Логіка
Аркадзь Бабко
Памер: 184с.
Мінск 2017
A. I. БАБКО
ЛОГІКА
Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь Установа адукацыі «Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў»
A. I. Бабко
ЛОГІКА
Рэкамендавана ВМА па адукацыі ў галіне культуры і мастацтваў у якасці вучэбнаметадычнага дапаможніка для студэнтаў усіх спецыяльнасцей установы адукацыі «Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт кулыпуры і мастайтваў»
2е выданне, перапрацаванае і дапоўненае
Мінск БДУКМ 2017
УДК 16(075ю8)
ББК 87ю4я73
Б 126
Рэцэнзенты:
кафедра агульнанавуковых дысцыплін установы адукацыі «Інстытут прадпрымальніцкай дзейнасці»;
М. В. Анцыповіч, кандыдат філасофскіх навук, дацэнт кафедры філасофскіх вучэнняў установы адукацыі «Беларускі дзяржаўны тэхнічны ўніверсітэт», дацэнт
Бабко, A. I.
Б126 Логіка : вучэб.метад. дапам. / A. I. Бабко ; Мва культуры Рэсп. Беларусь, Беларус. дзярж. унт культуры і мастацтваў. 2е выд., перапрац. і дап. Мінск : БДУКМ, 2017. 184 с.
ISBN 9789855221860.
У перапрацаваным і дапоўненым выданні дапаможніка разглядаюцца грунтоўныя праблемы традыцыйнай і сучаснай логікі. Увага засяроджваецца на найважнейшых сістэмах дэдуктыўнага высноўвання сілагістыцы, якой належыць цэнтральнае месца ў традыцыйнай логіцы, і дэдуктыўных працэдурах, якія здзяйсняюцца ў рамках прапазіцыянальнага злічэння
Для студэнтаў, магістрантаў і аспірантаў універсітэта, а таксама ўсіх, хто цікавіцца праблемамі фармальнай логікі.
УДК 16(075к>8)
ББК87ю4я73
ISBN 9789855221860
©Бабко A. I., 2010
© Бабко A. I., 2017, са змяненнямі
© Афармленне. Установа адукацыі
«Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастаіпваў», 2017
ЗМЕСТ
АД АЎТАРА................................. 4
1. УВОДЗІНЫ............................... 6
1.1. Прадмет і значэнне логікі............ 6
1.2. Логіка і мова. Традыцыйная і сучасная логіка. 13
2. АСНОВЫ ТРАДЫЦЫЙНАЙ ЛОГІКІ............. 20
2.1. Імёны............................... 20
2.2. Катэгарычныя выказванні............. 43
2.3. Грунтоўныя законы логікі............ 60
2.4. Просты катэгарычны сілагізм......... 71
2.5. Складаныя, скарочаныя і складанаскарочаныя сілагізмы................................ 89
3. АСНОВЫ СУЧАСНАЙ ЛОГІКІ................ 97
3.1. Складаныя выказванні................ 97
3.2. Дачыненні паміж складанымі выказваннямі...... 114
3.3. Высноўванне ў логіцы выказванняў... 132
3.4. Аксіяматызацыя логікі выказванняў.. 146
3.5. Элементы логікі прэдыкатаў......... 150
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ................ 156
АДКАЗЫ НА ЗАДАЧЫ........................ 159
СЛОЎНІК АСНОЎНЫХ ПАНЯЦЦЯЎ............... 181
3
АД АЎТАРА
Калі першае выданне дадзенага дапаможніка было падрыхтавана да друку, я разглядаў яго толькі як сегмент больш аб’ёмнай працы і меркаваў, што ў бліжэйшай будучыні здолею напісаць другую яе частку, прысвечаную філасофскім і ўжытковым праблемам логікі. Абставіны змусілі мяне, аднак, непасрэдна пасля выхаду ў свет згаданага выдання засяродзіцца на іншым курсе, на «Асновах сучаснага прыродазнаўства». Між тым на пярэдні план зноў выйшла распрацоўка вучэбнаметадычнай інфраструктуры для эфектыўнага выкладання логікі. Прааналізаваўшы якасны стан і ўзровень першай версіі дадзенага дапаможніка, а таксама досвед яе ўжытку ў адукацыйным працэсе, я прыйшоў да высновы, што яна патрабуе сур’ёзнай дапрацоўкі і ўдасканалення.
У выніку чытачу прапаноўваецца другое перапрацаванае і дапоўненае выданне «Логікі», упершыню надрукаванай у 2010 г. Я спадзяюся, што яно будзе значна больш эфектыўным сродкам выкладання і вывучэння дадзенай дысцыпліны, чым папярэдняе. Гэтыя спадзяванні звязаны, натуральна, са змяненнямі і дапаўненнямі, якія тэкст зведаў у новай версіі; прычым іх адносна шмат і яны дастаткова істотныя:
папершае, значна павялічыўся аб’ём пададзенага матэрыялу (напрыклад, разгляд тэмы «Імя» дапаўняецца аналізам такой важнай лагічнай аперацыі, як лагічнае дзяленне; у раздзеле, прысвечаным логіцы выказванняў, з’явіўся параграф, дзе апісваюцца аксіяматызацыйныя працэдуры, што здзяйсняюцца ў яе абсягу, і г. д.);
падругое, тэкст праграфаў разбіты на пункты, што павінна зрабіць яго выкарыстанне больш зручным;
патрэцяе, перапрацаваны і дапоўнены пытанні і заданні амаль да кожнага параграфа; акрамя таго, у канцы тэксту падаюц
4
ца адказы на большасць з іх, што мае на мэце аблягчыць самастойную працу;
пачацвёртае, падаецца слоўнік асноўных паняццяў, што таксама павінна паспрыяць эфектыўнасці выкарыстання дапаможніка ў працэсе самастойнай працы;
папятае, у тэксце фіксуюцца спасылкі на ўжытыя пры яго падрыхтоўцы крыніцы, што можа паслужыць дадатковым арыенцірам у арганізацыі далейшага самастойнага вывучэння лагічнай праблематыкі тымі, хто будзе да яго звяртацца.
Наколькі ўдалымі з’яўляюцца гэтыя навацыі меркаваць чытачу. Я з удзячнасцю прыму ўсе абгрунтаваныя водгукі і заўвагі яны дапамогуць мне і ў працэсе практычнага выкарыстання дадзенага дапаможніка, і пры падрыхтоўцы другой яго часткі. Шчырую і глыбокую падзяку выказваю ўсім, ад каго дапамогу важную і каштоўную ужо атрымаў, хто неабыякава паставіўся да дадзенага праекта і паспрыяў яго здзяйсненню.
І.УВОДЗІНЫ
1.1. ПРАДМЕТ I ЗНАЧЭННЕ ЛОГІКІ
Сутнасць і прызначзнне фармальнай логікі
Фармальная логіка гэта навука, у рамках якой апісваецца і аналізуецца структура чалавечыхразваг дзеля выяўлення законаў і правіл, што надаюць Lu агульназначны характар. Агульназначнымі развагі з’яўляюцца ў тым выпадку, калі іх структурныя ўласцівасці і вынікі могуць фігураваць як важкія, слушныя і абгрунтаваныя для кожнага разумнага індывіда. Выказванні, што выступаюць як зыходныя ў разважаннях, якія будуць прадметам нашага разгляду, у далейшым мы будзем называць пасылкамі, вынікі, атрыманыя з іх, высновамі, а працэдуру гэтага атрымання ў цэлым высноўваннем.
Эпітэт «фармальная» ўжыты ў дачыненні да дадзенай навукі зусім не выпадкова, ён указвае на яе найгрунтоўнейшую характарыстыку: яе цікавяць такія аспекты нашых разважанняў, што маюць значэнне ў кантэксце асэнсавання любога матэрыялу і зместу, з’яўляюцца незалежнымі ад яго. Праілюструем гэта на прыкладзе. Возьмем спачатку развагу, якая мае аднолькавы ўзрост з самой логікай:
Капіўсе людзі смяротныя, а грэкі людзі, дык і грэкі смяротныя.
А вось развага, звязаная з іншай прадметнай сферай і зусім іншай эпохай:
Калі ўсе ядавітыя рэчывы небяспечныя для здароўя, а хімічныя злучэнні ўрана належаць да ядавітых рэчываў, дык хімічныя злучэнні ўрана з ’яўляюцца небяспечнымі для здароўя.
L нарэшце, прыклад, што мае непасрэднае дачыненне да студэнцкага жыцця:
Калі ўсе студэнты ўніверсітэта культуры творчыя асобы, а будучыя харэографы з'яўляюцца студэнтамі ўніверсітэта
6
культуры, дык будучыя харэографы належаць да кола крэатыўных асоб.
Мы бачым, такім чынам, што развагі, датычныя розных прадметных сфер і зусім не падобныя па сваім змесце, выяўляюць ідэнтычную ўнутраную структуру. Спосаб выбудоўвання нашых разваг, што не залежыць ад іх зместу, называецца лагічнай формай, і таму цалкам натуральна, што навука, якая мае справу са згаданым феноменам, носіць назву фармальная логіка.
У сувязі з гэтым падкрэслім яшчэ раз, што дадзеная навуковая дысцыпліна мае ў якасці цэнтральнай задачы і мэты выяўленне тых спосабаў руху думкі (спосабаў высноўвання), якія адпавядаюць патрабаванню агульназначнасці, у рамках якіх пры ўмове праўдзівасці пасылак неабходным чынам атрымліваюцца праўдзівыя высновы. Той момант, што не кожная са структур, у якіх можа ўвасобіцца чалавечае мысленне, мае згаданую ўласцівасць, няцяжка прадэманстраваць на прыкладах:
Калі ўсе пратоны належаць да барыёнаў і некаторыя барыёны з 'яўляюцца нейтронамі, дык некаторыя нейтроны з ’яўляюцца пратонамі;
Калі некаторыя палітыкі не з 'яўляюцца філосафамі, а некаторыя парламентарыі філосафы, дык некаторыя парламентарыі не з ’яўляюцца палітыкамі.
Высновы, зробленыя ў выніку гэтых разваг, маюць відавочна памылковы характар, нягледзячы на тое, што яны зыходзяць з праўдзівых выказванняў, і логіка павінна даць адказ на пытанні, чаму так адбылося, як пазбегнуць такога стану рэчаў.
Логіка і логас
Варта адзначыць, што навука, пра якую ідзе гаворка, не адразу атрымала сваю назву (якая мы высветлілі гэта вышэй надта ёй пасуе). Хоць тэрмін «логіка» і вытворныя ад яго словы ўзніклі ў эпоху Антычнасці, ужываліся яны спачатку ў адрозным ад сучаснага сэнсе. Арыстоцель (384322 да н. э.), напрыклад, абазначаў дадзеным тэрмінам сферу тэарэтычнага аналізу імаверных высноў, якая ўключалася ў прадметны і праблемны абсяг дыялектыкі, у той час як асноўныя яго працы, прысвечаныя лагічнай праблематыцы, атрымалі назву «Аналітыкі». Аднак ужо знакамі
7
ты рымскі прамоўца Цыцэрон (10643 да н. э.) назваў логікай навуку, занятую праблемамі высноўвання і аргументавання ўвогуле [22, т. 5, с. 358], У гэтым значэнні, хоць і не толькі ў ім, дадзены тэрмін ужываўся і надалей. Праўда, на права абазначаць згаданую навуку прэтэндавалі і іншыя тэрміны (дыялектыка, вучэнне пра розум, навукавучэнне і г. д.), але ён перамог сваіх канкурэнтаў. У выніку назва «логіка» замацавалася за навукай, што імкнецца выявіць фармальныя ўласцівасці, законы і правілы карэктных разважанняў, але не толькі за ёй: згаданае слова мае полісемічны характар. Так, яно ўжываецца для абазначэння сістэмы законаў, на аснове якіх разгортваюцца самыя розныя рэчаісныя працэсы (напрыклад, «логіка здрады»), ці для перадачы псіхалагічнай адметнасці мыслення, звязанай з узростам, полам і да т. п. (напрыклад, «дзіцячая логіка»).
He цураецца дадзенага тэрміна і філасофія, у рамках якой ён набывае розныя сэнсавыя адценні і абазначае абсягі тэарэтычных пошукаў, што істотна адрозніваюцца ад фармальналагічных даследаванняў: логіка трактуецца тут як тэорыя пазнання, як сфера філасофскага разгляду мыслення ўвогуле і да т. п. Падкрэслім таксама, што ў межах пэўных філасофскіх кірункаў (напрыклад, дыялектычнаспекулятыўнай логікі Гегеля) гучала выразная крытыка адноснай аднабаковасці фармальнай логікі і рабіліся спробы яе пераадолення ў рамках больш высокай тэарэтычнай сістэмы, у якую фармальналагічны падыход уключаўся б як яе момант, як пэўны яе аспект.
Аднак існаванне тэарэтычных кірункаў, што падаюць сябе як логіку і разам з тым прэтэндуюць на больш высокі статус у галіне нашых ведаў пра мысленне, чым запачаткаваная Арыстоцелем фармальналагічная традыцыя, ні ў якім разе не пазбаўляе фармальную логіку ні яе фундаментальнага тэарэтычнага і практычнага значэння, ні яе права на дадзенае імя. У канчатковым выніку гэта абумоўлена яе своеасаблівай сувяззю з логасам (што знаходзіць сваё знешняе выяўленне ў этымалагічным плане). Як бы ні трактавалася дадзенае паняцце як сістэма грунтоўных законаў, якімі накіроўваецца развіццё Сусвету, як мысленне ці як разумнае, аргументаванае маўленне, яно выконвае надзвычай
КНІГІ ОНЛАЙН
