КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
23 снежня 1831 года сэрна мужнай паўстанкі спынідася. Баючыся пакарання з боку расійскіх удад, яе вымушаны быді адпяваць і хаваць пад чужым імем. Таму яшчэ ў 1835 годзе царскі ўрад быў упэўнены, што адна з «самых небяспечных здачынак» жывая і знаходзіцца недзе за мяжой. Яе афіцыйна абвясціді «дзяржаўнай здачынкай другога разраду» і канфіскаваді ўсю маёмаснь. Гэтак назаўжды знікді кудысьці фадькдорныя і паэтычныя сшыткі Эмідіі, яе мадюнкі і ноты. Аде сярод уцадедых баявых таварышаў Эмідіі Пдятэр таемна перадавадіся звесткі аб тым, дзе знаходзіцца магіда той, якую цяпер паўсюдь называді бедарускай Жаннай д’Арк. Ды яшчэ хадзіў па руках, употай перапісваўся чулдівы верш Адама Міцкевіча, прысвечаны мужнай дзяўчыне. «Смерць падкоўніка» назваў гэты твор вядікі паэт, самаводьна павысіўшы капітана Пдятэр у званні. На палянцы зялёнай, між думных бароў, Дзе пад клёнам хацінка старая, Бы застыў у зняменні атрад ваяроў: Іхні там камандзір памірае... ...Вось палкоўнік каня асядлань загадаў I прывесйі бліжэй, да парога. Перад смерню яшчэ раз хойь глянунь жадаў Ен на друга свайго баявога. Загадаў свой прынесці паходны мундзір, Свой кінжал, зброю, пояс стралецкі. Ён хайеў і з рыштункам сваім, камандзір, Развітайна, як кодісь Чарнейкі... ... Спалатнеўшы, паўстанцы стаяді ў дзвярах. Нават воі Каснюшкі быдыя, Што прайшді ўсе агні, агрубелі ў баях, Слёз сваіх не хаваді сівыя. Ранарана ў капліцы званіць пачалі. Ды хавайь камандзіра жаўнеры He змагді: наляцелі якраз маскалі... У капліцы для ўсіх — наснеж дзверы. Там ляжаў ён на лаве — у спакоі чало. У руках яго — крыж, збоч — нягнуткі Нож-кінжал і ружжо, ва ўзгалоўі — сядло. Дюд дзівіўся. Такі маладзюткі! Ды чаму твар дзявочы ў байца? Два грудкі... Хто ж мог знаць, што баёў завадатар Быў... дзяўчынай! Была — слёз не трэба, жанкі, — To літвінка Эмілія Плятэр! Так, можна было б ахвяравань і самім жыццём, каб вялікі паэт прысвяціў табе некалькі сваіх натхнёных радкоў. Але наўрад ці зацікавіла б паэта Міцкевіча асоба Эміліі Плятэр, каб не ведаў ён, што жыццё яе ахвяравана дзеля Радзімы. Натхненне, pag^ima і годнасць Адам Мінкевіч Старэнькі навагрудскі ксёндз ужо амаль скончыў сваю пропаведзь, каді ў касцёд забегла яшчэ адна парафіянка. На руках жанчына трымала, прыціскаючы да сэрца, дзіця. 1 немаўдя гэтае быдо нежывое. Тое зразумеда быдо па закінутай галоўцы і бледным тварыку, па бязвольна павіслай ручцы, па матчыным адчаі. Жанчына кінулася да абраза Маткі Боскай і, апусціўшыся на калені, паклала на падлогу свайго сына. Вернікі замерлі ў цяжкім маўчанні. Нібыта апантаная, безудзельная, малілася шэптам, заклінаючы Матку Боску вярнуць ёй дзіця. У касцёле ўжо плакалі, іншыя далучыліся да маці сваімі маленнямі. I толькі добры старэнькі ксёндз, цяжка ўздыхаючы, гаротна ківаў галавой. Ён шчыра вераваў у Бога, аднак дзівосаў у жыцці сваім яшчэ ніколі не бачыў. Але раптам дзіця варухнулася, сутарга прайшла па ўсім маленькім нельцы, і, глыбока ўздыхнуўшы, хлопчык гучна заплакаў... Увесь касцёл укленчыў, праслаўляючы нудоўную Матку Боску Навагрудскую... Ніколі яшчэ не бывала такога, каб людзі, якія перажылі другое нараджэнне, вярнуліся на гэтую зямлю без нейкага асаблівага дару. Атрымала яго і дзіця з Навагрудка. I быў гэта вялікі дар паэзіі. Адным з самых натхнёных паэтаў XIX стагоддзя ўвайшоў у гісторыю Адам Міцкевіч. Ён быў бедарус і па нараджэнні, і па паходжанні сваім. Дробны шдяхйіц, нашчадак нейкага Міцькі, або Змійера, які жыў немаведама ў якія дадёкія часы і, безумоўна, па веры сваёй быў правасдаўны. Аде маденькага Адама ахрысцілі ў веру катадіцкую, якой прытрымдівадіся ўжо некадькі пакаденняў Міцкевічаў. Паданізаваны бедарус, бацька Адама Мікадай Міцкевіч роднай мовай дічыў ужо подьскую. Ен быў адвакатам. Па-подьску размаўдяў і сам Адам, ханя падякам нікоді і нідзе сябе не называў, падкрэсдіваючы, што ён «дітвін». У 1807 годзе дзевяцігадовага Адама банькі аддаді ў Навагрудскую дамініканскую шкоду. Некаді грозныя выкрывадьнікі ерасяў і падяўнічыя за ведзьмамі, цяпер айцы-дамініканцы быді сйіпдымі прапаведнікамі сдова Божага і агудьных ведаў. Яны першыя заўважыді паэтычныя здодьнасці адваканкага сына і паспрабавалі накіраваць іх на ўсдаўденне Бога. Аднак юнак, вернуты да жыцця самой Маткай Боскай, быў занадта жыццедюбівым, каб ствараць духоўную паэзію. Затое дар Адамаў быў па праве ацэнены ў Віденскім універсітэце, куды ён паступіў у 1815 годзе. Спачатку юнак запісаўся на фізіка-матэматычны факудьтэт. Аде ведьмі хутка зразумеў, што надта дадёкі ад сухіх дічбаў і формуд, і перавёўся на гісторыка-фідадагічны. Тут у Міцкевіча завязадася дружба з выдатнымі хдопцамі, таденавітымі юнакамі Янам Чачотам, Юзэфам Яжоўскім, Тамашам Занам, Ігнайыям Дамейкам. Дадучыўся да іх сяброўства таксама сын рэктара ўніверсітэта Франнішак Мадеўскі. Студэнты ва ўсе часы імкнудіся жыць веседа і насычана. Многія дзедя гэтага прагудьваді декцыі і шукаді забаў удадечыні ад сваіх навучадьных устаноў. Аде сябры MiuKe віча аказадіся не з іх кода. Хдопцы марыді аб набыцці грунтоўных ведаў, якія потым можна будзе выкарыстаць на карысць Айчыне. Айчынай жа мададыя прадстаўнікі бедарускай шдяхты ніяк не ўяўдяді Расійскую імперыю. На іхніх вачах разгортваліся падзеі вайны 1812 года, калі многія іх родзічы падтрымалі Нападеона ў марных спадзяваннях, што той адновіць незалежнасць Рэчы Паспалітай. Менавіта гэтую краіну, федэратыўную дзяржаву палякаў, дітоўцаў і бедарусаў, якая спыніла існаванне ў сярэдзіне XVIII стагоддзя па воді суседніх Аўстрыі, Прусіі ды Расіі, сябры-студэнты і дічыді сваёй Айчынай. Сум па мінудым, якое юнакам малявадася ў рамантычна-прывабных фарбах, падмацоўвалі і ўнутрыпалітычныя падзеі. Расійскі ўрад патрабаваў ад беларускай шляхты дакументальных доказаў іх высокага паходжання. Калі такія не маглі быць прадстаўлены, у дваранстве людзям адмаўлялася. А разам з гэтым шляхецкія сем’і пазбаўляліся многіх прывілей. I маглі быць прылічаны нават да сялянскага саслоўя. Бо не кожная сям’я здолела захаваць падчас войнаў і паўстанняў усе неабходныя паперы. Такім чынам, віленскія студэнты вырашылі засвоіць як мага больш навук, дабіцца ўзвышэння па службе, патрапіць у заканадаўчыя органы Расійскай імперыі, каб па меры сіл сваіх дапамагаць «прыгнечаным землякам». Юнакі арганізавалі ў сценах універсітэта тайнае таварыства філаматаў, альбо аматараў навук. У межах яго хлопцы рабілі тое ж, што цяперашнія студэнты робянь у студэнцкіх навуковых таварыствах: пісалі навуковыя і літаратурныя працы, зачытвалі іх у студэнцкім асяроддзі і жвава абмяркоўвалі. Адам Міцкевіч нязменна прыносіў на такія пасяджэнні вершы. Незвычайна прыгожыя па змесце, лёгкія па стылі, дасканалыя па слове, яны выклікалі захапленне і ўзрушэнне. Тым больш што створаны былі гэтыя вершы пераважна па матывах беларускіх народных паданняў ды песень. Нямногія ведалі ў той час, што музай маладога паэта з’яўляецца юная прыгажуня, сястра студэнтаў Міхала і Юзафа Верашчакаў Марыля. У маёнтак Верашчакаў Тугановічы Міцкевіча летам 1818 года прывёз на брычны TaMam Зан. I Адам адразу ж закахаўся ў панну Верашчаку. Разам з ёю, рамантычна-прыгожай і загадкавай, хадзіў сту- дэнт па наваколлях, захапляючыся мясцовымі краявідамі, заглядаючы, бы ў чароўнае дюстра, у воды Свіцязі, слухаючы і глыбока ўспрымаючы казкі і паданні мясцовага дюду. «Напішы пра гэта», — папрасіда Марыдя мададога паэта, пачуўшы ад нейкага рыбака гісторыю пра затануды горад. I Міцкевіч напісаў бададу «Свіцязь»; Між дрэў, бы ў вяночку, адкрыейна воку Там возера Свіцязь, як дзіва. Як быццам хто шыбіну дёду звысоку Сюды апусйіў бераждіва. А здарыцца быць тут начною парою, Застынеш, аддаўіпыся чарам: Рой зор над табою, рой зор пад табою I месяцы два перад тварам!.. У тыя ж часы ўзнікді і іншыя бадады: «/Іюбдю я!», «Рамантычнасць», «Рыбка». Міцкевіч закахаўся так, што не ўяўдяў ужо і жыцця без Марыді. Ці кахада яна? Адаму падавадася, што так. Аде панна Верашчака быда ўжо прасватана. I жаніхом яе быў даўні сябра, ведьмі годны мадады чадавек граф Ваўжынец Путкамер. У 1821 годзе Марыдя выйшда замуж за свайго нарачонага, пакінуўшы закаханага паэта ў адчаі. Аднак у паэтаў заўжды застаецца ратаванне — вершы. I вось ужо ў наступным, 1822 годзе Міцкевіч выдаў у Відьні свой першы паэтычны зборнік, дзе самыя пяшчотныя дірычныя вершы прысвечаны ёй, першай каханай, назаўжды страчанай Марыді. Аде на гэты час Адам ужо не тодькі паэт кахання, аде і паэт ідэі. У асяроддзі фідаматаў узнікда ідэя пашырэння дзейнасці таварыства — акрамя ўдасканадення ў навуках маладыя людзі прагнуді заняцца яшчэ і самаўдасканаленнем асобы. Гэтак вакол таварыства філаматаў, якое працягвала заставацца тайным і налічвала не болей за 20 членаў, узнікла больш разгалінаванае таварыства філарэтаў. Філарэтамі сталі большасць студэнтаў Віленскага ўніверсітэта. Іх уплыў адчуваўся ў іншых навучальных установах. Моладзь пачынала рупліва выхоўваць у сабе найлепшыя чалавечыя пачуцці і якасці, нібыта рыхтавала сябе да нейкага гераічнага будучага. I калі ў іншай сітуацыі пра намеры віленскіх навучэнцаў можна было б яшчэ спрачацца, то вершы Міцкевіча, успрынятыя філарэтамі як своеасаблівыя маніфесты, не пакідалі месца для сумненняў. Пра сваю прысягу помні Кожны дзень і штохвілінна. Свейяйь хай усім, як промні, Шчырасці, веды і айчына. Пойдзем хонь цяжкой дарогай, Калі з братам брат заўсёды; Будзе табе дапамога Там, дзе мужнасйь, праца, згода! — заяўляў паэт у «Песні». А ў іншым вершы, «Песні філарэтаў», заклікаў: Спявайма тодькі тое, Што родны скдаў народ. I сам пры гэтым, зноў жа звяртаючыся да беларускай народнай творчасці і абраднасці, складаў паэмы «Гражына» і «Дзяды». Таварыства філарэтаў узнікла ў 1821 годзе — ужо тады, калі Мінкевіч пакінуў сцены ўніверсітэта дзеля настаўніцтва ў Коўне. Аднак паэт заставаўся ідэйным натхняльнікам студэнцкага руху. A pyx гэты ўжо непакоіў улады. У кастрычніку 1823 года Адам Міцкевіч быў арыштаваны следчай камісіяй, якая была створана, каб спыніць патрыятычны рух «польскай моладзі ў Літве». У час следства філарэты зрабілі ўсё магчымае, каб адвесці ад Міцкевіча абвінавачванні, але ён усё ж такі быў высланы ў цэнтральныя раёны Расіі, шэраг жа яго студэнцкіх сяброў патрапілі ў Сібір.