Легендарныя героі беларускай гісторыі ХІ-ХІХ стст.
Выдавец: Звязда
Памер: 336с.
Мінск 2020
Ужо пагаворвалі вакол пра вялікага Напалеона, які рыхтуецца ваявань з Расіяй. I няшчасная, скалечаная выхаваннем і абыякавасцю самых блізкіх людзей дваццацітрохгадовая жанчына раптам пабачыла той адзіны шлях, крочыць па якім ёй было б свабодна, камфортна і лёгка. «Ваяўнічы жар з немагчымай сідай западаў у душы маёй, — пісала яна пазней, — я нвёрда вырашыда зрабіцца воінам,
быць сынам ддя байькі свайго і назаўжды адмовіцца ад полу майго».
Але, пішучы гэтыя радкі, аўтарка наўрад ці была шчырая да канца. Бо, пакідаючы дом свой тады, у верасні 1806 года, яна яшчэ памятада пра свой под. I, пэўна, яшчэ ў гдыбіні душы сваёй спадзявалася на звычайнае жаночае шчасце. Бо здзейснінь пабег дапамагаў ёй нейкі казанкі есавул, які на некаторы час стаў яе каханкам.
Адзенне пані Чарновай знайшді на беразе ракі і вырашылі, што жанчына ўтапідася падчас купання. Праўда, адначасова з пані знік і верны конь Алкід. Але тыя, хто рассдедаваў здарэнне, меркаваді, што каня магді звесці выпадковыя дюдзі, пабачыўшы яго, бездагляднага, побач з адзеннем гаспадыні. Надзея ж тым часам, пераапрануўшыся мужчынам, ехала разам з казакамі, якія ненадоўга спыняліся каля Сарапула, у месца дыслакацыі расійскай арміі. Спадарожнікі лічылі, што разам з імі едзе малады дваранін Аляксандр Сакалоў, які збіраецца паступінь на вайсковую службу, а пакуль выконвае абавязкі дзеншчыка пры есавуле. Хто гэты дзяншчык насамрэч, ведаў толькі сам есавул. Але і ён у прысутнасці іншых называў Надзею Аляксандрам Сакаловым і звяртаўся да яе, як да мужчыны.
Пад гэтым імем, дайшоўшы з казакамі да Гродна, Дурава паступіла юнкерам ў Конна-Польскі ўланскі полк. Развітанне з каханкам прайшло без асаблівых эмоцый. Пэўна, той, хто ўмеў быць добрым таварышам, у якасці мужчыны і спадарожніка жыішя расчараваў Дураву. «Івось я на волі! Свабодная! Незалежная! Я ўзяда тое, што мусіда належайь мне, маю свабоду!» — радавалася яна. Даволі хутка ўланам давялося ўзяць удзел у баявых дзеяннях. Падчас гэтак званай прускай кампаніі Дурава адзначылася ў бітвах пры Гудштане, пад Гельсбергам, ля Фрыдланда. У першай бітве выратавала параненага афіцэра, у апошняй — радавога ўлана, свайго таварыша па зброі. За подзвігі свае заслужыла Надзея знак узнагароды Ваеннага ордэна. I тут яе выклікалі ў Пецярбург.
Справа ў тым, што Надзея, яшчэ да таго, як полк накіравалі да месца баявых дзеянняў, выпадкова даведалася, што маці яе памерда, і вырашыда хонь неяк суцешыць бацьку. Дачка дасдада яму ліст, у якім паведаміда, што яна жывая, напісада, дзе знаходзіцца і што носіць імя юнкера Сакадова. Яна мадіда дараваць уцёкі, «даць блаславенне і дазволіць ісці шляхам, неабходным для майго шчасня». Аднак бацька, верагодна, спадохаўшыся за дёс дачкі, якая мусіда твар у твар сустрэцца з узброеным і бяздітасным праціўнікам, не знайшоў нічога депшага, як накіравань діст да імператара з прашэннем адшукаць дачку і вярнуць яе дадому.
Дураву са спеныядьным кур’ерам спешна даставілі ў Пецярбург. Аляксандр I асабіста азнаёміўся з рапартам галоўнакамандуючага рускай арміяй Буксгевдэна, у якім генерал характарызаваў улана Сакалова самымі лепшымі словамі. Даведаўшыся, што Надзея выратавала на полі бітвы афіцэра, уласнаручна ўзнагародзіў яе Георгіеўскім крыжам і дазволіў застацца ў арміі. 3 імператарскага дазволу Дурава ў далейшым стала афіцыйна называцца Аляксандравым. Гэтак цар паказваў, што лічынь сябе ў пэўнай ступені яе хросным бацькам. Новаспечаны Аляксандр Аляксандраў атрымаў званне карнета і паводле загаду Аляксандра I быў залічаны ў Марыупальскі гусарскі полк — прывілеяваную вайсковую адзінку, у якой служыла шмат прадстаўнікоў арыстакратычных колаў Расіі.
Карнет Аляксандраў праслужыў у гэтым палку тры гады. А пасля падаў прашэнне, каб яго перавялі ў Дітоўскі ўланскі полк. Справа ў тым, што ў сімпатычнага і чамусьці бязвусага (гусары жартавалі, называючы праз гэту акалічнасць Аляксандрава лапландцам) карнета мела няшчасце закахацца дачка палкоўніка. Дуравай трэба было тэрмінова ратавацца ўцёкамі, каб не зрабінь усеагульным набыткам сваю таямніцу.
Дітоўскі ўланскі полк быў сфарміраваны ў Беларусі і кватараваў у Гродне. Падчас Айчыннай вайны 1812 года
Дурава ўдзельнічала ў бітвах пад Мірам, Раманавам, Дашкоўкай, Смаленскам. У бітве пад Барадзіно была паранена ў нагу. Хутка пасля гэтага атрымала званне паручніка і была прызначана ардынарцам да самога М. I. Кутузава. Міхаіл Іларыёнавіч быў уражаны не толькі баявымі подзвігамі паручніка Аляксандрава, але і яе самаадданай любоўю да ваеннай справы. «Я люблю воінскае майстэрства, — казала Дурава, — з дня майго нараджэння і лічу званне воіна самым высакародным з усіх і адзіным, у якім нельга дапускаць ніякіх заган, бо бясстрашнасць ёсць першая і неабходная якасць воіна; з бясстрашнасцю неразлучная веліч душы, і пры спалучэнні гэтых дзвюх вялікіх вартасцей няма месца заганам альбо нізкім пачуццям».
Аднак рана ніяк не загойвалася, і Надзея паехала на лячэнне да бацькі. У 1813 годзе вярнулася ў армію. I зноў адзначылася — у бітве пры Модліне і Гамбургу. У 1816 годзе па просьбе банькі Дурава нарэшце выйшла ў адстаўку ў чыне штабс-ротмістра. Просьба гэтая не была капрызам. У войску пачалі распаўсюджвацца плёткі пра жанчыну-афіцэра. I Андрэй Дураў, і сама Надзея разумелі: са скандалам далейшая служба будзе немагчымая. Але пераапрануцца зноў у жаночае адзенне Надзея не змагла. Ужо прывыкла да таго, што яна — мужчына. «Я люблю глядзейь на дамскія строі, але ні за якія скарбы не надзела б іх на сябе, — прызнавалася яна. — Мой уланскі калет лепшы! Ва ўсякім разе, ён мне больш пасуе, а гэта ж, кажуйь, умова добрага густу: апранацца ў тое, што табе пасуе».
Першы час пасля выхаду ў адстаўку Дурава жыла ў Пецярбургу, пасля год — ва Украіне, пасля пераехала да бацькі ў Сарапул. Пахавала яго. I накіравалася з малодшым братам Васілём у Елабугу, дзе таго прызначылі гараднічым. Менавіта тут, у Елабузе, ад няма чаго рабіць дзейная па натуры сваёй Надзея Андрэеўна распачала пісаць мемуары. Ей было чым падзяліцца з суайчыннікамі: назіраннямі, глыбокімі разважаннямі пра жыццё і ўсім іншым у нязвычным для абывацеля ракурсе... Брат На-
дзеі парэкамендаваў накіраваць мемуары для прачытання A. С. Пушкіну, з якім быў добра знаёмы. I Пушкін прыйшоў у непадробнае захапленне і выдаў мемуары ў сваім часопісе «Современнмк».
Раман «Кавалерыст-дзяўчына. Здарэнне ў Расіі» — а менавіта гэтак Пушкін параіў назваць мемуары Дуравай — прынёс аўтару шырокую вядомасць. Аднак далейшыя спробы пяра такога поспеху не меді. Надзея Андрэеўна сціпла дажывада свае гады ў Едабузе сярод падабраных і ўратаваных ёю ад гадоднай смерці вудічных катоў і сабак. 3 сынам, якога яна не расціла і не ведала, узаемаадносіны ў яе складаліся цяжка, хаця ён неаднаразова спрабаваў дастукацца да сэрца маці і нават прыязджаў да яе за блаславеннем на шлюб.
Надзея Андрэеўна Дурава памерла ў 1866 годзе ва ўзросце 82 гадоў. На смяротным ложку яна прасіла адпяваць яе пад мужчынскім іменем. Але святар не рашыўся выканаць апошнюю волю гераіні. Аднак у апошні шлях праводзілі Дураву ў вайсковым мундзіры і з воінскімі ўшанаваннямі.
Залатыті літараліі ў храліе слабы—
Аляксандр Казарскі
У горадзе-героі Севастопаді шмат помнікаў. Адзін з іх устадяваны на Прыморскім будьвары. На яго п’едэстаде даканічны надпіс: «Казарскому. Потомству в прнмер. 1834». Спытайнеся ў дюбога мясцовага жыхара пра гэты помнік, і ён раскажа вам гісторыі, якія пададуцца на першы погдяд паданнямі або проста матроскімі байкамі. Насамрэч гэта апісанні рэадьных падзей з жыцця нашага земдяка Адяксандра Казарскага.
Нарадзіўся Аляксандр у 1798 годзе ў Дуброўне (маёнтак князя К. Любамірскага) Аршанскага павета Магідёўскай губерні. Бацька яго, адстаўны губернскі сакратар Іван Кузьміч Казарскі, сдужыў у гэтым маёнтку аканомам. Maui, Таццяна Гаўрыдаўна, выхоўвада пяцярых дзяцей. У Сашы Казарскага быдо тры сястры і брат Ваня. Удічваючы беднасць сям’і, бдіскучай кар'еры ў дадейшым у сына Івана Кузьміча не прадбачыдася. Аднак у 1808 годзе яго наведаў стрыечны брат, хросны Сашы Васідь Сямёнавіч, які тодькі што атрымаў пасаду ў обер-інтэнданнтве Чарнаморскага фдоту. Хросны прапанаваў бацькам забраць Сашу з сабой у прыморскі горад Мікадаеў, каб паспрабавань зрабіць яго гардэмарынам. На развітанне бацька з сумам сказаў сыну: «Сумденнае імя — адзінае, што я пакідаю
табе ў спадчыну». Праўда, у складзеным Казарскім-старэйшым праз некалькі гадоў пасля гэтага тэстаменце сыну прызначалася яшчэ і старажытная паляўнічая стрэльба.
Хросны не змог адразу ўладкавань пляменніка ў вучылішча, таму дамовіўся са знаёмым капітанам, каб той узяў Сашу юнгам на сваё судна. Кемлівы хлопчык прыйшоўся па душы не толькі экіпажу, але і камандзіру карабля. Юнга атрымаў накіраванне ў Аляксандраўскае штурманскае вучылішча, якое знаходзілася ў Мікалаеве. Гэта адбылося ў 1811 годзе.
Ен вучыўся вельмі старанна. У вучылішчы выкладалі матэматыку, астраномію як асноўную навігацыйную навуку, артылерыйскую справу, навучалі тэорыі работы з ветразямі. Майстэрства гэтае замацоўвалася на практыцы, якую гардэмарыны (так называлі навучэннаў вучылішча) праходзілі на брыганціне «Міхаіл». У час гэтай практыкі гардэмарыны выконвалі ўсе абавязкі матросаў. Вучоба давалася Казарскаму лёгка. Адзінае, што выклікала цяжкасці, — замежныя мовы (італьянская і грэчаская). Але настойлівасць дапамагала, і за чатыры гады, праведзеныя ў вучылішчы, Аляксандр змог авалодаць і імі.
У 1814 годзе Казарскі скончыў вучылішча і атрымаў сваё першае афіцэрскае званне — мічман. Першымі караблямі, на якіх давялося хадзіць мічману Казарскаму, былі брыганціны «Дзясна» і «Клеапатра». На іх ён здзейсніў некалькі плаванняў па Чорным і Міжземным морах. Аднак Аляксандр марыў пра больш небяспечную і рамантычную службу. Таму падаў рапарт аб пераводзе яго на Дунайскую флатылію, якая выконвала функныі пагранічнай службы. Рапарт быў падпісаны. Казарскі атрымаў загад адбынь ў горад Ізмаіл і прыняць пад сваё кіраўніцтва атрад дробных грабных суднаў.
Перад адбыццём на новае месца службы атрымаў кароткачасовы адпачынак і вырашыў наведаць родныя мясціны. Аднак нікога са сваякоў не знайшоў. Банькоўскае жытло, разрабаванае і спустошанае, стаяла з закалочанымі вокнамі. Землякі распавялі Аляксандру, што старэйшая
КНІГІ ОНЛАЙН
