Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
Разам з Напалеонам Радзівід прайшоў увесь шдях ад заходніх граніц Расійскай імперыі да яе стадіцы. Ён вызначыўся ў бітве пад Астроўнам, і імя «надзвычай бясстрашнага афіцэра» быдо ўзгадана ў 10-м бюдетэні французскай арміі. У жорсткіх баях пад Воранавым і Смаденскам Дамінік звярнуў на сябе ўвагу «карадя конніны» маршада Іахіма Мюрата. За мужнасць, адвагу, адданасць Радзівід быў узнагароджаны кавадерскім і афіцэрскім ордэнамі Ганаровага дегіёна, баварскім ордэнам Святога Губерта, крыжам «Virtuti Military» («Воінскага гонару»).
Бодьшая часта яго ўданаў скдада свае гадовы ў Барадзінскім сражэнні. Рэшткі падка разам з французамі ўвайшлі ў Маскву. У сдужбовай карце князя з’явіўся надпіс, зробдены Нападеонам: «Найбольш налзейны і найбольш адважны з усіх палякаў». (Трэба заўважыць, што французскі імператар, як, дарэчы, і рускі, дічыў усё наседьніцтва каталіцкага веравызнання ў Бедарусі падякамі.) Аднак пераможцы хутка зразумеді, што іх перамога можа ператварыцца ў паражэнне. У гэты час да князя звяртаецца яго зямдяк, быды міністр замежных спраў Расіі, асабісты сябра Адяксандра I князь Адам Чартарыйскі. Ён упрошвае Радзівіда прыняць рускую арыентацыю, бо «радзіма не можа раздічваць тодькі на Нападеона». Чартарыйскі запэўнівае Дамініка, што «подьскае пытанне» будзе паспяхова вырашана і без французаў — яго асабістыя размовы з рускім імператарам наконт прадастаўдення падітычнай адасобденасці «падякам» меді пдён. Раіць хаця б вярнуцца ў Нясвіж, пакінуўшы Банапарта. Аднак Дамінік адказвае на гэта: «Маё месца на чале майго палка, а не ў Нясвіжы». He здрадзіў ён французам і пасдя таго, як тыя вымушаны быді пакінуць Маскву і пачаць свой трагічны адыход.
Аднак Дамінік не быў бы Радзівідам, каб нават у гэты час забыўся пра трафеі, захопденыя ў Маскве. Разам з ім і ўданамі яго падка рухаўся абоз. Кодькасць вазоў у ім крыніцы называюнь розную (як, зрэшты, і кодькасць абозаў — ці то адзін, ці то два). Што яны везді — заста-
ецца загадкай. Расійскія сучаснікі тых падзей і іх землякі-даследчыкі ў адзін годас сцвярджаюць, што на вазах быді «каштоўныя камяні, жэмчуг, музейныя рэдіквіі, царкоўныя атрыбуты і нават жалезныя пазадочаныя дісты, садраныя з купадоў маскоўскіх храмаў». Яны лічаць, што ўсё гэта было нарабавана Радзівілам, а таксама скуплена ў марадзёраў-французаў. Аднак тое-сёе з гэтых высновах насцярожвае. Цікава, хто гэта сярод напалеонаўскіх ваяроў абмяняў бы лёгкія па вазе і дарагія па цане каштоўныя камяні на цяжкую манету або, тым болып, на практычна нічога не вартыя папяровыя грошы? I галоўнае: хіба на Русі калі-небудзь крылі храмы жалезам, хай сабе і пазалочаным? Цалкам верагодна, што Дамінік на правах пераможцы (хоідь і кароткачасовага) прыхапіў што-небудзь з таго, што «блага ляжала». Аднак нельга адкідваць і магчымасць таго, што частку грузу складалі каштоўнасці, вывезеныя ў свой час у Маскву з Нясвіжскага палаца ды іншых маёнткаў Радзівілаў. Магчыма, што гэтыя самыя «музейныя рэліквіі і царкоўныя атрыбуты» калісьці былі забраны са скарбніц яго продкаў.
Як бы там ні было, але праз пэўны час Дамінік Геранім з абозам аддзяліўся ад французскай арміі і накіраваўся ў родныя мясніны. За ім рушылі рускія войскі пад камандаваннем адмірала Паўла Чычагова. Яны ледзь не наступалі на пяткі князю. 26 кастрычніка 1812 года Дамінік з некалькімі вершнікамі, але без абозу, з’явіўся ў Нясвіжы. Ён аддаў загад замураваць фамільную скарбніцу, а іншыя каштоўнасці нагрузіць на вазы і адправіць яму ўслед, у віленскім кірунку. Затым паскакаў на поўнач. Толькі-толькі пачалі выконваць гэты загад, як у горад уварваліся расійскія войскі. Іхні камандзір Красоўскі абвясціў напаўнагружаныя вазы, што стаялі на двары палаца, «маскоўскім абозам» і канфіскаваў іх. Паслаў адміралу Чычагову рапарт аб перамозе і захопленай здабычы і пачаў рабаваць палац.
Радзівіл хутка даведаўся аб падзеях, якія адбыліся пасля яго ад’езду. Адносна дзеянняў варожых войскаў ён
выказаў некадькі заўваг, якія дайшді нейкім чынам да Чычагова. «Пакрыўджаны» Чычагоў загадаў вывезці з падаца ўсё бодьш-менш каштоўнае. Потым аддаў яго і ўвесь горад на трохдзённае рабаўніцтва саддатам. Тыя пабываді нават у магідьным скдепе Радзівідаў у сутарэннях Фарнага касцёда. У пошуках каштоўнасцей ускрывадіся труны продкаў Дамініка...
Без сумнянняў, Радзівілу стада вядома і гэта. Ен мог бы часткова выправінь становішча, павініўшыся перад імператарам Аляксандрам, які праяўдяў у гэтыя часы незвычайную дітасць да саюзнікаў Нападеона, што пераходзіді на яго бок. Аднак ддя Дамініка, заражанага «рыцарскім духам сваіх продкаў», гэта быдо немагчыма. Ен быў побач з французскім імператарам у сдаве, і кінуць яго ў бядзе — азначада страціць гонар. Князь застаўся верны тым сцягам, пад якія ўстаў, да самага канца.
Самым цяжкім выпрабаваннем ддя арміі Нападеона на зваротным шдяху з Расіі аказадася пераправа цераз раку Студзёнку. Бедарускі пісьменнік Янка Сіпакоў у адным са сваіх гістарычных твораў гэтак апісвае тыя падзеі:
«Ужо трэнія сугкі вялікая армія перапраўлялася на другі бераг, але ўсё роўна каля ракі, як сягала вока, наўсйяж капашылася вялікая безліч людзей, апранутых і абутых абы-як, абы ў што. Яны душыліся каля двух часова наведзеных мастоў, лезлі пад колы павозак, пад ногі коням.
А тыя, хто ўжо страніў усялякую надзею ўзабрацца на мост, кідаліся на лёд, беглі па ім, тонкім, ён трашчаў, ламаўся пад імі, і яны, ужо тонучы, хапаліся рукамі за краі новай ільдзіны і грудзямі ўзбіраліся на яе, паўзлі, шырока вырачыўшы вочы, да другога берага.
Хто-кольве на конях ускокваў на лёд і, замест таго каб шукаць асцярожна мацнейшую сцежку, наадварот, няшчадна сцябаў коней. думаючы. што так хутчэй пераплыве раку.
Коні спрабавалі бегчы ўгадоп. Правальваліся, спрэс ламаючы вакол сябе ільдзіны і ранячы аб іх грудзі. Боўталіся ў гэтым крышаве.
I бераг, i рака — усё забіта людзьмі і коньмі, людзі — ужо без зброі, а коні — без павозак».
Далёка не ўсім удалося жывымі пераправіцца цераз крывавую Студзёнку. Аде Дамінік не згубіў кантродю над сваімі ўданамі. Разам з коннікамі Панятоўскага полк Радзівіда шчыдьнымі шэрагамі ступіў на мост. I на непранягды час сюды вярнулася дысцыпліна. Годнасцю і вартасцю веяла ад гэтых ваяроў, якія ўмелі не губляць галавы і прымаць паражэнне як тое належынь мужчынам. Ніхто не пасмеў перайсці шлях уланам. Паніка вярнулася да адступаючых напалеонаўскіх салдат толькі тады, калі Панятоўскі, а разам з ім і Радзівіл былі ўжо далёка ад страшнай ракі...
Юзаф Панятоўскі, адважны сябра Дамініка, загінуў 20 красавіка 1813 года пад Дютнэнам, недалёка ад Дейпцыга, у гэтак званай «Бітве народаў», дзе Банапарту давялося супрацьстаяць сумеснай руска-прускай арміі. Радзівілу выпала на долю яшчэ прыняць удзел у бітвах каля Райхенбаха і Дрэздэна.
Апошняй стала для яго бітва пад Ганау. Падчас коннай атакі Дамінік быў смяротна паранены. Верныя сябры вынеслі яго з поля бою, і малады арганізм князя яшчэ дзесяць дзён змагаўся з непазбежным. Вочы князя Дамініка Гераніма Радзівіла закрыліся назаўжды 11 лістапада 1813 года на левым беразе Рэйна паблізу горада Даўтрэкена. Апошнім словам, якое зляцела з яго вуснаў, было — «Гонар»...
Еалада пра генерала КульнеВа
Якаў Кульнеў
Ён нарадзіўся ў сяде Сівошына недалёка ад Подацка. Там жа амадь праз сорак дзевяць гадоў і загінуў. У діхім баі з нападеонаўскімі войскамі летам 1812 года. 1 гэтыя дзве даты — нараджэнне і смерць — назаўжды звязаді з Бедаруссю яго, рускага чадавека і рускага генерада Якава Кудьнева, легендарнага гусара, усдаўденага ў вершах Васідя Жукоўскага і Дзяніса Давыдава. Ператварыді ў героя бедарускай гісторыі і бедарускага народа.
Пра Кудьнева скдадзена мноства дегендаў. Унікадьны выпадак, каді ўдічыць, што з дня гібеді героя прайшдо тодькі дзвесце гадоў. I багаты фактычны матэрыяд пра яго час не павінен быў бы пакінуць месца ддя домысдаў і фантазій. I тым не менш...
Маці нарадзіда немаўдя ў дарозе. У ноч з 24 на 25 діпеня 1763 года ў заезным доме. Муж яе, паводде сямейнага падання, здодеў знайсці ў вёсцы толькі старэнькую павітуху, і дапамагаць ёй давядося яму самому.
Згодна з іншай версіяй, дзіця з’явідася на свет нават і не ў заезным доме, а пад зорамі на ўзгорку кадя вёскі Сівошына.
Зрэшты, у афіцыйных дакументах, як і ў «Вядікай савецкай энцыкдапедыі» месцам нараджэння Якава Кульнева значыцца горад Дюнын Віцебскай губерні (цяпер гэта датвійскі горад Дудза). Аде гэта цадкам вытдумачадьна.
Бацькі хлопчыка спяшаліся ў гэты самы Люцын да месца службы мужа. Трэба думаць, што пасдя народзін сына сям’я прайягнула сваю вандроўку. I нованароджаны быў ахрышчаны там, дзе вандроўка гэтая скончылася.
Кудьневы быді небагатай дваранскай сям’ёй. I бацька Якава, Пётр, і дзед Васідь быді ваеннымі. У Пятра Васідьевіча ад жонкі яго /Іуізы Іванаўны (у дзявоцтве Грабенбаўэр) быдо шэсць сыноў і дачка. Першыя гады жыцця Якава прайшді ў Люцыне. Аде ўжо ў 1770 годзе сямігадовага Якава разам са старэйшым Іванам адправіді на вучобу ў Пецярбургскі сухапутны шляхецкі кадэцкі корпус. Гэта быда своеасабдівая прывідеяваная навучадьная ўстанова. Сюды прымалі не за знатнае паходжанне і не за багацце. Кадэтамі маглі стаць тодькі дзені афіцэраў, якія выдучыдіся падчас ваенных дзеянняў. Корпус уяўдяў сабой спалучэнне сучасных сувораўскага і вышэйшага ваеннага вучылішчаў. Навучанне ў ім доўжыдася пятнаццаць гадоў. Кадэты атрымліваді даволі вялікі аб’ём ведаў па цэлым шэрагу дысцыплін: матэматыцы, гісторыі, геаграфіі, славеснасці, іншаземным мовам, фартыфікацыі і тактыцы. Да гэтага далучаліся фехтаванне, гімнастыка і танцы.
Якаў Пятровіч скончыў корпус у 1785 годзе са срэбраным медалём «За стараннасць і поспехі ў вучобе». Ён добра ведаў артылерыйскую справу і палявую фартыфікацыю. Прычым не толькі тэарэтычна, але і на практыцы. Цудоўна валодаў французскай і нямецкай мовамі. Аднак, па выказваннях сучаснікаў, больш за ўсё Кульнеў вылучаўся ў веданні гісторыі, асабліва рускай і рымскай.
Новаспечанага паручніка накіравалі служыць ў Чарнігаўскі пяхотны полк. Але Кульнеў імкнуўся ў кавалерыю. Ён падаваў адзін за адным рапарты і ўрэшце дабіўся пераводу ў Пецярбургскі драгунскі полк. У новай часні Кульнеў спадабаўся ўсім. Высокі (каля 190 сантыметраў), хударлявы, шыракакосны і злёгку сутулаваты малады афіцэр вылучаўся вясёлым норавам і душэўнай шчодрасцю. Паказаў сябе ліхім вершнікам і свавольнікам. Аднак не гулякам
КНІГІ ОНЛАЙН
