнтках Багусдава бачыді нячаста, і паводзіў ён сябе гэтак, нібыта быў тут не гаспадаром, а госцем. Затое за мяжой пра яго рана загаварыді, называючы асобай выкдючнай. Багусдаў быў прыгожым і станістым. Апрануты як прыдворны франт, у старанна завітым парыку, напамаджаны і надушаны, ён падаваўся спешчаным і капрызным. Але тыя, каму даводзідася ваяваць у адных шыхтах з Багусдавам Радзівілам ці назіраць яго падчас чарговай дуэді, называді яго «будатным кінжадам у аксамітных похвах».