Маска Чырвонае Смерці
Эдгар Алан По
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 472с.
Мінск 2011
Пераклаў Сяргей Шупа
«Садокдушы»* (лац.).
Нека/іькі выпадкаў з жыцця знакамітасці
...I прышлы люд Глядзеў на дзіва там і тут. «Сатыры» біскупа Хола*
Я знакаміты, дакладней сказаць, быўзнакаміты, хаця я не аўтар «Лістоў Юніюса»* і не Жалезная Маска*; завуць мяне, калі я не памыляюся, Роберт Джонс і нарадзіўся я недзе ў горадзе Абра-Ка-д’Абра.
Першае, што я зрабіў пасля свайго нараджэння, — схапіўся за свой нос дзвюма рукамі. Пабачыўшы гэта, маці назвала мяне геніем, а бацька расплакаўся ад шчасця і прэзентаваў мне трактат пра насалогію. Я ведаў яго на памяць яшчэ раней, чым на мяне надзелі першыя паўзункі.
Тады я пачаў пракладаць дарогу ў навуку і хутка зразумеў, што, маючы выбітны нос і трымаючы яго па ветры, можна выбіцца ў знакамітасці. Аднак я не абмяжоўваўся толькі тэорыяй. Кожнага ранку я некалькі разоў торгаў сябе, выцягваючы свой свярдзёлак, і выпіваў пяць-шэсць глыткоў чаго-небудзь спрыяльнага.
Калі я дасягнуў паўнагоддзя, аднаго дня бацька паклікаў мяне ў свой кабінет:
— Сын мой, — сказаў ён, калі мы селі, — што ёсць асноўнай мэтай твайго існавання?
— Вывучэнне насалогіі, бацька мой, — адказаўя.
— А чым жа, Роберт, — працягнуў ён, — ёсць насалогія?
— Насалогія, сэр, — патлумачыў я, — ёсць навукай пра насы.
— А ці можаш ты сказаць, — запытаў ён, — што такое нос?
— Hoc, тата, — пачаў я, вельмі задаволены, — шматбакова апісвалі больш за тысячу аўтараў (тут я зірнуў на гадзіннік). Цяпер поўдзень ці каля таго, а значыць, да поўначы мы маем досыць часу, каб прабегчыся па іх усіх. Таму пачнем: паводле Бартоліна*, нос — гэта тая пукатасць, тая пухлінка, тая нарасць, тая...
— Досыць, Роберт, — перапыніў мяне гэты стары добры джэнтльмен, — я да глыбіні душы ўражаны шырынёй тваіх даляглядаў... я проста... дальбог! (Тут ён заплюшчыў вочы і паклаў руку на сэрца]. Падыдзі сюды! (Тут ён узяў мяне за плячо). Тваё навучанне можна лічыць скончаным, і табе самы час пачаць самому пра сябе клапаціцца, а лепш за ўсё трымаць нос па ветры, а таму... таму... таму прэч з майго дому і памагай табе Бог (і тут ён спусціў мяне з лесвіцы і выштурхаў за дзверы].
Адчуваючы ўнутры сябе боскі afflatus1, я палічыў гэты выпадак хутчэй шчаслівым, чым наадварот. Я наважыўся трымацца бацькоўскае парады. Я вырашыў трымаць нос па ветры. Раз-другі таргануўшы свайго насовіча, я адразу ж напісаў брашуру па насалогіі.
Уся Абра-Ка-дАбра прыйшла ў захапленне.
— Чароўны геній! — сказалі ў «Квартальным»*.
— Незвычайны фізіёлаг! — сказалі ў «Вестмінстэрскім весніку».
— Разумнік! — сказалі ў «Замежным».
— Цудоўны пісьменнік! — сказалі ў «Эдынбургскіх навінах».
— Глыбокі мысляр! — сказалі ў «Вячэрнім Дубліне».
— Вялікая асоба! — сказалі ў «Бэнтлі-прэс».
— Высокі дух! — сказалі ў «Фрэзеры».
— Свой чалавек! — сказалі ў «Блэквудзе».
— Хто ж ён? — спытала місіс Панчох-Сінье.
— Што ж ён? — спытала старэйшая міс Панчох-Сінье.
— Як жа ён так? — спытала малодшая міс Панчох-Сінье.
Аднак я не надаў гэтым людзям аніякае ўвагі, а проста ўвайшоўу майстэрню аднаго мастака.
Герцагіня Божа-Барані пазавала для партрэта, маркіз Вось-Дык трымаў яе пудзеля, граф Абал-Дзець заляцаўся да яе нюхальнага флакона, а Яго каралеўская вялікасць АсадзіНазад прыхіліўся да яе крэсла.
Я падышоў да мастака і задраў нос.
— Якая прыгажосць! — уздыхнула яе светласць.
1 Парыў, натхненне (лац.).
— Які жах! — пралапатаў маркіз.
— Якая брыда! — прастагнаў граф.
— Якое паскудства! — прабуркатала яго каралеўская вялікасць.
— Колькі вы за яго хочаце? — спытаў мастак.
— За гэты hoc! — ускрыкнула яе светласць.
— Тысячу фунтаў, — адказаў я, сядаючы.
— Тысячу фунтаў? — задуменна перапытаў мастак.
— Тысячу фунтаў — сказаў я.
— 3 гарантыяй? — удакладніў ён, паварочваючы мой нос да святла.
— 3 гарантыяй, — адказаў я, добра яго высмаркаўшы.
— А ён у вас сапраўдны? — настойваў ён, пачціва да яго дакранаючыся.
— A то! — сказаў я і скрывіў яго.
— I ніводнай копіі не рабілі? — дапытваў мастак, вывучаючы яго пад мікраскопам.
— Ніводнай, — паведаміў я і задраў яго.
— Чароўна! — усклікнуў ён, цалкам трацячы асцярожнасць ад прыгажосці гэтага манеўра.
— Тысячу фунтаў, — сказаў я.
— Тысячу фунтаў? — спытаў ён.
— Менавіта, — сказаў я.
— Тысячу фунтаў? — спытаў ён.
— Дакладна, — сказаў я.
— Вы іх атрымаеце, — упэўніў ён. — Гэта сапраўдны твор мастацтва! — і ён адразу ж выпісаў мне чэк і зрабіў накід майго носа. Я зняў кватэру на Джэрмін-стрыт і даслаў Яе вялікасці дзевяноста дзявятае выданне «Насалогіі» з партрэтам майго насовіча. I гэты няшчасны шалапут, прынц Ўэльскі, запрасіў мяне на абед.
Мы ўсе там былі знакамітасці і recherches1.
Прысутнічаў навамодны платонік. Ён цытаваў Парфірыя*, Ямвліха*, Плотына*, Прокла*, Гіерокла*, Максіма Тырскага* і Сірыяна*.
1 Вытанчаныя людзі (фр.).
Прысутнічаў адзін ідэаліст-перфекцыяніст. Ён цытаваў ІДюрго*, Прайса*, Прыстлі*, Кандарсэ*, дэ Сталь* і «Славалюбнага навукоўца, што пакутуе на хваробу».
Прысутнічаў сэр Парадоксаў друг Бессумнеўны. Ён лічыў усіх дурняў філосафамі, а ўсіх філосафаў — дурнямі.
ПрысутнічаўЭтыкЭстэтыкус. Ёнказаўпраагонь, адзінства і атамы, пра раздваенне душы і яе прабыццё, пра роднаснасць і дысгармонію, пра першабытны розум і гамеамерыі*.
Прысутнічаў Тэолагас Тэалогій. Ён разважаў пра Яўсевія* і Арыя*, пра ерась і Нікейскі сабор*, пра п’юзеізм* і адзінаіснасць, гамузію і гамуёзію*.
Прысутнічаў мсьё Фрыкасэ з Рашэ-дэ-Канкаля. Ён згадваў мюрытон з чырвонага языка, квяцістую капусту пад соўсам ve/oute1, ялавічыну a la St. Menehoult, марынад пасвятафларэнтыйску і апельсінавы мус en mosai'ques2.
Прысутнічаў Бібамус О’Вылівах. Ён раскрыў тэму латуру і маркбрунэну, мусо і шамбертэну, рошбуру і сэнт-жоржу, абрыёну, леанвілю і медоку, бараку і прэньяку, граву і сэнпэрэ. Ён паціскаў плячыма, калі згадвалі кло-дэ-вужо, і мог з заплюшчанымі вачыма адрозніць херас ад амантыльяда.
Прысутнічаў сіньёр Цінтанцінціна з Фларэнцыі. Ён заглыбляўся ў разважанні пра Чымбаўэ*, Арпіна*, Карпача* і Агастына*, пра змрочнасць Караваджа*, пра чароўнасць Альбані*, пра колеры Тыцыяна, пра жанчын Рубенса і свавольствы Яна Стэйна*.
Прысутнічаў рэктар універсітэта Абра-Ка-дАбры. Ён меркаваў, што ў Фракіі поўню называлі Бендыдай*, у Егіпце — Бубастыдай*, у Рыме — Дыянай, а ў Грэцыі — Артэмідай.
Прысутнічаў султан са Стамбула. Ён не мог не думаць, што анёлы выглядаюць як коні, пеўні і быкі, што хтосьці на шостым небе мае семдзесят тысяч галоваў і што зямлю трымае нябеснаблакітная карова з бясконцай колькасцю зялёных рагоў.
Прысутнічаў Дэльфінус Паліглот. Ён расказаў нам, што здарылася з васьмюдзесяццю трыма страчанымі трагедыямі
1 Далікатны (фр.).
2 Мазаікай (фрф
Эсхіла*, пяццюдзесяццю чатырма творамі Ісэя* і трыста дзевяноста адной прамовай Лісія*, ста васьмюдзесяццю трактатамі Тэафраста*, восьмай кнігай Апалонія* пра канічныя сячэнні, гімнамі і дыфірамбамі Піндара* і сарака пяццю трагедыямі Гамэра Малодшага*.
Прысутнічаў Сэмюэл Сэнт-Самацвет Сапфірны. Ён адукоўваў нас адносна ўнутраных агнёў і трацічных фармацыяў, адносна рэчываў газападобных, вадкіх і цвёрдых, адносна турмаліну і мергеляў, жалезняку і вапняку, гіпсу і туфу, стэатыту і трагладыту, адносна цынку і цынкавай падманкі, слюды і шыферу, цыяніду і лепідаліту, гематыту і трэмаліту, сурмы і турмы, марганцу і чаго яшчэ вам заўгодна.
Прысутнічаў я. Я гаварыў пра сябе, пасля зноў пра сябе і яшчэ крыху пра сябе, пра насалогію, пра сваю брашуру і пра сябе. Я задзіраў нос і гаварыў пра сябе.
— Які розум! — сказаў прынц.
— Чароўна! — сказалі госці, і наступным ранкам яе светласць Божа-Барані нанесла мне візіт.
— Ты будзеш заўтра ў Элмаку*, маё золатка? — запытала яна, патрапаўшы мяне па шчацэ.
— Слова гонару, — адказаў я.
— A hoc пакажаш? A то некаторыя кажуць, прыйду, а самі і носа не паказваюць, — удакладніла яна.
— Каб мне з носам застацца, — упэўніў я.
— Тады вось табе, курносік, мая візітоўка. Ці магу я быць упэўненая, што ты хочаш туды пайсці?
— Ды ўсім сэрцам хачу, дарагая герцагіня.
— Фі, не! А ці ўсім носам?
— I носам, нават усімі мухамі, што ёсць у ім, мая даражэнькая, — сказаў я і, скрывіўшы нос, адразу апынуўся ў Элмаку.
Людзей там было — нос да носа.
— Ён ідзе! — закрычаў хтосьці на лесвіцы.
— Ён ідзе! — закрычаў хтосьці вышэй.
— Ён ідзе! — закрычаў хтосьці яшчэ вышэй.
— Ён прыйшоў! — абвесціла герцагіня. — Прыйшоў, носік мой каханенькі! — тут яна схапіла мяне за рукі і тройчы пацалавала ў нос.
Гэта адразу зрабіла сенсацыю.
— Diavolo1! — ускрыкнуў граф Казяроцці.
— Mille tonnerres2! — выгукнуў прынц дэ Жаб.
— Tousand teufel3! — прарычэў курфюрст Краўважэрт.
Сцярпець гэта было немагчыма. Я раз’юшыўся. Я рэзка павярнуўся да курфюрста.
— Сэр, — сказаў я, — вы макака.
— Сэр, — адказаў ён, хвілінку падумаўшы, — Donner und Blitzed!
Большага я нават не жадаў. Мы абмяняліся візітоўкамі. Наступным ранкам пад Чок-Фармам я адстрэліў яму нос і паехаў да сяброў.
— Быдла! — сказаў адзін.
— Дурань! — сказаў другі.
— Ідыёт! — сказаў трэці.
— Асёл! — сказаў чацверты.
— Вар'ят! — сказаў пяты.
— Ёлуп! — сказаў шосты.
— Шыбуй адсюль! — сказаў сёмы.
Такі прыём мяне проста забіў, і я паехаў да бацькі.
— Бацька мой, — спытаў я, — што ёсць асноўнай мэтай майго існавання?
— Сын мой, — адказаў ён, — гэта ўсё яшчэ вывучэнне насалогіі, аднак, трапіўшы ў нос курфюрсту, ты застаўся з носам. У цябе цудоўны нос, гэта сапраўды так, аднак у Краўважэрта цяпер цудоўнага носа няма. Ты даў маху, а ён зрабіўся героем дня. Я ўпэўнены, што ў Абра-Ка-д'Абры слава наўпрост прапарцыйная памерам носа, аднак — о Божа! — хто можа параўнацца са знакамітасцю, у якой носа ўвогуле няма?
Пераклала Ганна Янкута
1 Д’ябал (ітф
2 Каб цябе ліха (фр.).
3 Тысяча чарцей (ням.).
4 Перуны і маланкі (ням.).
Аку/іяры
Калісьці было модна высмейваць так званае «каханне з першага позірку»; але людзі Пачуцця, гэтак жа як і людзі Думкі, ніколі не ставілі пад сумнеў яго існаванне. I сапраўды, актуальныя даследзіны ў галіне таго, што можна назваць этыкамагнетызмам альбо магнетаэстэтыкай, сведчаць: найбольш натуральныя і, адпаведна, найбольш глыбокія і найменш фалыпывыя эмоцыі чалавека — тыя, што ўспыхваюць у сэрцы нібы па нейкім электрычным імпульсе — то бок найбольш яскравыя і трывалыя з душэўных прыхільнасцяў родзяцца вока-мгненна — у літаральным сэнсе гэтага слова. Прызнанне, якое я маю намер зрабіць, паслужыць яшчэ адным звяном і без таго бясконцага ланцуга доказаў рацыі вышэйсказанага.
КНІГІ ОНЛАЙН
