Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
а непрыяцельская конніца ішла ўвесь час па баках у нас, каб акружыйь і перашкодзінь нашаму адступленню...»
Тым не менш Агінскі здодеў давесці сваіх людзей да Ашмян, а потым дабраўся з імі да Відьні. У Вільні Агінскі атрымаў загад ісці ў Варшаву да Касцюшкі з рапартам пра падзеі «ў Дітве». Тадэвуш Касцюшка не змог дапамагчы паўстанцам Вядікага Княства байцамі, аде ён даў ім стратэгічную параду: «учыніць партызанскую дыверсію» ў Дынабургу (цяпер Даўгаўпідс у Дітве). Агінскі выказаў гатоўнасць сам здзейсніць гэты рэйд з тысячай кавадерыстаў і паўтары тысячы пяхоты. Узяць моцную Дынабургскую крэпасць такімі сідамі яны не магді, аде рабіді партызанскія дыверсіі ў яе навакоддях. Зрэшты, хутка стада вядома, што рускія войскі захапіді Відьню, і Агінскі вырашыў са сваім атрадам прарываша да Варшавы, якая ўсё яшчэ змагадася. Яны паспеді да часу, каб яшчэ паўдзедьнічаць у абароне стадіцы ад 40-тысячнага прускага войска, якое вёў сам кародь Фрыдрых Відьгедьм, і 10-тысячнай арміі рускага генерада Ферзена і прымусіць іх адступіць. Аде неўзабаве Ккацярына II увяда ў ігру свой апошні, самы магутны козыр. Яна накіравада да Варшавы депшага падкаводца Расійскай імперыі Адяксандра Суворава з цудоўна падрыхтаванай ім, дысцыпдінаванай, прайшоўшай баявое хрышчэнне ў вайне з туркамі арміяй.
4 дістапада 1794 года Сувораў пачаў штурм Варшавы. Гэтая бітва стада апошняй ддя многіх баявых таварышаў Агінскага. Калі Варшава пада, Агінскі, прымкнуўшы да апошніх ваяроў Дамброўскага, перайшоў прускую граніцу...
Сем гадоў доўжыдася вандроўка па чужых краінах і гарадах. Выгнанец спачатку нават не рашаўся жыць пад удасным імем. Каб сустрэцца з мужам, Ізабэда Агінская выехада ў Вену. Тамтэйшая знаць пачала ганіць яе добрае імя, даказваючы, што Агінская завяда дюбоўную сувязь з нейкім Міхадоўскім (менавіта пад такім імем тут жыў Міхад Кдеафас). Муж і жонка мусіді цярпень, каб не выдаць паўстанца на расправу. Зрэшты, яны хутка збегді ад пдётак у Ітадію.
Аднак, як высветдідася, нехта ўсё ж апазнаў у Міхадоўскім Агінскага. 7 снежня 1794 года ў Венецыю пры-
было пасланне для Міхала Клеафаса. Сувораў асабіста напісаў Агінскаму ліст, у якім прапаноўваў звярнуцца да Кацярыны II з пакаяннем і высылаў пашпарт. Агінскі з абурэннем адмовіўся ад даравання коштам ганьбы. I праз гэта пазбавіўся ўсіх сваіх маёнткаў, якія імператрыца канфіскавала. Міхал Клеафас прынёс Айчыне такую ахвяру.
Але не пакутнікам, а змагаром да канца жадаў заставацца Агінскі. За мяжой ён пачаў шукань сувязі з іншымі паўстанцамі. У жніўні 1795 года Міхала Клеафаса прызначылі прадстаўніком польскай эміграцыі ў Стамбуле. Ен мусіў скарыстаць усе свае дыпламатычныя здольнасці, каб схіліць турак на новую вайну з Расіяй. Дзеля выканання гэтай сакрэтнай місіі яму зноў давялося развітацца з жонкай, якая вярнулася ў Полынчу.
Аднак, дабраўшыся да Турцыі, Агінскі зразумеў усю марнасць намаганняў. Вайна з Расіяй бачылася туркам справай надта сур’ёзнай, каб раздаваць абяцанкі нейкім там эмігрантам. Але Агінскага перапаўнялі новыя спадзяванні. На Францыю. На Банапарта і Талейрана. Ен распачаў перамовы з імі. Аднак пасля смерні Канярыны II на прастоле апынуўся Павел I, і Францыі стала выгадна наладзіць сувязі з новым імператарам.
3 вялікімі цяжкасцямі жонцы Ізабэле ўдалося выклапатаць у прускага караля дазвол на прыезд яе мужа ў маёнтак Лясоцкіх Бжэзіны, які стаў пасля трэцяга канчатковага падзелу Рэчы Паспалітай прускай тэрыторыяй. У 1798 годзе муж і жонка нарэшце ўз’ядналіся. У гэтым жа годзе нарадзілася іх першае дзіця, сын Тадэвуш Антоній, якога назвалі ў гонар Каснюшкі і бацькі Ізабэлы, што даў прыстанак сям’і. У 1801 годзе з’явіўся на свет другі сын, Францішак Ксаверый, названы ў гонар добрага дзядзькі Агінскага, які жыў у Маладзечне і марыў зрабіць пляменніка сваім спадчыннікам.
Даведаўшыся, што імператар Павел адпусціў на волю ўсіх зняволеных паўстаннаў, Агінскі прасіў аб дазволе вярнуцца ў Беларусь. Павел адмовіў, бо лічыў Міхала Клеафаса больш небяспечным чалавекам для яго імперыі, чым
Касцюшка. Толькі Аляксандр I, які змяніў на прастоле Паўла, падпісаў неабходныя для вяртання выгнанца на радзіму паперы. Болып за тое, імператар, які надзвычайна шанаваў гераізм, асабіста садзейнічаў, каб Агінскі бесперашкодна атрымаў абяцаны дзядзькам маёнтак Задессе дя Смаргоні, на які, дарэчы, прэтэндаваді манахі-кармедіты. «Агінскі нешчасдівы, — выказаўся Аляксандр у сваім акружэнні. — Трэба падумаць, як выправінь яго справы. Праўда, ён быў у супрацьдегдым нам дагеры, аде выконваў свой абавязак і сдужыў сваёй Радзіме».
Агінскі вярнуўся ў Бедарусь. Аднак, насуперак чаканням яго знаёмых, пані Ізабэда не прыехада за ім у Залессе. Паміж мужам і жонкаю нечакана ўзнікда сцяна неразумення. Здаенца, шматгадовыя нягоды спапядіді каханне. Ім стада ходадна побач. Затое сэрца Міхада Кдеафаса адкрыдася ддя новага пачуцця. Вядомая віденская прыгажуня, удава быдога папдечніка Каэтана Нагурскага Марыя скарыла Агінскага.
Гэтая Марыя быда незвычайнай асобай. Дачка простага фдарэнтыйскага буржуа, уладальніка невялікай гасыініцы, дзякуючы сваёй жаноцкасйі і прыроднай далікатнасці яна ўмеда выглядань так, нібыта была прынцэсай. Таму ўжо ў 16 гадоў сярод яе кавалераў было нямала людзей тытулаваных. Але шлюб ёй прапанаваў толькі граф Каэтан Нагурскі. Паляк у эміграцыі, удзельнік паўстання Касцюшкі. Калі па амністыі імператара Паўла I паўстанцы-эмігранты атрымалі дазвол вярнуцца на радзіму, Марыя пакінула Італію разам з Нагурскім. У 1802 годзе Нагурскі памёр, пакінуўшы дваццаыічатырохгадовую Марыю багатай удавой. Пра шлюб з ёю марыў 59-гадовы генерал-губернатар Вільні Л. /1. Бенігсен, супраціўнік Нагурскага і Агінскага падчас паўстання. Аднак выбраннікам удавы стаў 36-гадовы Міхал Клеафас, які разгледзеў у Марыі талент спявачкі і абяцаў даць ёй магчымасць развіць яго.
Міхал Клеафас развёўся са сваёй першай жонкай і ажаніўся з прыгажуняй Марыяй. Пасля вяселля Агінскія пасяліліся ў Залессі, дзе заняліся перабудовай маёнтка і стварэннем палацава-паркавага комплексу. Муж і жонка неўзабаве
адкрылі туг музычна-літаратурны салон, дзе ладзіліся дамашнія канцэрты і оперныя паказы. У якасці спявачкі ў іх брала ўдзел і сама гаспадыня. У гэты новы і незвычайна шчаслівы перыяд свайго жышя Агінскі і стварыў шмат выдатных музычных твораў: паланэзы, вальсы, мазуркі, маршы, менуэты, рамансы, аднаакговую оперу «Банапарт у Каіры». Марыя нарадзіла Агінскаму пяцярых дзяцей — чатырох дачок і сына Ірэнеўша.
У 1810 годзе Агінскі атрымаў ад Аляксандра I пасаду сенатара. Гэта абнадзеіла яго. Усяго праз некалькі месяцаў пасля прызначэння Міхал Клеафас падаў імператару праект аднаўлення Вялікага Княства /Іітоўскага ў складзе Віленскай, Ковенскай, Мінскай, Віцебскай, Магілёўскай, Кіеўскай і Падольскай губерняў, Беластоцкай вобласпі і Цярнопальскай акругі як аўтаномнага ў Расійскай імперыі. Кіраваць ім мусіў намеснік імператара. А сталіну зрабіць планавалася ў Вільні. На жаль, Аляксандру I не хапіла мудрасці прыняць гэты праект. Таму многія літвіны падчас вайны 1812 года выступілі са сваімі атрадамі на баку Банапарта.
Зразумеўшы, што сваёй дзейнасцю ён больш нічога не зможа зрабіць на карыснь радзіме, Агінскі назаўжды пакінуў Залессе. Ён паехаў у Італію, робячы выгляд, што ад’язждае ненадоўга, каб падлячыцца, і застаўся там назаўжды.
За два гады да сваёй смерці Міхал Клеафас вырашае ўрэшце апублікаваць ноты свайго Паланэза № 13 «Развітанне з Радзімай», праз шмат гадоў пасля апублікавання Паланэзаў № 14-20. Прыйшоў час адказаць на пытанне: чаму? Відавочна, «трынаццаты паланэз» быў ва ўспрыманні Агінскага чымсьці болыным, чым проста танцавальны нумар. Пэўна, ён не жадаў, каб гэты паланэз гучаў на балях. «Развітанне з Радзімай» ствараўся як музыка для роздумаў, музыка для нячутных маленняў і для нябачных слёз. Даніна памяці загінуўшым героям і іх раздзёртай Радзіме.
Памёр Агінскі ў Фларэнцыі 15 кастрычніка 1833 rofla. Яго астанкі знаходзяцца ў пантэоне Санта Крочэ no634 з грабніцамі найбольш знакамітых італьянцаў: Галілея, Макіявелі, Мікеланджэла, Керубіні, Расіні... Як герой. Роўны сярод роўных...
Герой эпохі раліанты^ліу
Дамінік Геранім Радзівіл
Летам 1807 года пані Тэафіля Развадоўская выдавала замуж малодшую дачку ад першага свайго шдюбу з генерадам Мараўскім. Нявеста, якая насіла такое ж імя, як і яе маці, Тэафідя, быда юная і свежая. Жаніх, граф Старжэнскі прыходзіў ад яе ў захапденне, шчодрыўся на багатыя падарункі і вытанчаныя кампдіменты, чым выклікаў зайздрасць у сябровак мададой. Сірата з самага ранняга дзяцінства, Тэафідя Мараўская мусіда бынь уведзена ў каснёл ддя вянчання сведкам з роду маці, абавязкова жанатым мужчынам. Таму Тэафідя-старэйшая, у дзявоцтве Радзівід, запрасіда ў якасні ганаровага госня на вяседде пляменніка, мададога гаспадара Нясвіжа князя Дамініка Гераніма. Князь нікоді не бачыў кузіну і даўно не сустракаўся з цёткай, але запрашэнне прыняў з ахвотай, бо наогуд любіў усялякага роду баляванні. Усё ладзілася, як тое мае бынь у асяроддзі такога шаноўнага панства. Вянчальная служба была пышнай і пампезнай. Нясвіжскі князь аспрэчыў у жаніха права суправаджаць «панну млоду» да банкетнага стала. I ў той час, калі шматлікія госці пілі, закусвалі, крычалі «Віват!» і выкрыквалі пажаданні маладым, вёў з нявестай ажыўленую размову. Потым раптам падняўся з-за стала, не развітваючыся ні з кім, рушыў на двор і сеў у сваю карэту. Праз некаторы час пасля гэтага застолле пакіну-
ла i Тэафіля-малодшая. Яна выйшла на вуліцу і... знікла. Пакуль спахапіліся, пакуль пачалі пошукі... Да гэтага часу карэта з князем Дамінікам Радзівілам і графіняй Тэафі/іяй Старжэнскай была ўжо далёка...
Эпоха рамантызму з характэрнай ёй вытанчанасцю пачуццяў і экзальтаванасню распачалася ў Еўропе ў канцы XVIII стагоддзя. Аднак найболып яркія прадстаўнікі яе жылі ў першай палове XIX стагоддзя. Яны аб’ядноўвалі ў сваім характары дзве зусім, здаецца, палярныя рысы — летуненнасць і самаадданасць. Адным з іх быў князь Дамінік Геранім Радзівіл, чалавек, які дзеля раптоўна ўзнікшай страсці мог кінуць у прагны да плётак і перасудаў натоўп і сваё ганарлівае імя, і ўладнасць, і багацце.
КНІГІ ОНЛАЙН
