КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Эмілія выконвала «прасякнутыя сардэчным болем» галашэнні: «Голасам, у якім, здаецца, чуліся стагоддзі, яна пачынада: Авой, авой, дзяцюк ты мой! He на радаснь, не на шчасце ты радзіўся!.. / усе выпрабаванні, усе пакуты жыцця беларускага мужыка падрабязна тут пералічваліся, дакладна апісваліся, глыбока нанова перажываліся». Смерць і пакуты заварожвалі і прыцягвалі яе. Можа, ужо ў той час Эмілія прадчувала, што прадвызначана ёй пайсці ў нябыт маладой. Яна не толькі вучылася ў свайго народа, але і імкнулася чым толькі можна дапамагчы простым людзям. Той жа М. Маркс сведчыў, што Плятэр «з запалам, уласцівым чуламу і шляхетнаму сэрцу, з усёй душой аддалася беларускаму люду, ведала яго бядоты, спачувала яму і старалася як магла аблегчыць яго долю...». Эмілія адстойвала правы сялян, выступаючы ў судах, займалася справамі міласэрнасці, давада карысныя парады. Яе дзейнасцю захапляліся ўсе, хто яе ведаў. Ужо калі Эміліі Плятэр споўнілася шаснаішаць гадоў, да яе пачалі сватацца. Сярод прэтэндэнтаў на руку дзяўчыны былі нават вельмі ўплывовыя асобы з ліку расійскіх вайскоўцаў, напрыклад генерал Каблукоў і капітан Дэльвіг. Яны жадалі ажаніцца з беднай шляхцянкай, амаль беспасажнінай, скораныя яе абаяннем, рамантычным складам натуры, яркай знешнасцю. Але Эмілія адмаўляла ўсім, разумеючы, што няма яшчэ сярод іх таго адзінага, хто б да канца разумеў яе. Цалкам і без усялякай боязі раскрывала Эмілія сваю душу толькі стрыечнаму брату Цэзару Плятэру, якім валодалі тыя ж рамантычныя памкненні, што і ёю. Іншы раз сябрам сям’і падавалася, што паміж кузінай і кузэнам восьвось узнікнуць пачуцці больш пяшчотныя, чым сяброўства. Але гэтага не здарылася. Бо абодва цнатліва аберагалі сябе ад таго, што ім падавадася пошдым і ганебным. Дружба ддя іх была даражэйшай і нанідася значна бодьш за каханне. 1823 год аб’яднаў Эмідію і Цэзара агудьным перажываннем. 3 мая, у гадавіну діберадьнай Канстытуцыі Рэчы Паспадітай 1791 года, брат Цэзара, вучань пятага кдаса віденскай гімназіі Міхад Пдятэр, напісаў крэйдай на дошцы: «Няхай жыве Канстытуцыя 3 мая!» Гэты ўчынак іншыя вучні сустрэді радаснымі вокдічамі. Хтосьці з настаўнікаў паспяшаў данесні «куды надежыць». У рэшце рэшт пра настроі віденскіх гімназістаў стада вядома вядікаму князю Канстанціну Раманаву. Ён занепакоіўся і даручыў разабрацца з гэтым сенатару Навасідьнаву, і таму ўдадося выкрыць дзейнасць таемных таварыстваў фідарэтаў і фідаматаў, чденамі якіх быді многія бедарусы з діку творчай модадзі і навучэнцаў. Яны апяваді свабоду і закдікаді да канкрэтных дзеянняў ддя здабыцця яе. За гэта самыя актыўныя з іх быді арыштаваны і сасданы. Пацярпеў разам з іншымі і Адам Мінкевіч, таденту якога так пакданядася Эмідія. Наступным узрушэннем стада смерць Адяксандра і выступденне супраць яго пераемніка Мікадая I у 1825 годзе дзекабрыстаў і афіцэраў Літоўскага корпуса, якія ўваходзіді ў таварыства «Ваенныя сябры». Пасдя гэтага ў дютым 1826 года быда спроба ўзняць паўстанне ў Барысаўскім гарнізоне афіцэрам С. Трусавым. Жорсткая рэакныя надышда ведьмі хутка пасдя расправы. У красавіку 1829 года царом быді створаны камісіі, якія прапанаваді абкдасці бедарускую шдяхту дванаццацірубдёвым пад’ёмным падаткам і прыцягнуць яе да васьмігадовай рэкрутчыны. Неаседдую шдяхту пазбаўдяді права водьнага перамяшчэння. На працягу аднаго года шдяхта павінна быда дакументадьна даказаць сваю прынадежнасць да дваранства, а ў выпадку, каді спецыядьная камісія абвяшчада доказы недастатковымі, дюдзі пазбаўдядіся шдяхецтва і прымусова высядядіся «ў пагранічнае абароннае войска». Гэтак цар думаў дабіцца перамогі над бедарускай шдяхтай, якой цяпер пабойваўся. У тым жа 1829 годзе маці Эміліі Плятэр прапанавала дачцэ здзейсніць сумесную паездку ў Варшаву і Кракаў. Па прыкладзе антычных герояў, якія падчас падарожжаў перш за ўсё спяшадіся наведаць месцы баявой сдавы і духоўныя святыні, Эмідія пабывада на поді бітвы пад Рашынам, а таксама пад Ойцавам і Пулавамі, наведада яшчэ некалькі мясцін, звязаных з паўстаннем Касцюшкі і дзеяннямі барскіх канфедэратаў. Падарожжа глыбока ўразіда дзяўчыну. Аде падзяліцца сваімі пачуццямі і ўражаннямі, акрамя вернага Цэзара, ёй не быдо з кім. Стрыечны брат, як заўжды, зразумеў яе і заверыў, што ўжо ведьмі хутка прыйдзе час, калі іхнія сіды і жыцнё спатрэбяцца радзіме. Чакаць і сапраўды давядося зусім нядоўга. У дістападзе 1830 года ў Варшаве выбухнула нацыянальна-вызваденчае паўстанне. Шляхецкі сейм 18 снежня абвясніў паўстанне ўсенародным, a 20 снежня ў «Маніфесце подьскага народа» быда акрэсдена яго мэта — аднаўденне подьскай дзяржавы ў межах 1779 года. Полымя подьскага паўстання хутка перакінудася на Літву і Беларусь. I Эмідія з радасцю накіравадася насустрач лёсу. Яна абрэзада свае даўгія косы і пераапранудася ў мужчынскае адзенне. Так і хадзіда яна па бедарускіх вёсках ад хаты да хаты і падымянымі прамовамі кдікада за сабой сядян, якія засумаваді па воді. Яны ішлі за ёю, заварожаныя ідэяй вызвадення, a 280 добраахвотнікаў стаді баявым атрадам. Яшчэ кадя 120 дадучыў да высакароднай справы Цэзар. Сярод іх быді коннікі, пехацінцы і касінеры. На грошы Цэзара быда закупдена зброя, і Эмідія ўдаснаручна раздада яе сваім сялянамваярам. Некадькі мададых бедарускіх шляхцянак, натхнёныя ўчынкам Эмідіі, дадучыдіся да яе. У студзені 1831 года да Эміліі і Цэзара дайшді звесткі, што на сейме ў Варшаве быдо прынята рашэнне аб пазбаўденні дынастыі Раманавых, і ў прыватнасці цара Мікадая I, подьскай кароны. Рускае войска рушыла да межаў Польшчы. Галоўнакамандуючы рускай арміяй I. Дзібіч паведамляў, што ў Беларусі пакуль становішча спакойнае. Але так здавалася тодькі на першы погляд. Бедаруская шляхта ўзбройвадася і гэтаксама, як Эмілія і Цэзар Плятэры, рыхтавала атрады для падтрымкі польскага паўстання на землях былога Вялікага Княства Літоўскага. У наступным месяцы пачаліся баявыя дзеянні на тэрыторыі Польшчы. А ўжо ў сакавіку 1831 года атрад Эміліі Плятэр атрымаў першае баявое хрышчэнне ў сутычцы з нарскімі войскамі на тэрыторыі Беларусі. Спачатку дзеянні стрыечных брата і сястры былі спантаннымі і насілі характар незапланаваных выступленняў. Але ўжо ў кастрычніку, зразумеўшы, што па адзіночцы нельга перамагчы сур’ёзнага супраціўніка, Эмілія прапанавала Цэзару далучыцца да атрада паўстанцаў Караля Залускага. Разам з гэтым вопытным камандзірам Эмілія ўдзельнічала ў многіх крывавых бітвах. Неўзабаве злучэнне Залускага было разбіта і падзялілася на некалькі маленькіх груп. Эмілія трапіла ў падраздзяленне вількамірскіх стралкоў і разам з імі ўступіла ў партызанскі атрад Канстанціна Парчэўскага. Арэол славы паволі ахутваў высакародную дзяўчыну. Яна вылучылася сваёй храбрасцю ў баях пад Радзівілішкамі і Вільняй. Заўсёды стойка пераносіла цяжкасці і нягоды, звязаныя з паходным жыццём: спала на голай зямлі, ела з аднаго катла з паўстанцамі, хадзіла ў разведку, па чарзе стаяла на варне. Паўстанцы паважалі яе, лічылі своеасаблівым сімвалам поспеху. I хоць знаходжанне жанчыны сярод вялікай колькасці мужчын вельмі часта дае падставу некаторым з іх для ганебных учынкаў у дачыненні да прадстаўніц супраньлеглага полу, вакол Эміліі Плятэр захоўвалася атмасфера чысціні і ўзвышанасці. Яна магла сваімі поўнымі годнасці паводзінамі прымусінь сціхнунь самых вялікіх злоязычнікаў і супакоіць самых заўзятых жанчыналюбаў. У чэрвені з Польшчы ў Беларусь прыбыло пасланае на дапамогу паўстаннамбеларусам кавалерыйскае злучэнне генерала Д. Хлапоўскага. Ужо даволі парадзелае мясцовае войска аб'ядноўвалася з подьскімі кавадерыстамі ддя таго, каб працягваць агульную справу. У першы ж дзень Хлапоўскі запрыкмеціў Эмідію. Жанчына ў войску?! Яна ж дэзарганізуе ўсіх! «Далоў жанчыну!» — патрабаваў генерад. Ніякія сдёзы і маденні Эміліі, здаенна, не магді змякчыць суровага прыгавору. Але беларускія паўстанцы раптам паставіді саманадзейнаму падяку ўльтыматум: альбо Эмілія, іх правераны баявы таварыш, альбо яны будуць змагацца асобна ад яго. I Хлапоўскі вымушаны быў саступіць. Але ён усё ж такі настаяў, каб панна Плятэр лічылася толькі ганаровым камандзірам аднаго з падраздзяленняў — 1-й пяхотнай роты 25-га лінейнага палка. He давяраў ён яе веданню тактыкі і стратэгіі бою. Але вельмі хутка генералу-кавалерысту давялося прасінь прабачэння ў пакрыўджанай ім Эміліі. Ён проста пабачыў на ўласныя вочы, як паводзіць сябе Плятэр у баі. У рэшце рэшт уражаны яе адвагай і мужнасцю Хлапоўскі нават надаў Эміліі званне капітана. У гэтым званні Плятэр удзельнічала ў славутай аблозе Коўна. Пасля быў штурм Шаўляя, які прынёс паўстанцам славу. Але войскі былі знясіленыя. Шмат таварышаў Эміліі загінула, іншыя атрымалі раненні, і іх адаслалі з атрада. Надышла восень, прынесшы з сабою холад і праліўныя дажджы. Эмілія раптам адчула сябе нездаровай — з’явіўся сухі, настойлівы кашаль. Камандзір яе палка Станіслаў Манэвіч, верны сябар і таемны паклоннік Эміліі, прапанаваў ёй часова пакінуць атрад і вярнуцца дамоў для лячэння. Але яна пакрыўджана адказала яму, што калі ён думае, быццам капітан Плятэр стане клопатам для сваіх салдат і камандзіраў, то ён абражае годнасць свайго баявога таварыша. А калі б яна была мужчынам, дык дуэлі ён не пазбег бы. Хутка стала зразумела, што паўстанне будзе задушана. Расійскія войскі грамілі паўстанцкія атрады і праследавалі сваіх супраціўнікаў па пятах. Рэшткам разбітай арміі Ka- мандзіры загададі адступаць у Прусію. Эмідія Плятэр горка дакарала сваіх таварышаў, што яны згадзідіся выконваць ганебны і баяздівы, на яе думку, загад. Цэзар падтрымаў сваю кузіну. Разам з ім і депшай сяброўкай Марыяй Рамановіч, якая некадькі месяцаў змагадася з ёю пдячо ў пдячо, Эмідія вырашыда прарывацца да Варшавы. Аде сіды здрадзіді ёй. Па дарозе Цэзар і Марыя вымушаны быді пакінуць Эмілію, якая ўжо страчвада прытомнаснь, у сялянскай хаце. Гаспадары пазнаді сдавутую жанчынукапітана і паабяцалі кдапаціцца аб ёй. Сапраўды, гэтыя добрыя дюдзі акружыді Эмідію дюбоўю і турботаю. Аде ёй не суджана быдо паправіцца, бо хвароба аказадася скарацечнымі сухотамі. Яна яшчэ паспеда ў дісце развітаідца са сваімі бдізкімі: Цэзарам, цёткай, дзядзькам і нават бацькам (маці Эмідіі памерда перад самым пачаткам паўстання).