Людзей слухай, а свой розум май
Беларускія народныя казкі
Выдавец: Юнацтва
Памер: 211с.
Мінск 1988
А дурань у адказ:
— Сюды мех, туды мех і туды мех...
Папы і дзякі падумалі, што ён смяецца з іх. Накінуліся на дурня:
— Мы ж табе пакажам зараз і мех і смех! А дурань як махне палкаю — таму па баках,
таму па зубах...
— He хадзіце,— крычыць,— брахуны, па шляхах, не пужайце людзей!
Паразганяў папоў і дзякоў ды зноў забыўся, па што ідзе. Вярнуўся назад:
— Браткі, па што вы мяне паслалі?
Бачаць браты, што з дурнем кашы не зварыш, плюнулі і пайшлі самі па мех.
Недарэмна ж кажуць: «Пашлі дурнога, а за ім другога».
РАЗЫШОЎСЯ, ЯК ЗАЕЧАЕ САЛА
А-дзін пан вельмі любіў хваліцца. He было таго дня, каб ён не прылгаў.
Аднаго разу паехаў ён да свайго далёкага сябра. На станцыі наняў фурманку.
Едзе пан, маўчыць. Раптам бачыць: дарогу перабег заяц.
Пан пытаецца ў фурмана:
— А што, ёсць на гэтым зайцы сала?
— Адкуль, пан, у яго тое сала!
— Дрэнныя ж у вас зайцы. Вось у маім маёнтку зайцы водзяцца, дык сала на іх на цэлы корх1 будзе.
— Ой, пане,— круціць галавою фурман,— дзе ты бачыў такіх зайцоў? Ці не схлусіў ты?
— He,— цвёрда стаіць пан на сваім.
1 К о р х — далонь.
— Тут, пане, на дарозе скора брод будзе,— кажа фурман.— Дык у нас хто хлусіць, то ўсе ў тым бродзе топяцца.
Пан спалохаўся:
— Праўда?
— Калі кажу, дык праўда.
— А далёка да таго броду?
— He, ужо недалёка.
— Ну, то я, можа, трохі і прыхлусіў,— мякчэе пан.— He на корх, а на тры пальцы.
— А можа, на адзін?
— А далёка брод?
— Ды вот скора і брод...
— Ну, то няхай будзе на адзін.
— А можа, пане, і на адзін мнагавата? — не адстае фурман.
— А брод далёка?
— Ды от-от перад намі.
— Э, чорт з ім, з тым салам. Можа, і на адзін не будзе,— здаўся пан.
Праехалі яшчэ з паўвярсты.
— Ну, дзе ж твой брод? — пытаецца пан у фурмана.
— Няма.
— А дзе ж ён падзеўся?
— Разышоўся, як сала на панскіх зайцах.
СКУПЫ non
Сабраўся non з парабкам ехаць па сена. Парабак
кажа:
— Дарога, бацюшка, няблізкая: можа, што з яды возьмем?
— Нічога,— кажа non,— мы скора вернемся. Ты пра яду толькі і думаеш.
Парабак тым часам паклаў цішком кавалак хлеба ў кішэнь: няхай будзе ў запасе.
Ну, пакуль даехалі да сенажаці, пакуль воз наклалі, дык і вечар на дварэ.
Едуць назад. Парабак шчыпле патрошку свой хлеб у кішэні ды жуе памаленьку. А папу ўжо аж млосна ад голаду.
— Што ты, Іван, ясі? — пытаецца ён у парабка.
— Сена, бацюшка. Што ж яшчэ я магу есці?
— А смачнае яно?
— Нішто. Жую.
Пачаў і non жаваць сена. Ды адразу зморшчыўся, як смарчок. «Не,— думае ён,— гэта толькі дурны парабак можа есці такую гаркату».
Але, як кажуць: дзе коратка, там і рвецца. Трапіў воз у калдобіну. Конь ірвануў з усяе сілы і парваў гужы.
Што ж рабіць?
— Ідзі, Іван,— кажа non,— у сяло, пазыч у каго хамут.
Пайшоў парабак у сяло. Зайшоў у першую хату і расказаў, што з бацюшкам у дарозе здарылася і які ён галодны — аж сена, небарака, жуе. Забедавала гаспадыня, паслала мужыка з хамутом да папа, а сама ўзялася вячэру гатаваць.
— Але ж ты, гаспадынька, не ведаеш, які натурысты наш бацюшка,— кажа парабак.
— А што ж у яго за натура?
— А такая: калі ён моўчкі сядзе за стол, то ўсё будзе добра. А калі скажа «дзякую», то лепш хутчэй прыбіраць са стала вячэру, бо ён тут жа ўсё дагары нагамі пераверне. Вось які ён натурысты!
Прыязджае неўзабаве non. Гаспадыня просіць яго за стол з дарогі.
— Дзякую,— кажа non, а сам аблізваецца.
«Ну, значыць, занатурыўся»,— падумала гаспадыня, схапіла са стала вячэру ды на прыпе-
чак.
КСЕНДЗ У PAI
А.дзін ксёндз вельмі хацеў святым стаць. Што ён ні рабіў, як ні стараўся! Сам цэлымі днямі маліўся і прыхаджанам не даваў супакою. Але найбольш цярпеў праз гэта ксяндзоўскі парабак: ведама, яму і дома рабі, і ў касцёле прыслужвай. I ўсё за адну плату.
Надакучыла парабку такая марока. I надумаўся ён набожнага ксяндза правучыць.
Пайшоў на рэчку. Налавіў торбу ракаў. Папрыклейваў воскам да іх свечкі. I калі добра сцямнела, пусціў ракаў з запаленымі свечкамі ў сад. Поўзаюць ракі па садзе. Гараць свечкі ў траве, як зоркі.
Падышоў парабак да акна, пастукаў у шыбу. — Хто там? — пытаецца ксёндз.
— Анёл з неба.
Зарадаваўся ксёндз, пачуўшы голас самога анёла.
— А што пану анёлу трэба?
— Ды вось прыйшоў забраць пана ксяндза ў рай на неба...
Адчыніў ксёндз акно. Зірнуў, аж бачыць: у садзе свечкі гараць. Такое хараство, як у раі. I ксяндзу вельмі ж захацелася хутчэй трапіць у гэты рай.
Парабак падставіў мех.
— Лезь праз акно, святы ксенджа,— сказаў анёл-парабак.
— Але ж я, пане анёл, у старой кашулі.
— Нічога. Для раю лепшай вопраткі і не трэба.
Ну, ксёндз так і шуснуў у падстаўлены мех.
Завязаў парабак мех вяроўкаю, ускінуў на плечы і панёс у свінушнік. Там укінуў набожнага ксяндза да свіней і добра падпёр дзверы. А сам пайшоў спаць.
Прыходзіць назаўтра наймічка свіней карміць. Бачыць: скача па свінушніку жывы мех. Напалохалася яна, нарабіла крыку.
Збегліся людзі. Развязалі мех. Аж там іх ксёндз сядзіць, ад страху і холаду калоціцца.
— Як жа гэта, пане ксенджа, ты трапіў сюды? — дзівяцца людзі.
Маўчыць ксёндз як вады ў рот набраўшы. А парабак ледзь ад смеху не падае. «Чым тут не рай,— думае,— для набожнага ксяндза!»
АМІН, КАРОЎКА, АМІН!
Украў non у адной жанчыны карову і завёў у свой хлеў.
Агледзелася жанчына, забедавала: што рабіць? Адна кароўка была і тая прапала.
— He шкадуй, маладзіца, грошай,— раіць non,— закажы малебен, можа, дасць бог, знойдзецца кароўка...
Прадала жанчына што мела, сабрала грошай і заказала папу малебен.
Зайздросна стала дзяку, што non і карову ўкраў, і яшчэ грошы на малебен у бабы вымантачыў. Прыйшоў ён да папа і кажа:
— Падзяліся, бацюшка...
— He,— адказвае яму non.— Гэта мой даход!
Вядома, папоўскае вока, што воўчае горла. У папа, кажуць, дзве рукі: адна, што хрысціць, другая, што бярэ, а той, што дае,— няма.
Пачаўся малебен. Злосны дзяк зацягнуў на ўсю царкву:
Маладзіца маладая, Твая кароўка жывая. У паповым хляве Раве-е-е!..
Бачыць non, што нявыкруткі: трэба дзяліцца з дзяком. Ен і грымнуў у адказ:
Маўчы лепш, дзяча, Будзе і табе ўдача: Падзелім каравіну Напалавіну-у-у!..
Пачуў гэта дзяк, узрадаваўся і заспяваў весела:
Святы божа, святы божы сын!
Памяні бабіну кароўку... Амі-ін!
ЯК ПОП МАЛІЎСЯ
Цачалі non і дзяк у нядзелю абедню служыць. Поп кадзілам махае, дзяк на клірасе спявае. А слухаць няма каму — царква пустая.
Вось non і зацягнуў да дзяка басам:
— Дзяча, дзяча, стары няўдача! Годзе табе казлом бляяць, годзе святых пужаць! Палезь ты, дзяча, на званіцу высокую, паглядзі на дарогу далёкую: можа, хто ў царкву ідзе, можа, што папу нясе.
Палез дзяк на званіцу, паглядзеў і адказвае:
— Бачу, бацюшка, бачу добрую ўдачу: у царкву баба Антоля ідЗе, пад пахаю пеўня нясе!
Поп радасна замахаў кадзілам:
— Падай, госпадзі-і-і!
Памаліўся трохі non за пеўня ды зноў да дзяка:
— Дзяча, дзяча, стары няўдача! Годзе табе казлом бляяць, годзе святых пужаць! Палезь ты,
дзяча, на званіцу высокую, паглядзі на дарогу далёкую: можа, хто ў царкву ідзе, можа, што папу нясе.
Палез дзяк на званіцу, паглядзеў і адказвае:
— Бачу, бацюшка, бачу благую ўдачу: Антолін мужык ідзе, сам сабе пад нос гудзе, нясе ён дубіну на папову спіну!
Поп спалохана замахаў кадзілам: — Табе, госпадзі-і-і!
ШТУКАР КЛІМКА
Жыў некалі на свеце бедны мужык Клімка. На ўсякія штукі быў ён здатны. Выдумшчык, якога пашукаць — не знойдзеш. Часта ўспамінаюць яго людзі з вясёлаю ўсмешкаю і цяпер.
Вось што пра яго расказваюць.
Знайшоў аднаго разу Клімка на дарозе старое стрэмя. Прынёс дадому і павесіў на варотах. «Падковы на шчасце,— думае,— у мяне няма, дык няхай хоць гэтае стрэмя вісіць».
Прыехаў неўзабаве пан у сяло. Вусаты, фанабэрысты. Крукам носа не дастанеш. Убачыў стрэмя на варотах. «Эге,— думае,— відаць, тут рымар жыве. Закажу яму новае сядло».
Зайшоў пан да Клімкі.
— Ты хто — рымар? — пытаецца.
Падумаў Клімка: сказаць, што ён не рымар, дык навошта стрэмя на вароты павесіў? Эх, было не было!
— Але, пане,— кажа Клімка.— Я — рымар.
— To ці не можаш ты зрабіць мне новае сядло?
— А чаму ж не. Mary. Толькі дорага будзе каштаваць.
Пан быў скупы. Але на новае сядло грошай не пашкадаваў. Згадзіўся на тую цану, якую Клімка запрасіў.
— Але ж, пане,— кажа Клімка,— я такі майстар, што грошы за работу бяру наперад.
Пан і на гэта згадзіўся. Заплаціў Клімку за сядло, даведаўся, калі будзе гатова, і паехаў сабе далей. А Клімка з панскімі грашыма ў карчму падаўся, а пра сядло і не думае.
Мінуў час, прыязджае пан да Клімкі.
— Ну, як,— пытаецца,— зрабіў сядло?
— Якое сядло, пане?
— Ды тое, за якое ты ў мяне наперад грошы ўзяў?
— Авой, вой! — дзівіцца Клімка.— Я не ўмею нават лапцей сплесці, не тое што сёдлы рабіць. Няйначай табе, пане, прыснілася... Відаць, занадта ўчора наеўся перад сном. Гэта бывае...
Пан туды-сюды — не аддае Клімка ні сядла, ні грошай.
— Ну, тады апранайся,— крычыць пан,— паедзем на суд!
Глянуў Клімка на свае босыя ногі.
— Ды ў мяне, пане,— кажа,— няма чаго абуць. Што ж я — босы на суд паеду? Суддзя мяне такога і на парог не пусціць.
— Ах, д’яблы на цябё! Фурман,— паклікаў пан,— прынясі рымару з карэты мае дарожныя боты!
Прынёс фурман боты.
— Ну, абувайся, ды хутчэй! — падганяе пан Клімку.
— Што ж,— кажа Клімка,— я ў адных ботах паеду? На дварэ вунь не цёпла.
— А нех цябе д’яблы возьмуць! — злуецца пан.— Гэй, фурман, нясі яму маё футра!
Абуўся Клімка, апрануўся па-панску. Сеў пан у карэту, а Клімку загадаў пяшком за ім бегчы.
— Што я, пане, сабака, каб пяшком за карэтаю бегчы? — не згаджаецца Клімка.
— He пасаджу ж я цябе побач! — моршчыцца пан.
— Навошта побач! Дзе гэта хто бачыў, каб просты мужык побач з панам сядзеў! Дай мне, пане, свайго прыпражнога, я вярхом паеду.
Пакрычаў, пакрычаў пан і загадаў фурману адпрэгчы прыпражнога.
Сеў Клімка на прыпражнога і паехаў услед за панам.
Прыязджаюць на суд. Пан расказаў суддзі, як Клімка ашукаў яго — і сядла не зрабіў, і грошы не аддае.
— Ну,— кажа суддзя да Клімкі,— што ты скажаш на гэта? Чаму пану грошы не аддаеш?
— Якія грошы, пан суддзя? — паціскае плячыма Клімка.— Ніякіх грошай я ў яго не браў. Можа, пан зараз скажа, што і боты яго на мне?
— Вядома, мае боты! — не сцярпеў пан.
КНІГІ ОНЛАЙН
