КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Соф’я страшна перажывала. Але апраўдаць маладушша мужа яна не магла. Ачуняўшы пасля нервовага зрыву, Кавалеўская выехала ў Расію і дамаглася рэабілітацыі сумленнага імя Уладзіміра Кавалеўскага праз суд. А потым прыняла прапанову шведскага матэматыка Густава Мітаг- Лефдера прыехаць у Стакгодьм, каб распачань у нядаўна адкрытым тут універсітэце чытанне спеныядьнага курса. У Стакгольме Кавалеўская з’явідася ў дістападзе 1883 года. Яе прыняді ведьмі сардэчна. Новы Стакгодьмскі ўніверсітэт ва ўсім сапернічаў са старым Упсадьскім, які ганарыўся сваім кансерватызмам. Запрашэнне ддя чытання декцый жанчыны быдо своеасабдівым выкдікам Стакгодьма. Жыхары гэтага горада называді Кавадеўскую прынцэсай навукі і ганарыдіся, што яна стада «першым прыват-дайэнтам жанчынай ва ўсёй Швеныі». Пасдя прачытання першага курса декцый Кавадеўская быда прызначана прафесарам Стакгодьмскага ўніверсітэта і стада такім чынам першай ў свеце жанчынай-прафесарам. А ў 1888 годзе Кавадеўская атрымада прэстыжную прэмію Бардэна, заснаваную Парыжскай акадэміяй навук. Дыпдом пераможцы і задаты медадь Кавадеўскай уручаді 24 снежная 1888 года ў Парыжы. Разам з ёю на ўрачыстасці прысутнічаў новы сябра жанчыны-вучонага і яе аднафамідец, Максім Максімавіч Кавадеўскі. Гдедзячы, як яны ўсміхаюша адно аднаму, некаторыя думаді, што гэта муж і жонка. 1 сапраўды, зусім нечакана ў жыццё Соф’і Кавадеўскай увайшдо новае каханне. Упершыню яна даведадася пра існаванне Максіма Кавадеўскага ў 1874 годзе. Аднойчы стакгодьмскі паштадьён уручыў ёй цэды стос дістоў і кніг на імя прафесара Кавадеўскага. Соф’я Васідьеўна здзівідася супадзенню прозвішчаў і навуковых званняў і вярнуда чужую карэспандэнцыю на пошту. А ў дютым 1888 года ёй давядося і пабачыцца з Максімам Максімавічам, які прыехаў у Стакгодьм па запрашэнні выступіць як дектар. Паміж імі адразу ўзнікда сімпатыя. Развітаўшыся, аднафамідьцы сустрэдіся зноў детам 1888 года ў Лондане, дзе сімпатыя перарасда ва ўдюбёнасць. Яна быда шчасдівая настодькі, накодькі наогуд можа быць шчасдівая жанчына, якая рэадізавада сябе як асоба, жанчына паважаная і каханая, жанчына — шчасдівая маці, пазбаўленая толькі аднаго — магчымасці жыць на радзіме. Яна была напоўнена новымі задумамі і перспектывамі. А вяселле яе з Максімам Кавалеўскім было прызначана на ліпень 1891 года. Яна вельмі чакала гэтай даты, але ў пачатку года моцна прастудзілася. 3 прычыны нежадання вылежаць хваробу (Кавалеўская да апошняга добрасумленна чытала лекцыі студэнтам) жанчына хутка зусім злягла. Урачы канстатавалі запаленне лёгкіх. 10 лютага 1891 года Соф’я Васільеўна памерла. Увесь навуковы свет быў уражаны. Стакгольм абвясціў жалобу. Выдатны навуковец Соф’я Кавалеўская знайшла вечнае супакаенне ў шведскай зямлі — там, дзе яе прынялі як сваю, таленавітую іншаземку, якая любіла матэматыку. Амаль гэтак жа, як і само жыццё. Шой саты граф Чапскі Эмерык Гутэн-Чапскі Над уваходам у адзін з будынкаў горада Кракава вісіць шыдьда: «Нацыянадьны музей. Фідіял імя Эмерыка Чапскага». Здаецца, што тут асабдівага. Хіба мада ў Кракаве музеяў? Аднак кадя гэтага мімаводі спыняеш хаду. Раскошны музей старажытнасцей створаны нашым земдяком — графам са Станькава Эмерыкам Чапскім. Граф Эмерык пры жыцці быў адным з самых паважаных дюдзей у навакоддях Мінска. А пасдя смерці нечакана стаў аб’ектам ддя народнай творчасці. Пакаденне, якое нарадзідася адразу пасдя рэвадюныі і сапраўдных паноў ужо не бачыда, наскдадада пра Чапскага анекдотаў, якія пазней трапіді ў шматдікія зборнікі народных дегендаў і паданняў. Самы вядомы з іх — пра станькаўскае Дрэва кахання, якое разам з двума іншымі — Верай і Надзеяй — стварыў у графскім парку закаханы ў жонку Чапскага садоўнік. Паданне сцвярджае, што пасдя гэтага раўнівы граф быццам бы загадаў прыкуць садоўніка ланцугамі да вядізнага каменя-вадуна, які знаходзіўся ў парку, і забараніў давань яму ежу і ваду... Рэадьны Чапскі ведьмі здзівіўся б, даведаўшыся пра тое, што прыпісада яму народная фантазія. Ён быў гэтак жа непадобны да станькаўскага раўніўца з падання, як непадобна летняе зайішша да восеньскай навальніцы. I з жонкай сваёй, прывабнай пані Элізабэтай Каралінай, у графа заўжды былі лад і паразуменне. Іх моцна трымала адно каля аднаго ўзаемнае захапленне гістарычнымі рарытэтамі. Уладар маёнтка Станькава стаў калекцыяніраваць яшчэ падчас вучобы ў Віленскай гімназіі. Адзін з яго сучаснікаў адзначаў: «Яшчэ вучань, ён пачаў з энтузіязмам збіраць манеты і капашда ў айчынных кнігах». Чапскі хутка дасягнуў у сваім захапленні такіх поспехаў, што амаль адразу пасля заканчэння Віленскага ўніверсітэта быў прыняты ў Рускае археалагічнае таварыства. Аднак асноўным сваім заняткам выбраў не навуку, а дзяржаўную службу. Пачаў яе ў Міністэрстве ўнутраных спраў. Давялося шмат паездзіць па краіне з інспектарскімі праверкамі. I паўсюль Чапскі спалучаў службовыя абавязкі з пошукам і набыццём рарытэтаў. Калекцыю старажытнасцей, якая хутка павялічвалася, граф захоўваў у сваёй кватэры ў Санкт-Пецярбургу і ў радавым Станькаве. У 1854 годзе Эмерык ажаніўся з прыгожай і вельмі разумнай дачкой вядомага вучонага і падарожніка барона Ежы Гутэна, Элізабэтай Каралінай. I маладая жонка нечакана для Чапскага і нават для сябе самой таксама «захварэла» на калекцыяніраваннем і ператварылася ў дасведчаную захавальніцу набыткаў мужа. У 1856 Чапскага накіравалі на інспектаванне ваенных паселішчаў і шпіталяў у паўднёвых правінцыях Расійскай імперыі, Крыму і Прыазоўі. Саноўны інспектар між справамі шукаў і набываў старадаўнія кнігі, манеты, зброю, абразы. Усё гэта партыямі дастаўлялася ў Станькава. Элізабэта Караліна разбірала пасылкі, сартавала іх начынне, старанна камплектавала па калекныях. У 1863 годзе Эмерык быў назначаны губернатарам Ноўгарада, і яго калекцыя папоўнілася экспанатамі з Паўночнага Захаду Расіі. Праз пэўны час сям'я Чапскіх перабралася ў Санкт-Пецярбург. Граф стаў віцэ-губернатарам расійскай сталіцы. Элізабэта Караліна радавалася яго кар’еры, пераездам, навізне. А тут яшчэ любоў да даўніны нечакана прынесда рэальную карысць. Дзякуючы дакументам, якія муж і жонка цудам расшукалі, Эмерык змог панвердзіць сваё паходжанне ад графскай гадіны Чапскіх, якія насіді ў дадатак да прозвішча прыдомак Гутэн. 3 таго часу ён стаў Гутэн-Чапскім. Гэта выкдікада здзіўденне і нават зайздраснь у свеце. Бо, стаўшы графам, Эмерык атрымдіваў новыя магчымасці ддя ўзвышэння па службовай десвіны. Хутка яго сапраўды прызначыді дырэктарам Ляснога дэпартамента Расіі. Прызначэнне гэтае супада з пачаткам рэканструкцыі сямейнай парай іх сядзібы ў Станькаве. Выкананне службовых абавязкаў патрабавала шмат часу, і таму рэканструкцыя радавога гнязда зацягнулася на доўгія гады. У першы час кантроль за работамі ляжаў галоўным чынам на Элізабэце Караліне, бо граф, інспектуючы лясныя гаспадаркі Расіі, рэдка бываў у маёнтку. Эмерык Гутэн-Чапскі блізка да сэрна ўспрымаў варварскае стаўленне да лясоў і неаднойчы выступаў у іх абарону. Гэта выклікала незадавальненне царскіх саноўнікаў. У 1879 годзе праз наспяванне канфлікту з імператарам Аляксандрам II Гутэн-Чапскі вымушаны быў падаць у адстаўку. Ён вярнуўся дамоў і ўзяў на сябе кіраўніцтва гаспадаркай. У 1880 годзе ў найбольш узвышанай частцы сядзібы быў пабудаваны аднапавярховы палац з двух’яруснай вежай. Адначасова з будаўніцтвам палана быў закладзены парк — зялёны цуд, які быў створаны болын чым з васьмі тысяч дрэў і кустоў. Акрамя мясцовых раслін тут атрымалі прапіску «госці» з розных краін свету. У беларускую зямлю былі высаджаны піхты сібірскія, гібрыд вяза з аўстралійскім арэхам, сосны веймутавы, клёны серабрыстыя, таполі лаўралістыя. Для правядзення гэтай працы і догляду за паркам былі запрошаны тры вопытныя садоўнікі. Адным з іх і быў той, хто стварыў жывыя скульптуры «Веру», «Надзею» і «Каханне». У гэты час графіні было ўжо далёка за сорак. Яна была маці дваіх дарослых сыноў. А старэйшай яе дачцэ Зосеньцы ўжо споўнілася дваццаць тры гады. Тым болыіі дзіўна, што графіня-маці яшчэ магла выклікаць такія моцныя і яркія пачуцці. Акрамя клопату пра сядзібу і парк Эмерык і Элізабэта Караліна заняліся ўпарадкаваннем сваіх калекцый. Для іх быў пабудаваны спецыяльны дамок, які атрымаў назву «скарбец» (куфэрак). Ён быў падобны да мініяцюрнага сярэднявечнага замка з чатырма вуглавымі вежамі. 3 палацам «скарбец» злучаўся падземным пераходам. Усё, сабранае графам Эмерыкам, было сапраўды ўнікальным: гістарычныя малюнкі, гравюры, старажытныя карціны, абразы і партрэты, зброя, посуд, творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, археалагічныя і геалагічныя рэдкасыі. Асаблівую каштоўнаснь уяўляла нумізматычная калекцыя (каля 11 тысяч манет і медалёў) і бібліятэка, якая налічвала 20 тысяч тамоў. Сярод гэтых кніг знаходзіліся такія рарытэты, як Брэсцкая Біблія, першыя друкаваныя кнігі, рукапісы Станіслава Манюшкі, Адама Міцкевіча, Канстанціна і Яўстаха Тышкевічаў. Усё гэта патрабавала камплектавання, складання і друкавання каталогаў, забіраючы масу часу і сіл. У канцы 1880-х гадоў' члены Таварыства варшаўскіх калекцыянераў, якія шмат чулі пра выдатную калекцыю Гутэн-Чапскага, прапанавалі Эмерыку ўзянь удзел у грандыёзнай выставе «Старажытнае мастацтва і сучаснае у дачыненні да прамысловасці». Граф падрыхтаваў частку сваіх экспанатаў да гэтай выставы, і Варшава ахнула: 409 польскіх медалёў і манет ад часоў Жыгімонта I Старога да эпохі апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, зброя XVI-XVII стагоддзяў, 69 сярэднявечных ордэнаў... Камітэт па правядзенні выставы прыняў рашэнне ўзнагародзіць станькаўскага ўладара дыпломам прызнання за «каштоўную калекныю рэдкіх манет, медалёў, ордэнаў і знакаў адрознення, а таксама за літаратурныя працы на ніве краёвай нумізматыкі». Станькаўская кадекцыя атрымада шырокую вядомасць у Подьшчы. Асабдіва зацікавідася ёю грамадскасць Кракава, дзе Гутэн-Чапскія стаді частымі гасцямі. Кракавяне ўгаворваді графа зрабіць сваю кадекцыю альбо хаця б частку яе набыткам усяго подьскага народа. I Эмерык усур’ёз задумаўся над гэтай прапановай. Прыняццю рашэння пасадзейнічаў канфдікт са старэйшым сынам Карадем, які зусім не разумеў захапденняў свайго бацькі і, заняўшыся паспяховым бізнесам — мдынамі, піваварнямі, смадакурнямі, вінакурнямі — бачыў у бацькоўскай кадекцыі тодькі матэрыядьны аспект. Мадодшы сын, Ежы, таксама не быў апантаным збірадьнікам. Банька расчараваўся ў спадчынніках і нават стаў непакоіцца, што пасдя яго смерці найбагацейшыя зборы каштоўнасцей будуць распраданы.