Людзей слухай, а свой розум май
Беларускія народныя казкі
Выдавец: Юнацтва
Памер: 211с.
Мінск 1988
Убачылі каровы, што валы паплылі на другі бераг, кінуліся ў раку ды за імі наўздагон. Толькі свінні і авечкі не адважыліся скакаць у ваду. Стаяць на беразе, бляюць, рохкаюць. Вярнуліся потым браты з плытом назад і забралі іх. Гэтак усе і пераправіліся цераз шырокую і глыбокую раку. Паехалі яны далей і забраліся ў такую пушчу, што і канца ёй няма.
Пачалі браты церабіць прасекі ў пушчы ды масціць грэблі. Але дзе там! Чым далей, тым лес гусцей, а ў ім такія нетры, што і выбрацца нельга. Большы брат змарыўся, аслабеў.
— Застануся,— кажа ён меншаму брату,— я тут, бо не хопіць у мяне сілы з гэтага лесу выцерабіцца.
I застаўся з сваёю сям’ёю жыць у лесе.
3 таго часу і яго самога, і ўвесь яго род пачалі зваць палешукамі.
А малодшы брат не захацеў заставацца ў лесе. Быў ён дужы, як тур, і спадзяваўся на сваю сілу. Ен адзін церабіў прасекі, масціў грэблі і ехаў далей.
I да гэтых часоў засталіся яшчэ на Палессі тыя прасекі ды грэблі, што нарабіў малодшы брат.
Ці доўга ён так выбіраўся з цёмнага лесу, ці не, але вось нарэшце пачалі трапляцца прагаліны ды палянкі з пяскамі. Асеў малодшы брат на гэтых палянках, пачаў іх араць і сеяць збожжа.
I з таго часу празвалі яго самога і ўвесь яго род палевікамі.
А потым рассяліліся палешукі і палевікі, занялі новыя лясы і палі ды сталі добрымі суседзямі.
Так і цяпер жывуць.
ДУРНАЯ ПАНІ I «РАЗУМНЫ» ПАН
Быў адзін мужык. Да ўсяго спрыцён. Што ні надумаецца — тое і зробіць. I ўсё яму гладка ўдавалася.
Захацелася яму з паноў пажартаваць. Пайшоў ён на панскі двор. Бачыць: ходзіць па двары белая свіння з парасятамі. Мужык зняў шапку, пачаў кланяцца свінні.
Убачыла гэта пані з балкона.
— Чаго ты, мужык, кланяешся маёй Белцы? — пытаецца.
Мужык пачухаў патыліцу ды кажа заклапочана:
— Бачыш, панечка, справа якая: ваша Белка даводзіцца маёй Рабцы роднай цёткай. Рабка выходзіць замуж, дык прыслала мяне запрасіць цётку на вяселле. А цётка нешта ўсё гнецца, не хоча ісці. Вось я ёй і кланяюся...
— А я і не ведала, што ў маёй Белкі ёсць пляменніца! — здзівілася пані.
— Есць, ёсць! — кажа мужык.— Яна такая ж добрая, ціхая ды рахманая, як і яе цётка.
— Дык як жа ты яе — павядзеш ці павязеш? — пытаецца пані.
— Павяду, панечка: няма ў мяне на чым везці.
— А парасяты як — дома застануцца?
— He, панечка. Рабка запрашала цётку з дзеткамі...
— Дык жа яны малыя: ці дойдуць?
— Так, так, панечка,— кажа мужык,— могуць і не дайсці: дарога няблізкая.
— Дык я загадаю, каб запрэглі каня.
— Вядома, панечка, на возе ім лепш было б: усё ж яны не простыя парасяты, а панскія.
Тут як бачыш падалі мужыку павозку. Звязаў ён Белку, палажыў на воз, а парасят паўкідаў у мяшок.
— Ці скора ж чакаць Белку з дзеткамі з вяселля? — пытаецца пані.
— А так пасля дожджыку ў чацвер,— адказаў мужык.
Сеў ён на воз і паехаў дахаты.
Вярнуўся пан з палявання. Пані яму і расказала, што іх Белка паехала на вяселле да пляменніцы і вернецца пасля дожджыку ў чацвер.
— Ах,— кажа пан,— якая ж ты дурная! Падмануў цябе мужык: прападзе і свіння з парасятамі, і фурманка. Ну, ды мяне ён не абдурыць!
Загадаў пан запрэгчы тройку коней, сеў з фурманом і памчаўся даганяць мужыка.
Ляціць тройка па дарозе, толькі пыл курыць ды званок пад дугою звініць.
Пачуў мужык званок і думае: «Ці не пагоня гэта?» Звярнуў каня ў лес, прывязаў да дрэва. А сам выйшаў на дарогу, накрыў шапкаю жабу і сеў каля яе, аберуч за шапку трымаючыся.
Пад’ехаў пан.
— Набок! — крычыць мужыку.
— He, панок,— кажа мужык,— аб’язджайце вы, бо мне нельга з гэтага месца сысці.
Аб’ехаў пан, потым спыніўся і пытаецца:
— Гэй, мужык, ці не бачыў ты тут чалавека з свіннёю і з парасятамі?
— Бачыў, пане.
— А ведаеш, куды ён паехаў?
— Ведаю, панок.
— Дык пакажы нам дарогу.
— He магу, панок, рук падняць. Я лепш раскажу вам: едзьце проста, потым завернеце крутакрута направа, потым крута-крута налева і гэтак далей.
Пан пытаецца ў фурмана:
— Зразумеў?
— He, пане.
Тады пан пытаецца ў мужыка:
— А ты сам дагнаў бы яго?
— Чаму ж не! Я яго як бачыш дагнаў бы!
— Дык дагані, я табе заплачу.
— He магу. Мне няможна нават з месца скрануцца.
— Чаму?
— Дык гэта ж, бачыце, якая справа: ехаў гэтай дарогай мой пан, сустрэўся з другім панам, а той падарыў яму заморскага шчыгла. Дык пан загадаў мне вартаваць шчыгла, пакуль ён не вернецца.
— Ну, то едзь ты з маім фурманом, а я буду вартаваць шчыгла,— кажа пан.
— He, пане, не магу: ты выпусціш шчыгла, тады мне бяда будзе.
— Ну, дык я буду вартаваць з фурманом, a ты даганяй адзін.
— He, не магу...
— To на табе сто рублёў — толькі даганяй.
Падумаў мужык і кажа:
— Добра. Але глядзіце ж — мацней трымайце шапку, каб шчыгол не вылецеў!
Узяў мужык сто рублёў, сеў у панскую карэту і паехаў. Па дарозе адчапіў званок, заехаў у лес, забраў падводу з Белкаю ды рушыў дахаты.
Сядзяць пан з фурманом над шапкаю з гадзіну — няма мужыка. Пачакалі яшчэ гадзіну — нікога не чуваць. Фурман пакруціў галавою і кажа:
— Пані была дурная — аддала мужыку каня з Белкаю і парасятамі, а пан яшчэ дурнейшы: аддаў за нейкага заморскага шчыгла тройку лепшых коней з карэтаю ды яшчэ сто рублёў у прыдачу.
Пан узлаваўся:
— Што ты брэшаш, галган! He можа таго быць, каб мужык перахітрыў мяне! Я калі дам аб’яву, дык адразу даведаюся, чый шчыгол, і тады знайду мужыка.
Сядзелі яны, сядзелі над шапкаю, а тут ужо і звечарэла. Фурман і кажа:
— Пане, есці хочацца. Пара дадому...
Пану таксама есці захацелася, ды і рукі знямелі. Ён і кажа:
— Возьмем шчыгла і пойдзем. А там я знайду гэтага мужыка! Ну, я шапку буду падымаць, а ты лаві шчыгла.
। — Ой, пане,— калоціцца фурман,— баюся: яшчэ выпушчу.
— Ну, дык ты падымай шапку, а я лавіць буду. Я не такі разявака, як ты!
Прыўзняў фурман шапку, а пан цоп абедзвюма рукамі за жабу!
Агледзеўся пан ды як закрычыць, як замахае рукамі...
А фурман смяецца, узяўшыся ў бокі:
— Ці не казаў я, што пані дурная, а пан яшчэ дурнейшы!
— Маўчы,— просіць пан фурмана,— не кажы хоць пані...
I павалокся пан дадому як мыла з’еўшы.
ШАПТУХА
•ш»
/Іхыла ў адным сяльцы старэнькая бабка. Сяльцо было маленькае, хат з дзесяць. I на самым канцы яго стаяла бабчына хатка. Была яна такая ж старэнькая, як і сама бабка. Знайшоўся якісьці добры чалавек, нарабіў бабінай хатцы падпорак і абклаў яе прызбаю. Вось і стаіць яна, бо не ведае, у які бок паваліцца. Назбірае бабка трэсак, падпаліць у печы і грэецца перад агнём. Ведама, старому дык і ўлетку холадна. Калі ёсць што, то з’есць, а няма — і так абыдзецца.
Ехаў аднаго разу праз тое сяльцо пан. Убачыў ён знаёмую бабку ды і задзівіўся.
— Хіба ж ты яшчэ жыва? — пытаецца.
— Жыва, паночку. He ідзе смерць па мяне... — А колькі ж табе гадоў?
— Ды я сваім гадам і ліку не ведаю...
— А як жа ты жывеш?
— Якое маё жыццё! Як так жыць, то лепей
гніць: рабіць не магу, а дзеці і ўнукі ўсе даўно паўміралі. Адна я цяпер, як тая былінка ў полі. Няма каму і вады падаць. Ці не памог бы ты. паночку, чым-небудзь старому чалавеку?
Пан быў скупы. He было яшчэ таго, каб ён каму памог у бядзе. Падумаў ён і кажа;
— Чаму ж ты, старая, ке шэпчаш ці не варожыш?
— He ўмею, панок.
— Дык я цябе навучу.
— А навучы, голубе, навучы, каб і я недарэмна свет займала.
Нахіліўся пан да бабчынага вуха ды кажа:
— Як паклічуць цябе да хворага, ты пахукай на яго тройчы і шапчы: «Сіголаў жыў, сіголаў не». Пашапчы гэтак трохі, дай яму выпіць вады з бутэлечкі — ён і ачуняе. А не ачуняе, то сіголаў яго бяры.
Падзякавала бабка пану і пачала шаптаць, як ён яе навучыў.
Пайшла чутка па аколіцы, што абявілася такая бабка-шаптуха, якая вельмі ж добра лечыць і людзей і жывёлу. Ды не толькі лечыць, але і ўсё ўгадвае.
Павалілі да тае бабкі людзі адусюль. Нясуць і вязуць ёй усялякага дабра. Жыве бабка і паміраць не хоча.
Тым часам паехаў аднойчы пан на паляванне. Дзень быў халодны. Пан доўга ганяўся за зайцамі, крычаў на ўсё горла супраць ветру, вось і села яму скула ў горле. Пан і да аднаго доктара, і да другога — ніхто не можа скулы тае вылечыць. А яна вось-вось задушыць яго.
Жонка кажа, што трэба паклікаць шаптуху, а пан і слухаць не хоча: ведае ж ён гэтую шаптуху!
Цярпеў, цярпеў ён, а нарэшце, як не стала моцы, дык і згадзіўся, каб паклікалі бабку.
Прывезлі бабку, а пан ужо ледзь дыхае. Давай тут бабка хутчэй хукаць ды шаптаць: «Сіголаў жыў, сіголаў не...»
Пачуў пан, што бабка шэпча тое, чаму ён яе дзеля жарту навучыў, дык яго аж смех апанаваў. Бабка ж не зважае ні на што — шэпча: «Сіголаў жыў, сіголаў не...»
Слухаў, слухаў пан, а потым як зарагоча — дык скула ў горле і лопнула...
Ачухаўся пан ды давай дзякаваць бабцы, што адратавала ад смерці.
— I гэта ты ўсё так лечыш, як я цябе навучыў? — пытаецца ён.
— Эге ж, панок, так і лячу.
— Ну, а як жа ты ўгадваеш?
— Ды як прыйдзецца...
— Угадай жа, што я цяпер думаю.
Паглядзела бабка пану ў вочы і кажа:
— Думаеш: заплаціць мне за шэпты ці не?
Пан засмяяўся:
— А няхай цябе, бабка, качкі стопчуць: як жа ты ўгадала?
— А гэта, пане, кожны ўгадае, хто цябе знае...
НЕДАЛІКАТНЫ СЫН
Жыў уаднаго чалавека сын. Вялікі ўжо вырас, а ніколі бацьку бацькам не назваў.
— Кузьма,— крычыць сын на бацьку,— ідзі араць! Кузьма, загані свіней у хлеў!
Крыўдна бацьку, ды што зробіш: малога не перавучыў, а цяпер і рады не дасі.
Смяюцца людзі з Кузьмовага сына.
— Дурань,— кажуць,— як гэта можна, каб бацьку не паважаць!
А яму хоць бы што: не слухае ні бацькі, ні людзей.
Аднаго разу паехаў Кузьма з сынам па сена. Наклалі вазы ды едуць дахаты: бацька на адным возе, сын — на другім. Мінулі гладкую дарогу, уехалі ў лес. Тут пайшлі карчы ды выбоіны.
Злез бацька з сена, ідзе збоку, за возам наглядае, каб не абярнуўся. А сын ляжыць на сваім возе ды толькі камандуе:
— Кузьма, вунь яма — падтрымай воз! Кузьма, правядзі маю кабылу па ўзбочыне, a то кола за корч зачэпіцца!
Бегае бацька ад воза да воза, не можа ўправіцца. А сын толькі выскаляецца з яго:
— Маладзец, Кузьма! Добра стараешся.
Узлаваўся бацька і перастаў бегаць да сынавага воза.
У адным месцы сынаў воз трапіў у глыбокую выбоіну і перакуліўся... Сын шлёпнуўся носам у гразь.
Устаў ён і лае бацьку:
— Бачыш, Кузьма, што ты нарабіў!
КНІГІ ОНЛАЙН
